|
Od brzozy często zaczyna się las. Bardzo lekkie nasiona tego drzewa wiatr rozsiewa nieraz na znaczne odległości. Brzoza pierwsza pojawia się na
odkrytych przestrzeniach i szybko je opanowuje, tworząc zarośla brzozowe – tzw. „brzeźniaki”. Pod jej osłoną pojawiają się inne gatunki drzew, które z
czasem ją przerastają. Przeszło 11 tys. lat temu na obszarze Wigierskiego Parku Narodowego brzoza z udziałem sosny tworzyła pierwsze luźno rosnące
zbiorowiska leśne. Do dzisiaj występuje na całym terenie parku.
Na świecie znanych jest od 30 do 60 gatunków drzew i krzewów należących do rodzaju Betula – brzoza. Różnice w liczbie gatunków wynikają z
łatwości, z jaką tworzą one mieszańce oraz odmiany. W zależności od autorów klasyfikacji, część odmian bywa uznawana za osobne gatunki lub tylko za
podgatunki. Naturalnie brzozy występują wyłącznie na półkuli północnej, szczególnie w rejonach o chłodniejszym klimacie. Największe bogactwo gatunkowe
występuje w północnej Eurazji i ten obszar uznaje się za kolebkę rodzaju Betula.
Zgodnie z obecnie obowiązującą systematyką, z terenu Polski podaje się 7 gatunków brzóz oraz kilka podgatunków: brzoza brodawkowata (Betula pendula), brzoza omszona (Betula pubescens), brzoza niska (Betula humilis), brzoza karłowata (Betula nana), brzoza
Szafera (Betula szaferi), brzoza ojcowska (Betula x ojcowiensis) oraz brzoza czarna (Betula obscura). Ta ostatnia nie jest
jednak przez wszystkich botaników uznawana za osobny gatunek i jest przez nich klasyfikowana jako podgatunek brzozy brodawkowatej ( Betula pendula ssp. obscura). Niegdyś wyróżniano jeszcze jeden gatunek – brzozę karpacką, jednak obecnie jest on uznawany za podgatunek
brzozy omszonej (Betula pubescens ssp. carpatica). Oprócz tego dość często spotykane są mieszańce brzozy omszonej i brodawkowatej. Brzoza
omszona tworzy również mieszańce z brzozą niską oraz karłowatą.
Z obszaru Wigierskiego Parku Narodowego znane są obecnie 3 gatunki brzóz - brzoza brodawkowata, brzoza omszona oraz brzoza niska. W literaturze
pojawiają się również informacje o brzozie czarnej, jednak nie są one pewne.
Brzoza niska jest gatunkiem chronionym.
Fot. Maciej Romański
Najcenniejszym gatunkiem jest brzoza niska – gatunek podlegający ochronie ścisłej, posiadający status EN - gatunku zagrożonego w Polskiej Czerwonej
Księdze Roślin oraz status V – gatunku narażonego na Czerwonej Liście. Brzoza niska jest pozostałością po ostatnim zlodowaceniu i stanowi tzw. relikt
poglacjalny. Jest to krzew osiągający wysokość od 0,5 do 2 m i rosnący prawie wyłącznie na torfowiskach niskich i przejściowych, głównie w północnej
części Polski oraz w górach. Wraz z wierzbą rokitą (Salix rosmarinifolia) tworzy ona na torfowiskach przejściowych zarośla wyróżniane jako
zbiorowisko roślinne o nazwie Betulo - Salicetum repentis. W Polsce jest ono bardzo rzadko spotykane, głównie w części północno-wschodniej
kraju. Centrum jego występowania zlokalizowane jest na północy Syberii oraz w Skandynawii. Na terenie WPN-u niewielki płat tego zbiorowiska występuje
tylko na jednym stanowisku, na torfowisku przejściowym w dolinie Czarnej Hańczy.
Liście brzóz: z lewej liść brzozy omszonej,
z prawej brzozy brodawkowatej.
Fot. Maciej Romański
|
|
Brzozy w wierzeniach wielu ludów
miały znaczenie symboliczne.
Fot. Maciej Romański
Pozostałe dwa gatunki brzóz występują na terenie WPN-u bardzo pospolicie. Brzoza omszona jest gatunkiem związanym z siedliskami podmokłymi, dobrze
znosi okresowe zalewanie wodą. Rośnie na glebach bagiennych, głównie w dolinach rzecznych, na zabagnionych brzegach jezior, w okresowo podtapianych
nieckach terenu, jest też zwykle pierwszym gatunkiem drzewiastym wkraczającym na torfowiska. W Polsce gatunek ten jest rzadszy od brzozy brodawkowatej,
jednak na północnym wschodzie kraju jest bardzo pospolity. Brzoza omszona oprócz tego, iż domieszkowo pojawia się w różnych typach borów i lasów
bagiennych, buduje też własne zbiorowiska leśne. W pasie Pomorza, głównie na północnym zachodzie kraju, tworzy brzezinę bagienną ( Vaccinio uliginosi – Betuletum pubescentis) – bagienny bór mieszany z pojawiającą się w drzewostanie domieszką sosny. Zbiorowisko to
osiąga w Polsce wschodni kres zasięgu geograficznego, którego centrum znajduje się w północno-zachodniej Europie i jest związane z klimatem
atlantyckim. Brzeziny te rozwijają się w bezodpływowych nieckach terenu wypełnionych kwaśnym torfem. Są siedliskiem priorytetowym w systemie Natura
2000, o kodzie 91D0-1. W Polsce północno-wschodniej brzoza omszona z kolei buduje drzewostany w sosnowo-brzozowym lesie bagiennym ( Dryopteri thelypteridis – Betuletum pubescentis). Jest to zbiorowisko bagiennego boru mieszanego związane z borealnym, chłodnym klimatem.
Bagienne bory mieszane występują w dolinach rzecznych oraz bezodpływowych nieckach terenu i tworzą kompleksy sukcesyjne głównie z kwaśnymi torfowiskami
niskimi, torfowiskami przejściowymi oraz borealnymi świerczynami bagiennymi (Sphagno girgensohnii – Piceetum), bagiennymi borami sosnowymi ( Vaccinio uliginosi-Pinetum) i olsami (Carici elongate – Alnetum). Również i to zbiorowisko jest siedliskiem priorytetowym w systemie
Natura 2000, o kodzie 91D0-6.
Brzoza omszona nie wymaga tak dużo światła jak brzoza brodawkowata. Czasem może tworzyć drugie piętro w drzewostanie sosnowym. Najgrubsza brzoza
omszona w
WPN-ie rośnie w Obwodzie Ochronnym Krzywe i jest to zarazem najgrubsza brzoza omszona rosnąca w polskich parkach narodowych. Jej obwód na wysokości 1,3
m wynosi 265 cm, a wysokość 30 m.
Najpospolitszym gatunkiem w Polsce jest brzoza brodawkowata. Rośnie na glebach piaszczystych, suchych i ubogich. Jest to gatunek pionierski, o bardzo
małych wymaganiach. Rośnie bardzo szybko, maksymalnie osiągając wiek 120 lat, jednak zahamowanie jej wzrostu następuje już w wieku ok. 60 lat. Jest ona
bardzo ważnym elementem sukcesji zbiorowisk leśnych na terenach otwartych. Zagajniki brzozy brodawkowatej, powstające na granicy lasów (tzw. zapusty)
stanowią pierwszą fazę powrotu lasu na tereny odlesione. Przygotowują one glebę oraz tworzą specyficzny mikroklimat ułatwiający wzrost innych gatunków
leśnych. Brzoza brodawkowata w Polsce nie tworzy naturalnie własnych zbiorowisk leśnych, domieszkowo pojawia się głównie w borach sosnowych, mieszanych
i kwaśnych dąbrowach. Pospolicie gatunek ten nazywany jest „brzozą płaczącą”. Nazwę tę zawdzięcza z jednej strony charakterystycznemu pokrojowi z
długimi, zwieszającymi się ku dołowi gałązkami, z drugiej zaś obecności drobnych brodawek wydzielających lepką żywicę – w niektórych regionach kraju
zwanych „łezkami”. Najgrubszą brzozę brodawkowatą w parku spotkać można w Obwodzie Ochronnym Wysoki Most (obwód pnia – 235 cm, wysokość – 28 m).
ciąg dalszy
|
