5. ANALIZA I OCENA DZIAŁALNOŚCI PRZYRODNICZEJ I OCHRONNEJ
5.2. Ochrona przyrody nieożywionej
5.3. Czynna ochrona ekosystemów leśnych
5.3.3. Ochrona przeciwpożarowa
5.4. Czynna ochrona lądowych ekosystemów nieleśnych
5.5. Czynna ochrona ekosystemów wodnych
5.7. Zagospodarowanie przestrzenne
5.8. Ochrona wartości kulturowych
5.10. Ochrona przed szkodnictwem
5.11. Infrastruktura gospodarcza
5.12. Zatrudnienie, wynagrodzenia, szkolenia
5.7. Zagospodarowanie przestrzenne
W zakresie spraw związanych z elementami zagospodarowania terenów Parku, w 2001 roku rozpatrzono 135 spraw (48 z nich dotyczyło otuliny Parku). Przedmiotem opiniowania były w szczególności następujące sprawy:
1. Pomosty - 16 przypadków opiniowania budowy i remontów, 8 z nich opiniowano pozytywnie (w tym trzy w otulinie). Opinie negatywne parku dotyczyły samowolnej budowy lub remontów pomostów zlokalizowanych na jeziorach WPN.
2. Zabudowa zagrodowa (rolnicza) w tym:
- utworzenie siedliska; Do WPN dotarło 14 podań o utworzenie nowego siedliska, 7 na terenie parku i 7 w otulinie. Pozytywnie zaopiniowano 11 złożonych propozycji lokalizacji zagród rolniczych. Negatywne opinie (trzy na terenie WPN), dotyczące utworzenia siedliska na terenie parku wynikały z niezgodności ich przyszłych lokalizacji z lokalnymi planami zagospodarowania przestrzennego. W wyniku zaskarżenia przez Park, do Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Suwałkach, decyzji gminnych o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, dotyczących założenia siedliska, dwie sprawy skierowane są do NSA, jedna została zakończona odmową wydania warunków na zabudowę. Szczególnym przypadkiem jest sprawa utworzenia siedliska we wsi Czerwony Krzyż na działce będącej własnością Pana Juliusza Janasa (toczy się od kilku lat). W sprawie możliwości zabudowy ww. działki rolniczej zostały wydane wyroki NSA i Sądu Najwyższego. Na etapie opiniowania projektu Park, uwzględniając zapisy obowiązującego jeszcze planu ochrony wydał negatywne postanowienie w sprawie zabudowy, utrzymane przez Ministra Środowiska.
- budynki gospodarcze (budowa, modernizacja i adaptacja do innych celów np. agroturystyki); Rozpatrzono 13 spraw spraw dotyczących budynków gospodarczych (w tym 4 budynków zlokalizowanych w otulinie parku). Wszystkie opinie o budowie bądź remontach czy modernizacji budynków gospodarczych były pozytywne. Nie zakończona jest sprawa Pana Antoniego Wróbla, który dokonał remontu stodoły, zmieniając jej funkcję na letniskową. Po decyzji NSA (ze stycznia 2000 r) akta sprawy przesłane zostały od Głównego Urzędu Nadzoru Budowlanego do Podlaskiego Urzędu Wojewódzkiego (w marcu 2000 r). W kwietniu odbyła się wizja lokalna na terenie działki i został wyznaczony termin rozpatrzenia sprawy. Ustalony termin rozpatrzenia sprawy był przesuwany siedem razy. Podlaski Urząd Wojewódzki wydał w marcu 2001 roku decyzję, w której udzielił Panu A. Wróblowi pozwolenia na remont kapitalny stodoły na działce 3/15 we wsi Czerwony Krzyż. Wyremontowany obiekt jest wykorzystywany letniskowo i WPN zgłosił (w lipcu 2001 roku) fakt niewłaściwego użytkowania "stodoły" do Powiatowego Inspektoratu Nadzoru Budowlanego w Sejnach. Dotąd postępowanie nie zostało zakończone. Jednoczenie Pan A. Wróbel wystąpił do Starostwa Powiatu Sejneńskiego z projektem budowy komina w "stodole". Postępowanie w tej sprawie trwa.
- budowa domów mieszkalnych; Rozpatrzono i zaopiniowano 23 sprawy - (w tym dotyczących obiektów w otulinie parku 16). Pozytywnie zaopiniowano 22 sprawy. Opinie negatywne, dla wydanych przez gminę warunków zabudowy i zagospodarowania terenu, wynikały z niezgodności wydanej decyzji z lokalnym planem zagospodarowania. Nadal utrzymuje się tendencja skupiająca działania inwestycyjne w rejonie wsi Nowa Wieś, Okuniowiec, Mała Huta i Krzywe, leżących o otulinie parku.
3. Zabudowa letniskowa - rozpatrzono i zaopiniowano 10 spraw (w tym 4 w otulinie), dotyczących zabudowy letniskowej. Pozytywnie zaopiniowano 9. Wszystkie opinie dotyczące obiektów przewidzianych do zlokalizowania w otulinie parku były pozytywne.
4. Zmiany sposobu użytkowania gruntu. W sprawie zniszczenia szaty roślinnej, samowolnego wykonania wielkich obiektów hydrotechnicznych oraz zniszczenia miejsc bytowania bobrów na Półwyspie Wigierskim, w strefie ochronnej jeziora Wigry (po wyroku NSA) prowadzone jest postępowanie administracyjne w organach I instancji. Postępowanie administracyjne i sprawa w Sądzie Rejonowym o zniszczenie powierzchni gleby, karczowanie drzew i krzewów wzdłuż linii brzegowej, zmianę sposobu użytkowania gruntu i zniszczenia miejsc bytowania bobra nie zostały jeszcze zakończone. W Sądzie Rejonowym w Augustowie wszczęto postępowanie dotyczące zniszczenia szaty roślinnej, zmiany ukształtowania terenu i naruszenia linii brzegowej jeziora Wigry na działce we wsi Bryzgiel (postępowanie nie jest jeszcze zakończone).
5. Gospodarka wodno-ściekowa w miejscowościach leżących w granicach parku. W 2001 roku kontynuowano działania zmierzające do skanalizowania wszystkich miejscowości leżących na terenie Parku i otuliny. W grudniu 2001 roku został zatwierdzony projekt realizacyjny i wydana została decyzja pozwolenie na budowę kolektora obejmującego wsie położone w granicach parku w gminie Suwałki, odprowadzającego ścieki do oczyszczalni ścieków.
Wigierski Park Narodowy opiniował również inne zamierzenia inwestycyjne i działania polegające na:
modernizowaniu istniejących linii energetycznych napowietrznych;
lokalizacji telefonicznych podłączeń kablowych;
budowie przyłączy wodociągowych;
budowie obiektów służących obsłudze istniejących pól namiotowych;
budowie i remontach ogrodzeń;
modernizacji istniejących obiektów obsługi ruchu turystycznego;
5.8 Ochrona wartości kulturowych
W ramach ochrony wartości kulturowych w 2001 roku realizowano następujące zadania:
1. Konkurs "Ocalić od zapomnienia"
Jedną z prób upowszechnienia dawnej kultury materialnej było zorganizowanie konkursu "Ocalić od zapomnienia" . W czasie trwania konkursu były zbierane różnorakie przedmioty reprezentujące minioną już kulturę materialną z okolic jeziora Wigry. Przedmioty te ofiarowali życzliwi ludzie żyjący w okolicach jeziora Wigry. Cele konkursu były wielorakie, jednak najważniejszy koncentrował się na poszerzeniu wiedzy społeczeństwa o dziedzictwie przyrodniczym i kulturowym okolic jeziora Wigry. Zmiany społeczne i kulturowe powodują zanikanie technologii i wychodzenie z użytku przedmiotów domowych, rolniczych, rzemieślniczych stworzonych ręką ludzką, z miejscowych rodzimych surowców: gliny, drewna, łyka czy też półproduktów, takich jak: len, konopie.
Zgromadzono cenne eksponaty, które utraciły już swoje użytkowe znaczenie. Ekspozycja pokazuje jak szybko niedawna jeszcze teraźniejszość staje się przeszłością. Wigierski Park Narodowy zaapelował do wszystkich którym zachowanie wartości kulturowych regionu jest bliskie, aby wzięli udział w konkursie gromadzenia zabytków kultury materialnej Suwalszczyzny. Konkurs polegał na dostarczaniu tychże zabytków do dyrekcji WPN i spotkał się z dużym zainteresowaniem.
Zgromadzono 539 eksponatów. Były to:
przedmioty codziennego użytku (np. żelazka, garnki żeliwne, pralki, tary, kijanki, balie, kołowrotki, butelki, beczułki, makatki)
narzędzia używane w gospodarstwie i otoczeniu (żarna, cepy, kowadła, koryta, bryczki, stare sanie, widły drewniane, kosy, sierpy, cebrzyki, masielnice itp.)
stroje i wyroby ludowe
sprzęty wyposażenia domów (stare kufry, krzesła, stoły, półki itp.)
wyposażenie warsztatów rzemieślniczych (kowadła, cęgi, kieraty); przedmioty stosowane do wypieku sękaczy
przedmioty używane przy hodowli zwierząt (koryta, kamienne poidła itp.)
Laureatami Konkursu konkursu zostali:
w kategorii na najaktywniejszego uczestnika:
Barbara Maliszewska , Henryka Jurkun, Zofia Miszkiel , Janina Huszcza , Tadeusz Świacki , Andrzej Maliszewski , Anna Maliszewska, Zofia Tarasiewicz, Beata Koncewicz
w kategorii na najcenniejszy eksponat:
Wojciech Kamiński (narzuty wełniane z 1905r.), Helena Aneszko (krosno i narzędzia obróbki lnu), Zofia Miszkiel (szlabanek, warsztat stolarski), Czesław Nieszczerzewski (młockarnia z wcześnych lat powojennych), Andrzej Maliszewski (stare maszyny rolnicze), Małgorzata Kowalewska (uprząż i dowód tożsamości konia z 1947r.), Janina Świacka (zestaw narzędzi do pieczenia chleba: łopata, kosiory, łachańka), Jerzy Bąbik (strug drewniany, piła stolarska), Wiesława Malinowska ( tragi i uprząż konna), Marek Jeromin (lewarek budowlany - pocz. XX w., sikawka pszczelarska), Zofia Tarasiewicz (maszyna do szycia "Pffaf", samowar z Tuły)
Przyznano również nagrodę specjalną Zdzisławowi Zaborowskiemu za nakręcenie i zmontowanie filmu edukacyjnego pt. "Kręcanica" o ginącej umiejętności wyrobu - kręcenia bata z dębowego drewna.
Przyznano także 20 dodatkowych wyróżnień osobom, które ofiarowały Parkowi dużą liczbę ciekawych eksponatów.
Fundatorem części nagród był Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
Zebrane eksponaty są prezentowane na stałej wystawie, urządzonej w budynku gospodarczym osady Obwodu Ochronnego Krzywe. Do wystawy został przygotowany informator autorstwa Elżbiety Szkiruć i Macieja Ambrosiewicza.
2. Warsztaty sztuki ludowej i rzemiosła
Wigierski Park Narodowy od kilku lat prowadzi działania ukierunkowane na zachowanie ginących zawodów i umiejętności, powszechnych w każdej wsi suwalskiej jeszcze do początku lat 70. XX. Ludowe rzemiosło artystyczne niemal całkowicie zanikło w okolicach jeziora Wigry. Zachowało się też niewiele zabytków w terenie. Tradycyjne drewniane domy z bogatym zdobnictwem zastępują "uniwersalne stylistycznie" murowane budynki. Przydrożne lub nadrzewne kapliczki, będące wyrazem nie tylko kultu religijnego, ale również miejscowej ludowej estetyki również znikają pod wpływem nieuchronnego czasu.
Restytucja zanikających umiejętności jest równie ważna jak zbieranie starych, zabytkowych przedmiotów. Wigierski Park Narodowy wspólnie z Regionalnym Domem Kultury i Sztuki w Suwałkach postanowił przeprowadzić warsztaty rzeźby w drewnie. WPN i ROKiS podpisali stosowne porozumienie. Od początku października 2001 r. rozpoczęliśmy realizację programu ratowania dawnych rzemiosł i rękodzieła. W pierwszym etapie tego programu chcemy upowszechnić umiejętność rzeźbienia w drewnie ptaków. Te warsztaty rzeźbiarskie prowadzi znany artysta ludowy Antoni Kurzyn ze wsi Krzywe.
W kolejnym etapie warsztatów (koniec listopada 2001 r.) uczestnicy warsztatów uczyli się rzeźby figuratywnej. Zajęcia będą kontynuowane w 2002 roku. Zamierzamy na zakończenie warsztatów zaproponować uczestnikom wyrzeźbienie figurek świętych, które mogłyby być umieszczone we wspomnianych kapliczkach.
3. Zbieranie materiałów o tradycyjnym budownictwie ludowym na terenie WPN
W ramach tego zadania wykonano:
pomiary dwóch osad leśnych (Wasilczyki i Wiatrołuża),
rejestrację fotograficzną wybranych obiektów z terenu WPN i jego otuliny.
4. Kwerenda archiwalna dotycząca materiałów z zasobów Archiwum Państwowego w Suwałkach i Wydziału Geodezji Starostwa Powiatowego w Sejnach.
W toku kwerendy szukano materiałów dotyczących:
struktury własnościowej nieruchomości przed 1945 rokiem,
przywilejów przysługującym wsiom wigierskim.
1. Struktura zatrudnienia:
przeciętna liczba zatrudnionych - 94 osoby
gospodarstwo pomocnicze - 28 osób
kobiety - 8 osób
młodociani - 0
budżet - 66 osób
kobiety - 18 osób
młodociani - 0
2. Wypadki przy pracy:
W 2001 roku miał miejsce 1 wypadek przy pracy. W dniu 28 grudnia 2001 roku wypadkowi przy pracy uległa Pani Elżbieta Sadkowska-Szkiruć zatrudniona w Wigierskim Parku Narodowym na stanowisku Kierownika Sekcji Turystyki (budżet).
Okoliczności wypadku: poszkodowana w dniu 28.12.2001 roku o godz. 13:00 wyszła z budynku Dyrekcji WPN w kierunku zakładowego parkingu, z zamiarem wyjazdu do Suwałk na umówione spotkanie w sprawach służbowych (z przedstawicielem Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego). Idąc chodnikiem poślizgnęła się na oblodzonym śniegu i przewróciła. Upadając uderzyła o wystający spod śniegu krawężnik. W wyniku zdarzenia złamaniu uległo jedno żebro.
Łączna liczba dni zwolnienia lekarskiego z tytułu wypadku przy pracy wyniosła 32. Dokumentacja powypadkowa przekazana została do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych celem skierowania na komisję orzekającą o ewentualnym, procentowym uszczerbku na zdrowiu.
W porównaniu z rokiem ubiegłym znacznie spadły wskaźniki ciężkości i częstotliwości wypadków przy pracy:
Tabela 16 Wskaźniki ciężkości i częstotliwości wypadków w latach 2000 i 2001 (gospodarstwo pomocnicze)
ROK
wskaźnik ciężkości wypadków
Wskaźnik częstotliwości wypadków
2000 rok
68
32,25
2001 rok
0
0
Tabela 17 Wskaźniki ciężkości i częstotliwości wypadków w latach 2000 i 2001 (budżet)
ROK
wskaźnik ciężkości wypadków
Wskaźnik częstotliwości wypadków
2000 rok
80
15,15
2001 rok
32
15,15
3. Choroby zawodowe:
W 2001 roku stwierdzono 7 przypadków chorób zawodowych (borelioza stawowa). Stwierdzenie chorób było następstwem przeprowadzonych przez Park w dniu 6 czerwca 2001 roku badań profilaktycznych. W trakcie badań u 22 spośród 67 osób stwierdzono obecność przeciwciał mogących wskazywać na występowanie boreliozy. Trwają badania kliniczne wszystkich pracowników, u których wykryto przeciwciała.
Zmiany klimatyczne znacznie wydłużające aktywność owadów oraz bardzo liczne występowanie kleszczy w naszym regionie, wpływa na duże prawdopodobieństwo wystąpienia boreliozy jako choroby zawodowej u pracowników WPN. Brak skutecznej profilaktyki powoduje konieczność ponoszenia wysokich kosztów odszkodowań wypłacanych przez zakład. W analizowanym okresie - w miesiącu grudniu - w stosunku do 4 pracowników stwierdzono 10-o procentowy, stały uszczerbek na zdrowiu. Zostaną im wypłacone z tego tytułu jednorazowe odszkodowania w 2002 roku.
Park ma duże osiągnięcia w profilaktycznym przeciwdziałaniu przed inną chorobą roznoszoną przez kleszcze - zapaleniem opon mózgowych. Systematyczne szczepienia ochronne pozwoliły uniknąć występowania tej choroby u pracowników w przeciągu ostatnich 10 lat.
4. Zagrożenia czynnikami szkodliwymi, stan na 31.12.2001r.:
W Wigierskim Parku Narodowym, ze względu na specyfikę prowadzonej działalności występują następujące zagrożenia czynnikami niebezpiecznymi dla zdrowia:
stały kontakt z wodą (5 osób) - rybacy jeziorowi
monitory ekranowe (27 osób) - stanowiska wyposażone w komputery
odczynniki chemiczne i trucizny (2 osoby) - pracownicy laboratorium
zagrożenie chorobami przenoszonymi przez kleszcze - pracownicy terenowi, pracownicy nadzoru inżynieryjnego, pracownicy Ośrodka Edukacji Środowiskowej, pracownicy Pracowni Naukowo - Badawczej.
W stosunku do roku ubiegłego zlikwidowano zagrożenia i uciążliwości związane z pracą drwali - motorniczych. Nie występują obecnie: hałas, wibracja oraz ciężkie prace leśne powodujące duży wydatek energetyczny. Zakończono również prowadzenie badań kontrolnych pilarek, których używali robotnicy. Osoby dotychczas zatrudnione na stanowisku drwala przeszły do sektora prywatnego. W chwili obecnej świadczą usługi leśne zarówno dla Wigierskiego Parku Narodowego, jak i okolicznych jednostek Lasów Państwowych.
5. Kontrole:
W analizowanym okresie przeprowadzona została jedna kontrola przez jednostkę zewnętrzną: Krajowy Zarząd Parków Narodowych w Warszawie. Efektem kontroli było wystąpienie nakazujące dostosowanie składu wydawanych posiłków profilaktycznych do obowiązujących przepisów. WPN zobowiązał się do usunięcia nieprawidłowości i dostosowania posiłków do obowiązujących w tym zakresie norm.
6. Profilaktyka:
W związku z istniejącymi zagrożeniami pracowników ze strony ww. czynników szkodliwych i niebezpiecznych, w Wigierskim Parku Narodowym prowadzone były następujące działania profilaktyczne w celu ograniczenia stopnia zagrożenia:
wydawanie posiłków profilaktycznych pracownikom uprawnionym do ich otrzymywania,
dostarczanie napojów chłodzących w okresie letnim oraz napojów ciepłych w okresie zimowym (pracownicy przygotowują posiłki i ciepłe napoje we własnym zakresie z dostarczonych przez zakład produktów)
wydawanie wg bieżących potrzeb odzieży ochronnej i roboczej oraz obuwia roboczego w oparciu o przyjęte Zarządzeniem nr 11/97 Dyrektora Wigierskiego Parku Narodowego z dnia 11.06.1997 roku normy przydziału odzieży ochronnej i roboczej dla poszczególnych stanowisk.
wydawanie pracownikom środków czystości w oparciu o Zarządzenie nr 17/97 Dyrektora WPN z dnia 19.09.1997 roku
prowadzenie badań lekarskich
prowadzenie szkoleń z zakresu bhp
prowadzenie kontroli w terenie w ramach przeglądu stanowisk pracy
bieżące omawianie zagadnień z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy na posiedzeniach Komisji ds. bhp w Wigierskim Parku Narodowym
przeprowadzane są szczepienia profilaktyczne przeciwko pokleszczowemu zapaleniu opon mózgowych. W 2001 roku zaszczepiono 66 pracowników WPN.
Plan zamierzeń w zakresie poprawy stanu bhp na 2002 rok:
1. Planowana jest instalacja w budynku Dyrekcji urządzenia klimatyzacyjnego, które znacznie poprawiłoby warunki pracy w pomieszczeniach biurowych zlokalizowanych na poddaszu. Warunkiem założenia instalacji jest wygospodarowanie odpowiednich środków finansowych na ten cel.
2. W związku z wejściem w życie rozporządzenia w sprawie umundurowania pracowników parków narodowych zmieniony zostanie katalog norm przydziału odzieży roboczej i ochronnej pracowników administracji.
3. Kontynuowane będą w 2002 roku przez pracodawcę i pracownika służby bhp w WPN czynności wynikające z obowiązujących przepisów kodeksu pracy.
.
