OCHRONA DZIKICH GATUNKÓW I ICH SIEDLISK

 Tytuł     Początki ochrony przyrody     Rolnicza presja na środowisko     Różnorodność biologiczna 

 Ochrona przyrody w Polsce     Krajowy Program Rolnośrodowiskowy     Linki     Strona główna WPN 

W dalszym trybie postępowania zmierzającego do przyjęcia przez UE obszarów tzw. siedliskowych (habitatowych) zostanie przeprowadzone międzynarodowe seminarium dla danego regionu biogeograficznego Unii Europejskiej (wydzielono 11 regionów, Polska znajduje się głównie w obszarze kontynentalnym), w trakcie którego zostaną określone obszary najważniejsze dla regionu, a w ciągu 3 lat od seminarium Wspólnota zatwierdza obszary. Następnie, nie później niż w ciągu 6 lat Polska wyznaczy obszar SOO (zaakceptowany na seminarium regionalnym) ustalając konieczne dla niego działania ochronne. Jednakże już od momentu przekazania listy krajowej do Komisji Europejskiej państwo zobowiązane jest do nie pogarszania stanu siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków na proponowanych obszarach.

Mapy obszarów Natura 2000 w Polsce, źródło - broszura "Natura 2000 w Polsce", Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska

Zgodnie z zasadami ochrony obszarów Natura 2000 we współpracy z samorządami i właścicielami gruntów, zostaną opracowane plany ochrony regulujące zasady gospodarki na tych obszarach. Zasady te dla terenów rolniczych będą zapewne podobne do tych, które są proponowane w programach rolnośrodowiskowych, a realizacja programów rolnośrodowiskowych oparta jest na dobrowolnych umowach właściciela gruntów z administracją państwową. W województwie podlaskim utworzono dotychczas 12 obszarów Natura 2000, w tym obszar nr PLB00002 - Puszcza Augustowska, utworzony na podstawie Dyrektywy Ptasiej, obejmuje cały teren Wigierskiego Parku Narodowego, zaś na podstawie Dyrektywy Siedliskowej utworzono obszar nr PLH20004 pod nazwą Ostoja Wigierska, który również obejmuje teren Wigierskiego Parku Narodowego. W związku z tym, jeżeli rolnicy gospodarujący na terenie parku zdecydują się przystąpić do programów rolnośrodowiskowych, to należne im z tego tytułu płatności będą zwiększone o 20% w stosunku do kwot podstawowych. Jest to dodatkowa premia za prowadzenie zrównoważonej gospodarki rolnej na obszarach cennych dla Unii Europejskiej.

W Polsce funkcjonują 23 parki narodowe, które łącznie obejmują powierzchnię 314 532 ha, co stanowi ok. 1% powierzchni kraju. Według definicji ustawowej: „park narodowy obejmuje obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe”.

Zgodnie z art. 117 ust. 2 ustawy na gruntach użytkowanych gospodarczo w parkach narodowych lub rezerwatach przyrody stosuje się ochronę krajobrazową. Grunty objęte ochroną krajobrazową, głównie prywatne, zajmują ok. 15% powierzchni polskich parków narodowych i na tych gruntach realizowana jest gospodarka rolna.

W granicach parków narodowych pożądane są zrównoważone i ekologiczne metody produkcji rolnej, stąd szczególnie wskazana jest realizacja programów rolnośrodowiskowych. Pakiety Krajowego Programu Rolnośrodowiskowego stwarzają szansę zachowania unikalnych walorów tych fragmentów parków narodowych, na których odbywa się produkcja rolna. Poprzez dobrowolne umowy z Agencją Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR), właściciele gruntów zobowiązują się do nieintensyfikowania lub też nie rezygnowania z ekstensywnego użytkowania, przy istotnym wsparciu finansowym, które otrzymają w ramach płatności za realizację pakietów. W obowiązującym stanie prawnym administracja parku narodowego nie może narzucić właścicielom gruntów metod gospodarki, poza uwarunkowaniami jakie obowiązują w ustawach np.: ochrona krajobrazu, która w ustawie została zdefiniowana jako „zachowanie cech charakterystycznych danego krajobrazu”. Tylko poprzez plany działalności rolnośrodowiskowej (opracowywane przez rolnika wraz z uprawnionym do tego doradcą rolnośrodowiskowym przed przystąpieniem rolnika do Krajowego Programu Rolnośrodowiskowego) mogą być precyzowane zasady gospodarki spełniające wymogi poszczególnych pakietów. Rozpoznanie walorów przyrodniczych użytków rolnych przy wykorzystaniu wiedzy zgromadzonej w administracjach parków narodowych winno być pomocne przy opracowywaniu planu działalności, który stanowi podstawę pięcioletnich umów z ARiMR.

Obszarem bardzo ważnym w realizacji programów rolnośrodowiskowych będą zapewne w najbliższych latach parki krajobrazowe, których aktualnie jest 120 i zajmują powierzchnię około 2,5 mln ha. „Park krajobrazowy obejmuje obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe w celu zachowania i popularyzacji tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju”. Zgodnie z art. 16 ust. 6 ustawy o ochronie przyrody grunty rolne i leśne oraz inne nieruchomości znajdujące się w granicach parku krajobrazowego pozostawia się w gospodarczym wykorzystaniu. Grunty wykorzystywane rolniczo zajmują w parkach krajobrazowych ok. 35% powierzchni. Stwarza to dogodne warunki do współpracy administracji tych parków z właścicielami gruntów (w zakresie nie dopuszczenia gruntów do przeznaczania pod zabudowę) oraz realizacji programów rolnośrodowiskowych na tych wartościowych terenach otwartego krajobrazu z mozaikowatym układem użytków rolnych i naturalnych siedlisk.

Podobne uwarunkowania występują na obszarach chronionego krajobrazu, które obejmują tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, tereny wartościowe ze względu na możliwości zaspokojenia potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełniące funkcję korytarzy ekologicznych. Aktualnie w Polsce istnieje 409 takich obszarów na łącznej powierzchni około 7,3 mln ha. Zasoby wiedzy przyrodniczej o tych obszarach są z reguły mniejsze niż o pozostałych formach ochrony i nie ma administracji tych obszarów. Informacje o tych obszarach gromadzone są przez Wojewódzkich Konserwatorów Przyrody funkcjonujących przy urzędach wojewódzkich.

Trzy kolejne formy ochrony przyrody: pomnik przyrody, stanowisko dokumentacyjne, użytek ekologiczny są formami, które, choć mogą mieć i często mają silny związek z obszarami rolniczo wykorzystywanymi, to nie stanowią przedmiotu działalności rolniczej. Formy te często jednak są położone pomiędzy użytkami rolnymi i wówczas, dzięki realizacji programów rolnośrodowiskowych, mogą mieć zapewnione dobre warunki funkcjonowania i zachowanie unikalnych siedlisk czy elementów ekosystemów.

Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, którymi są fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego zasługujące na ochronę ze względu na ich walory widokowe lub estetyczne, mogą być obszarami, na których realizacja Krajowego Programu Rolnośrodowiskowego zapewni ochronę tradycyjnego rozłogu pół, miedz, tradycyjnych odmian roślin i zwierząt. Przez powiązanie z takimi obiektami kulturowymi, jak parki i zabudowy dworskie chronione będą również elementy dziedzictwa kulturowego wielu obszarów. Aktualnie w Polsce utworzono 184 takie zespoły na łącznej powierzchni 79 492 ha.

Na obszarach rezerwatów przyrody, których aktualnie w Polsce funkcjonuje 1354 na łącznej powierzchni 148 964 ha, realizacja programów rolnośrodowiskowych będzie należała do wyjątków choćby ze względu na fakt, że grunty rolnicze stanowią niewielki procent ich powierzchni. W ustawie znajduje się następująca definicja: „rezerwat przyrody obejmuje obszar zachowany w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nie ożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami”.

dalej »