|
4.8. Epifity nadrzewne
We florze porostów zlewni eksperymentalnej przeważają taksony o szerokiej skali ekologicznej i o małej lub średniej wrażliwości na zanieczyszczenia. Pod względem budowy morfologicznej ponad połowę stanowią porosty skorupiaste. Z gatunków o plechach krzaczkowatych większość to ubikwistyczne chrobotki z rodzaju Cladonia, które równie często rosną na ziemi, jak i na murszejącym drewnie oraz na korze drzew, szczególnie u podstawy pni.
Tabela 52. Gatunki porostów objęte monitoringiem, ich forma morfologiczna oraz status prawny Table 52. Monitored species of lichens, their morphological form and law status
Badania składu gatunkowego porostów, powierzchni ich plech i zdrowotności przeprowadzono na dwunastu stanowiskach, na których w 1998 roku wyznaczono na pniach drzew powierzchnie monitoringowe. Wówczas też po raz pierwszy dokonano pomiarów powierzchni plech poszczególnych gatunków wytypowanych do monitorowania. Do obserwacji wytypowano 12 gatunków porostów nadrzewnych (epifitycznych), w tym 5 taksonów o plechach krzaczkowatych, 5 - listkowatych i 2 - skorupiastych (Tab. 52). Spośród tych gatunków 8 podlega ochronie prawnej, w tym 7 ochronie ścisłej, a 1 ochronie częściowej (Rozporządzenie Ministra Środowiska, 2004). Wyniki badań z 2009 roku porównano z wynikami z poprzednich lat.
STANOWISKO 032
Oddz. 85h, część północna. Powierzchnia na sośnie zwyczajnej (Pinus sylvestris), około 15 m od drogi. W 1998 roku na powierzchni występowały trzy gatunki porostów objętych monitoringiem: Hypogymnia physodes, Pseudevernia furfuracea i Usnea hirta (Rys. 63).
Rys. 70. Skład gatunkowy i procentowy udział powierzchni plech badanych gatunków porostów Fig. 70. Checklist and percentage of thalluses’ surfaces of the monitored lichens
Już po trzech latach od pierwszych pomiarów zaobserwowano znaczne zmiany powierzchni plech porostów. Powierzchnia dwóch gatunków zmniejszyła się (w przypadku Usnea hirta prawie o 90%), a powierzchnia Hypogymnia physodes zwiększyła się o ponad 40%. Pomiary z 2007 roku wykazały obecność już tylko jednego gatunku – Hypogymnia physodes, którego powierzchnia plech nieznacznie zmniejszyła się w stosunku do wyniku z 2004 roku. W 2008 roku na powierzchni nie występowały już monitorowane gatunki i taka sama sytuacja była w 2009 roku (Rys. 70).
STANOWISKO 034 Oddz. 128h. Olsza czarna (Alnus glutinosa) w łęgu między jeziorem Wigry a Czarną Hańczą. W 1998 roku na powierzchni występowały dwa gatunki porostów, z których wyraźnie dominował Phlyctis arena (Rys. 71). Plechy obu gatunków nie wykazywały żadnych oznak uszkodzeń.
Rys. 71. Skład gatunkowy i procentowy udział powierzchni plech badanych gatunków porostów Fig. 71. Checklist and percentage of thalluses’ surface of the monitored lichens species
Po okresie trzech lat stwierdzono wzrost powierzchni plech Phlyctis arena i zmniejszenie się powierzchni plech Hypotrachyna revoluta (Rys. 72). Wszystkie plechy badanych porostów były bez widocznych uszkodzeń. W 2007 roku Hypotrachyna revoluta zmniejszyła powierzchnię swoich plech o ponad 25%, a Phlyctis argena zwiększyła ją o ponad 25%. W 2008 roku powierzchnie plech Phlyctis argena oraz Hypotrachyna revoluta zwiększyły się. W 2009 roku powierzchnia plech Phlyctis argena zwiększyła się o 10% w stosunku do powierzchni z ubiegłego roku, a powierzchnia plech Hypotrachyna rezoluta wzrosła w tym czasie o 40% (Rys. 71). Plechy obu gatunków nie wykazywały widocznych uszkodzeń.
STANOWISKO 035
Oddz. 121h. Sosna zwyczajna (Pinus sylvestris) na skraju gęstej tyczkowiny świerkowej na zboczu niewielkiego wyniesienia, około 80 m od brzegu jeziora Wigry. W 1998 roku na powierzchni występowało pięć gatunków porostów, z których do badań wzięto tylko jeden – Pseudevernia furfuracea (Rys. 72). W 1998 roku plechy mąklika nie wykazywały uszkodzeń, natomiast w 2001 roku stwierdzono niewielkie uszkodzenia obejmujące do 25% powierzchni plech i zmniejszenie się powierzchni plech o ponad 10%. W 2007 roku zarejestrowano zwiększenie się powierzchni plech tego gatunku o ponad 17%, ale w 2008 roku gatunek wycofał się z powierzchni. Nie odnaleziono plech tego gatunku również w 2009 roku (Rys. 72).
Rys. 72. Skład gatunkowy i procentowy udział powierzchni plech badanych gatunków porostów Fig. 72. Checklist and percentage of thalluses’ surface of the monitored lichens species
STANOWISKO 036
Oddz. 121f. Sosna zwyczajna (Pinus sylvestris) na szczycie wyniesienia, około 35 m od brzegu jeziora Wigry. W 1998 roku na powierzchni występowały dwa gatunki porostów (Pseudevernia furfuracea i Usnea hirta), które zajmowały około 13% powierzchni badanego fragmentu pnia (Rys. 73). W 1998 roku plechy obu gatunków nie wykazywały widocznych uszkodzeń, natomiast po trzech latach stwierdzono niewielkie uszkodzenia plech Pseudevernia furfuracea i zmniejszenie się powierzchni jej plech o ponad 50% oraz zupełny brak Usnea hirta. Pojawił się natomiast inny gatunek porostu wyznaczony do monitoringu – Hypogymnia physodes.
W 2007 roku zaobserwowano dalsze zmniejszenie się powierzchni plech Hypogymnia physodes oraz zupełny brak Pseudevernia furfuracea. W 2008 roku zanikły pozostałe plechy Hypogymnia physodes. W 2009 roku na badanej powierzchni nie występowały monitorowane gatunki porostów (Rys. 73).
Rys. 73. Skład gatunkowy i procentowy udział powierzchni plech badanych gatunków porostów Fig. 73. Checklist and percentage of thalluses’ surface of the monitored lichens species
STANOWISKO 037
Na granicy oddziałów 97/98/110. Dąb szypułkowy (Quercus robur). W 1998 roku na powierzchni występowało pięć gatunków porostów, z których dominowała Hypogymnia physodes (Rys. 74). Odznaczała się ona niewielkimi uszkodzeniami plechy, podobnie jak plechy Parmelia sulcata. Pozostałe porosty nie miały oznak uszkodzenia.
Rys. 74. Skład gatunkowy i procentowy udział powierzchni plech badanych gatunków porostów Fig. 74. Checklist and percentage of thalluses’ surface of the monitored lichens species
Po trzech latach jeden gatunek - Melanelia fuliginosa zanikł, trzy gatunki zmniejszyły swoją powierzchnię plech, a jeden - Phlyctis arena zwiększył ją o ponad 340%. W 2004 roku ponownie pojawiły się niewielkie plechy Melanelia fuliginosa i zarejestrowano zwiększenie się powierzchni plech Phlyctis argena, Parmelia sulcata i Evernia prunastri. Jedynie plechy Hypogymnia physodes zmniejszyły swoją powierzchnię o ponad 60% w stosunku do ich powierzchni z 2001 roku. W 2007 roku zmniejszyła się powierzchnia plech Phlyctis argena o 40% i Hypogymnia physodes o 45% oraz zwiększyła się powierzchnia plech Melanelia fuliginosa o 400% i Evernia prunastri o 35%. W 2008 roku 3 gatunki nieznacznie zwiększyły powierzchnię swoich plech, a 2 zmniejszyły, z tym, że plechy Phlyctis argena zmniejszyły swoją powierzchnię o 78%. W 2009 roku dwa gatunki (Hypogymnia physodes i Evernia prunastri nieznacznie zmniejszyły powierzchnię swoich plech, a pozostałe trzy gatunki zwiększyły ją, w tym Melanelia fuliginosa aż o 60% (Rys. 74). Wszystkie plechy monitorowanych gatunków porostów nie wykazywały widocznych uszkodzeń.
STANOWISKO 039
Oddz. 87g. Sosna zwyczajna (Pinus sylvestris) na skraju lasu na skrzyżowania dróg niedaleko leśniczówki. W 1998 roku na powierzchni występowały trzy badane gatunki porostów, z których dominowała Hypogymnia physodes (Rys. 75). Plechy porostów były bez widocznych oznak uszkodzeń lub z niewielkimi uszkodzeniami, jak w przypadku Hypogymnia physodes. Po trzech latach stan zdrowotny porostów na tej powierzchni uległ znacznemu pogorszeniu - Hypogymnia physodes i Pseudevernia furfuracea wykazywały wyraźne uszkodzenia plech, a powierzchnia, którą zajmowały zmniejszyła się odpowiednio o 55 i 85%. W tym okresie wszystkie plechy Usnea hirta wyginęły.
W 2004 r. na badanej powierzchni zupełnie zanikły plechy Pseudevernia furfuracea i pozostał tylko jeden gatunek - Hypogymnia physodes. Powierzchnia plech tego gatunki zmniejszyła się znacznie - o prawie 90%. W 2007 roku powierzchna plech pozostałego gatunku zmniejszyła się o połowę, a w 2008 roku całkowicie zanikła. W 2009 roku również nie stwierdzono na badanej powierzchni monitorowanych gatunków porostów (Rys. 75).
Rys. 75. Skład gatunkowy i procentowy udział powierzchni plech badanych gatunków porostów Fig. 75. Checklist and percentage of thalluses’ surface of the monitored lichens species
STANOWISKO 040
Oddz. 129k. Sosna zwyczajna (Pinus sylvestris) na krawędzi zbocza opadającego do Czarnej Hańczy, około 50 m od rzeki. W 1998 roku na powierzchni występowały dwa badane gatunki porostów, z których zdecydowanie dominowała Hypogymnia physodes (Rys. 76). Stan zdrowotny obu gatunków porostów przez cały okres badań nie uległ zmianie - plechy Hypogymnia physodes miały wyraźne uszkodzenia, a plechy Pseudevernia furfuracea tylko nieznaczne uszkodzenia. Pomimo to powierzchnia, jaką porosty te zajmowały w ciągu trzech lat uległa znacznemu zmniejszeniu. W 2007 roku nastąpił dalszy spadek powierzchni plech tych porostów - Pseudevernia furfuracea zmniejszyła powierzchnię o ponad 40%, a Hypogymnia physodes o ponad 85%. W 2008 roku oba gatunki ustąpiły z monitorowanej powierzchni i taki stan utrzymał się również w 2009 roku (Rys. 76).
Rys. 76. Skład gatunkowy i procentowy udział powierzchni plech badanych gatunków porostów Fig. 76. Checklist and percentage of thalluses’ surface of the monitored lichens species
STANOWISKO 041
Oddz. 129k. Lipa drobnolistna (Tilia cordata). W 1998 roku na powierzchni występowały dwa badane gatunki porostów, z których zdecydowanie dominowała Evernia prunastri (Rys. 77). Drugi gatunek - Melanelia fuliginosa, występował w postaci pojedynczej plechy. PlechyEvernia prunastri posiadały niewielkie uszkodzenia, natomiast plecha drugiego gatunku była silnie uszkodzona. Po trzech latach stan zdrowotny Evernia prunastri nie uległ zmianie, chociaż powierzchnia jej plech zmniejszyła się o ponad 30%. W tym czasie Melanelia fuliginosa ustąpiła całkowicie z badanej powierzchni.
Rys. 77. Skład gatunkowy i procentowy udział powierzchni plech badanych gatunków porostów Fig. 77. Checklist and percentage of thalluses’ surface of the monitored lichens species
W 2004 roku nadal na powierzchni badawczej występował tylko jeden gatunek porostu. Powierzchnia jego plech w dalszym ciągu ulegała redukcji i w stosunku do 2001 roku zmniejszyła się o 80%. W 2007 roku powierzchnia Evernia prunastri ponownie zmniejszyła się (tym razem o ponad 80%), ale następnym roku wzrosła o 84%. W 2009 roku powierzchnia plech Evernia prunastri wzrosła o prawie 30% (Rys. 77), a plechy nie wykazywały widocznych oznak uszkodzeń.
STANOWISKO 042
Oddz. 122d. Lipa drobnolistna (Tilia cordata). W 1998 roku na powierzchni występowało sześć gatunków badanych porostów, z których trzy gatunki -Parmelia sulcata, Phlyctis arena i Melanelia fuliginosa, występowały w postaci pojedynczych plech o niewielkiej powierzchni (Rys. 78). Plechy wszystkich porostów nie wykazywały oznak uszkodzeń. Po trzech latach stan zdrowotny porostów nie uległ poważniejszym zmianom, jedynie na plechach Platismatia glauca pojawiły się niewielkie uszkodzenia. Wszystkie gatunki, poza Parmelia sulcata, zwiększyły powierzchnie zajmowane przez ich plechy.
Rys. 78. Skład gatunkowy i procentowy udział powierzchni plech badanych gatunków porostów Fig. 78. Checklist and percentage of thalluses’ surface of the monitored lichens species
W 2004 roku dwa gatunki porostów - Melanelia fuliginosa i Pertusaria amara zanikły na badanej powierzchni. W dalszym ciągu redukcji ulegały plechy Parmelia sulcata - w stosunku do powierzchni z 2001 roku ich powierzchnia zmniejszyła się o ponad 60%. W przypadku trzech pozostałych gatunków zarejestrowano zwiększenie się powierzchni ich plech, przy czym najbardziej zwiększyła się powierzchnia zajmowana przez plechęPhlyctis argena - prawie 60-krotnie w stosunku do powierzchni z 2001 roku. W 2007 roku zmniejszyła się powierzchnia plechPlatismatia glaca o 84% i Hypogymnia physodes o 24% oraz zwiększyła się powierzchnia plech Phlyctis argena o 32% iParmelia sulcata aż o 233%. W 2008 roku dwa gatunki minimalnie zwiększyły powierzchnie swoich plech, a dwa zmniejszyły, w tym Hypogymnia physodes o 28% i Phlyctis argena o 32%. W 2009 roku wszystkie gatunki, poza Platismatia glaca zmniejszyły powierzchnię swoich plech od 42% - Phlyctis argena do ponad 65% - Hypogymnia physodes (Rys. 78). Plechy Hypogymnia physodes i Parmelia sulcata wykazywały niewielkie uszkodzenia plech.
STANOWISKO 043
Oddz. 112/111. Dąb szypułkowy (Quercus robur) przy drodze. W 1998 roku na powierzchni występowało pięć badanych gatunków porostów, które łącznie zajmowały około 15% powierzchni badanego fragmentu pnia (Rys. 79). Plechy Hypogymnia physodes i Parmelia sulcata posiadały niewielkie uszkodzenia, natomiast pozostałe gatunki charakteryzowały się brakiem jakikolwiek oznak uszkodzeń.
Rys. 79. Skład gatunkowy i procentowy udział powierzchni plech badanych gatunków porostów Fig. 79. Checklist and percentage of thalluses’ surface of the monitored lichens species
Po trzech latach zdrowotność porostów uległa niewielkim zmianom - poprawił się stan plech Hypogymnia physodes. Zmniejszyły się powierzchnie plech Hypogymnia physodes - o 28% i Parmelia sulcata - o 41%, natomiast plechy pozostałych gatunków zwiększyły swoją powierzchnię od 22 do 37%. Na powierzchni pojawił się nowy gatunek porostu objęty monitoringiem – Pertusaria amara.
W 2004 roku dwa gatunki (Evernia prunastri i Pertusaria amara) zmniejszyły powierzchnie swoich plech w stosunku do powierzchni stwierdzonej trzy lata wcześniej, a powierzchnia pozostałych czterech gatunków zwiększyła się. W 2007 roku dwa gatunki (Ramalina farinacea i Melanelia fuliginosa) zanikły na powierzchni, Parmelia sulcata zmniejszyła powierzchnię plech o 6%, a pozostałe trzy gatunki zwiększyły powierzchnie plech. W 2008 roku trzy gatunki zmniejszyły powierzchnię swoich plech (Evernia prunastri minimalnie, Hypogymnia physodes o21% i Parmelia sulcata o prawie 23%), a jeden - Pertusaria amara zwiększył o 60%. W 2009 roku dwa gatunki zwiększyły powierzchnię swoich plech - Parmelia sulcata o 43% i Pertusaria amara o prawie 53%, a dwa zmniejszyły - Hypogymnia physodes o 48% (niewielka część plech wykazywała widoczne uszkodzenia) i Evernia prunastri zaledwie o 1,5% (Rys. 79).
STANOWISKO 044
Oddz. 100/99. Dąb szypułkowy (Quercus robur). W 1998 roku na powierzchni występowało pięć badanych gatunków porostów, które łącznie zajmowały około 60% powierzchni badanego fragmentu pnia (Rys. 80). Zdecydowanie dominował porost z gatunku Evernia prunastri, a dwa gatunki - Ramalina farinacea i Platismatia glauca, tworzyły jedynie pojedyncze plechy. Plecha tego ostatniego gatunku miała niewielkie uszkodzenia, natomiast plechy Parmelia sulcata charakteryzowały się wyraźnymi uszkodzeniami. Plechy pozostałych gatunków nie wykazywały oznak uszkodzeń.
Po trzech latach z badanej powierzchni wypadł jeden gatunek - Ramalina farinacea, a plechy innego gatunku - Parmelia sulcata były silnie uszkodzone. Również stan zdrowotny plech Hypogymnia physodes nieznacznie się pogorszył. Dwa gatunki porostów zmniejszyły powierzchnie swoich plech o około 25%, a dwa zwiększyły - o 11% i 55% (Rys. 80). W 2004 roku dwa gatunki porostów (Platismatia glauca i Ramalina farinacea) zanikły na badanej powierzchni, a pozostałe gatunki zmniejszyły powierzchnie swoich plech w stosunku do powierzchni z 2001 roku.
Rys. 80. Skład gatunkowy i procentowy udział powierzchni plech badanych gatunków porostów Fig. 80. Checklist and percentage of thalluses’ surface of the monitored lichens species
W 2007 roku zanikły plechy kolejnego gatunku - Parmelia sulcata, i zmniejszyła się powierzchna pozostałych gatunków. W 2008 roku oba gatunki zmniejszyły powierzchnię swoich plech - Hypogymnia physodes nieznacznie, a Evernia prunastri o 30%Ta tendencja utrzymała się i w ostatnim okresie badań - Evernia prunastri zmniejszyła powierzchnię plech o 15%, a Hypogymnia physodes o prawie 88% (Rys. 80). Plechy obu gatunków wykazywały nieznaczne uszkodzenia.
STANOWISKO 045
Oddz. 84j. Dąb szypułkowy (Quercus robur). W 1998 roku na powierzchni występowało sześć badanych gatunków porostów, które łącznie zajmowały ponad połowę powierzchni badanego fragmentu pnia (Rys. 81). Stan zdrowotny większości gatunków był bardzo dobry, jedynie plechy Platismatia glauca i Parmelia sulcata wykazywały oznaki niewielkich uszkodzeń. Po trzech latach z badanej powierzchni wypadły dwa gatunki - Platismatia glauca i Ramalina farinacea, a dwa inne gatunki zmniejszyły powierzchnie swoich plech (Rys. 81). Plechy Phlictis argena i Parmelia sulcata znacznie zwiększyły swoją powierzchnię, odpowiednio o 85 i 171%. Pomimo znacznego zwiększenia powierzchni plech tego ostatniego gatunku ich stan zdrowotny był zły - ponad 75% powierzchni plech wykazywało wyraźne uszkodzenia.
Rys. 81. Skład gatunkowy i procentowy udział powierzchni plech badanych gatunków porostów Fig. 81. Checklist and percentage of thalluses’ surface of the monitored lichens species
W 2004 roku nadal występowały na powierzchni tylko cztery gatunki porostów. Jeden z nich - Hypogymnia physodes, zmniejszył powierzchnię swoich plech, natomiast powierzchnie pozostałych gatunków zwiększyły się w stosunku do wielkości powierzchni z 2001 roku. W 2007 roku dwa gatunki zmniejszyły powierzchnię swoich plech - Phlictis argena o 27% i Evernia prunastri o 7% oraz dwa pozostałe zwiększyły - Hypogymnia physodes o prawie 18% i Parmelia sulcata prawie o 108%. W 2008 roku dwa gatunki zmniejszyły powierzchnię swoich plech - Hypogymnia physodes o 17% i Phlictis argena o prawie 11%, a dwa gatunki zwiększyły - Evernia prunastri o 25% i Parmelia sulcata o 28%. W ostatnim okresie badań Evernia prunastri i Hypogymnia physodes zwiększyły powierzchnię swoich plech, odpowiednio o prawie 41% i 27%, natomiast Parmelia sulcata i Phlictis argena zmniejszyły ją o około 10% (Rys. 81). Plechy wszystkich badanych gatunków porostów nie wykazywały widocznych oznak uszkodzeń.
|
