|
4.7. Wody powierzchniowe (c.d.)
4.7.3. Chemizm wód Czarnej Hańczy Badania chemizmu wód rzeki Czarnej Hańczy w punktach kontrolno-pomiarowych Sobolewo i Ujście wykazały podobnie jak w latach poprzednich, że część badanych parametrów miała stężenia wyższe na Ujściu niż w Sobolewie. Podobnie jak w roku poprzednim w Sobolewie, w stosunku do Ujścia, zanotowano nieznacznie wyższe wartości tlenu, pH, azotu azotanowego, tlenu rozpuszczonego, BZT5 i magnezu. Natomiast na ujściu Czarnej Hańczy do Wigier wystąpiły wyższe stężenia fosforu ogólnego, siarki siarczanowej, chlorków, wapnia, sodu i przewodności elektrolitycznej. Wartości azotu amonowego i temperatury na obu stanowiskach osiągnęły porównywalne wielkości.
Podstawowym parametrem świadczącym o mineralnym zanieczyszczeniu wody jest przewodność elektrolityczna. Wielkość przewodności jest skorelowana z wysokością przepływów rzecznych, i jest to funkcja odwrotnie proporcjonalna. Wysokie stany wód będą rozcieńczały wody rzeczne, niskie zaś zwiększały stężenia (Allan, 1998). W obu badanych stanowiskach podczas wzrostu przepływu rzecznego obserwowano najniższe wartości przewodności, natomiast gdy przepływ malał wzrastała jej wielkość. W lipcu, gdy odnotowano największe przepływy, wartość przewodności zmniejszyła się do 32,6 mS/m, co było najmniejszą wartością tego parametru w badanym roku. Tendencja wzrostu stężeń przy niskich stanach wody odnosiła się do większości parametrów badanych w rzece. W miesiącu czerwcu, gdy średni miesięczny przepływ był najniższy, zarejestrowano jednocześnie najwyższe koncentracje wszystkich badanych składników chemicznych wody, z wyjątkiem tlenu.
Chemizm wód płynących, szczególnie w strumieniach i małych rzekach, jest bardzo zmienny, ilość rozpuszczonego materiału i jego skład chemiczny w wodach słodkich zmienia się w zależności od miejsca i pory roku, ma związek z lokalną sytuacją geologiczną, wielkością opadów i aktywnością człowieka (Allan, 1998). W przypadku azotu azotanowego typowym zjawiskiem w rzekach są małe wartości tego biogenu w sezonie wegetacyjnym i wzrost jego stężeń w okresie zimowym. Według Dojlidy (1995) taki układ może być zakłócony przez dopływ ścieków zawierających związki azotowe. Trudno jednak doszukać się takiego trendu w przypadku azotanów analizowanych w wodach Czarnej Hańczy. Elementem zakłócającym naturalne przemiany geochemiczne w całym systemie mogły być ścieki odprowadzane do rzeki z oczyszczalni w Suwałkach (Zdanowski, Hutorowicz, 1997). W przypadku azotu amonowego (poza próbą z grudnia na Ujściu, która w tym miesiącu osiągnęła najwyższą wartość w roku) wystąpiła tendencja do osiągania niskich stężeń w okresie zimowym, a w pozostałych miesiącach wzrostu koncentracji tego biogenu (Rys. 57).
Dopływ oczyszczonych ścieków mógł najprawdopodobniej zaburzyć również cykliczność występowania fosforu, zwłaszcza na stanowisku w Sobolewie. Poza miesiącami zimowymi, w których powinno obserwować się naturalny wzrost stężenia fosforu, w obu badanych stanowiskach pojawiły się wyższe stężenia tego pierwiastka w okresie letnim (Rys. 58).
Rys. 57. Stężenia azotu amonowego w wodach Czarnej Hańczy na stanowiskach Sobolewo i Ujście
Rys. 58. Stężenia fosforu fosforanowego w wodach Czarnej Hańczy na stanowiskach Sobolewo i Ujście
W obu punktach kontrolno-badawczych stężenia chlorków i siarczanów wykazywały znaczące wahania (Rys. 59). Jony te w wodzie są bardzo stabilne i nie podlegają łatwo przemianom chemicznym i biochemicznym. Prawdopodobnie na ich stężenia w badanych punktach miał wpływ zwiększony dopływ jonów z zewnątrz.
Rys. 59. Stężenia siarki siarczanowej i chlorków w wodach Czarnej Hańczy na stanowiskach Sobolewo i Ujście
Poza związkami biogennymi podstawowe znaczenie dla procesów chemicznych i biochemicznych, zachodzących w wodach powierzchniowych, ma rozpuszczony tlen. Dzięki obecności tlenu zachodzące procesy aerobowe doprowadzają do zmniejszenia zawartości zanieczyszczeń w wodzie (Dojlido, 1995). W przypadku Czarnej Hańczy nie odnotowano warunków beztlenowych na obu punktach pomiarowych. Wystąpiły różnice między koncentracją tlenu zimą i latem, przy czym na Ujściu zaobserwowano znaczny spadek koncentracji zwłaszcza w sierpniu (Rys. 60). Podobnie jak w roku poprzednim na obu stanowiskach BZT5 było w III klasie czystości. Najwyższe wartości BZT5 obserwowano nie tylko w okresie zimowym, ale i latem – na stanowisku przy Ujściu największe biochemiczne zapotrzebowanie tlenu, wskazujące na najwyższe stężenia substancji organicznej podatnej na biodegradację, stwierdzono w czerwcu i lipcu (Rys. 60).
Rys. 60. Wartości BZT5 oraz stężenia tlenu rozpuszczonego w wodach Czarnej Hańczy na stanowiskach Sobolewo i Ujście
Ocenę jakości wód Czarnej Hańczy dokonano na podstawie rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 roku w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód. Zgodnie z tym rozporządzeniem dla każdego wskaźnika wody zmierzonego z częstotliwością jeden raz na miesiąc wyznaczono wartości stężeń odpowiadające percentylowi 90. Następnie określono klasy jakości wód powierzchniowych, przyjmując zgodnie z projektem nowego rozporządzenia najniższą klasę obejmującą łącznie z wyższymi klasami 90% ilości wskaźników.
Podobnie jak w roku 2006 większość badanych parametrów fizykochemicznych, zarówno w Sobolewie, jaki i na Ujściu, zawierała się w I klasie czystości (zasadowość, wapń, chlorki, pH, tlen, amoniak, siarczany, magnez i temperatura). Pozostałe parametry (stężenia wapnia i azotanów oraz przewodnictwo elektrolityczne) na obu stanowiskach zawierały się w II klasie czystości. Zawartość fosforu ogólnego w Sobolewie zawarła się w I klasie, a na Ujściu spadła do II klasy (podobnie, jak w roku poprzednim). W III klasie czystości, na obu stanowiskach, znalazł się tylko jeden badany parametr – BZT5.
Podsumowując badania fizykochemiczne wody Czarnej Hańczy należy stwierdzić, że jej jakość nie uległa pogorszeniu. Woda zarówno w Sobolewie, jak i na Ujściu odpowiadała III klasie czystości, czyli wodzie o zadawalającej jakości, gdzie wartości biologicznych wskaźników wskazują umiarkowany wpływ oddziaływań antropogenicznych. Szczegółowe wyniki badań fizykochemicznych wód Czarnej Hańczy przedstawione zostały na rysunkach 57-63.
Wody powierzchniowe rzeki Czarnej Hańczy w Sobolewie według klasyfikacji Altowskiego i Szwieca zaliczono do wód prostych, ponieważ tylko od 2 do 4 jonów osiąga więcej niż 20±3% mval w stosunku do sumy anionów lub kationów. Tolerancję 3% przyjmuje się ze względu na istnienie ewentualnego błędu analizy (Macioszczyk, 1987). Badaną wodę określono jako wodorowęglanowo-wapniową, o następującym składzie:
Rys. 61. Wartości temperatur i pH w wodach Czarnej Hańczy na stanowiskach Sobolewo i Ujście
Rys. 62. Stężenia wapnia, magnezu i CaCO3 w wodach Czarnej Hańczy na stanowiskach Sobolewo i Ujście
Rys. 63. Wartości przewodności elektrolitycznej oraz stężenia azotu azotanowego w wodach Czarnej Hańczy
Literatura Allan J. D., 1998: Ekologia wód płynących. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Bajkiewicz–Grabowska E., 2001: Stosunki wodne i ich wpływ na dynamikę środowiska przyrodniczego Wigierskiego Parku Narodowego. W: Rychling A., Solon J. (Red.), Z badań nad strukturą i funkcjonowaniem Wigierskiego Parku Narodowego. Wydawnictwo Akademickie Dialog. Byczkowski A., 1996, Hydrologia, Wydawnictwo SGGW, Warszawa. Dojlido J. R., 1995: Chemia wód powierzchniowych. Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok. Dynowska I., 1971: Typy reżimów rzecznych w Polsce. Zeszyty Naukowe UJ, XVIII, Prace Geograficzne, z. 28. Kajak Z., 1998: Hydrobiologia-limnologia. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa Macioszczyk A., 1987: Hydrogeochemia. Wyd. Geologiczne, Warszawa. Zdanowski B., Hutorowicz A., 1997: Charakterystyka hydrochemiczna Czarnej Hańczy i wpływ tej rzeki na wody jezior Hańcza i Wigry. W: L. Krzysztofiak (Red.), Zintegrowany monitoring środowiska przyrodniczego. Stacja Bazowa Wigry (Wigierski Park Narodowy). Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska.
|
