4.10. Struktura i dynamika szaty roślinnej

Na stałych powierzchniach monitoringowych przeprowadzono badania dotyczące struktury i dynamiki szaty roślinnej. Badania wykonano na dwóch powierzchniach leśnych - w ubogim grądzie Tilio-Carpinetum subass. calamagrostietosum, z drzewostanem świerkowo-sosnowym (powierzchnia nr 014) oraz w kontynentalnym borze bagiennym Vaccinio uliginosi-Pinetum, z rzadkim i niskim drzewostanem sosnowym (powierzchnia nr 015). Badania wykonano na wyznaczonych w 1998 roku powierzchniach wielkości 40 x 40 m oraz 10 x 10 m, wyznaczonych w obrębie powierzchni monitoringowej. Na powierzchniach 40 x 40 m określono następujące parametry: ilość drzew żywych (gatunkami), ilość drzew martwych stojących (gatunkami), ilość pniaków (gatunkami), wysokość drzew żywych (gatunkami), wysokość koron drzew żywych (gatunkami), pierśnicę drzew żywych (gatunkami).

Na powierzchniach 10 x 10 m określono: pokrycie warstw, pokrycie przez ściółkę, pokrycie osobników danego gatunku w warstwie (w procentach), frekwencja osobników danego gatunku w warstwie przy pokryciu poniżej 1%, towarzyskość poszczególnych gatunków w warstwie, żywotność poszczególnych gatunków w warstwie.

Powierzchnia nr 014 - ubogi grąd Tilio-Carpinetum subass. Calamagrostietosum położony jest w północno-zachodniej części zlewni eksperymentalnej; charakteryzuje się sztucznie nasadzonym drzewostanem świerkowo-sosnowym w wieku 96 lat; warstw krzewów złożona głównie z Corylus avellana i Lonicera xylosteum oraz rzadziej z Quercus robur i Sorbus aucuparia; warstwa runa z dominującymi Oxalis acetosella oraz Calamagrostis arundinacea i stałym udziałem Carex digitata, Convalaria maialis, Hepatica nobilis, Rubus saxatilis, Luzula pilosa oraz siewek Carpinus betulus i Corylus avellana. Drzewostan zbudowany jest głównie ze świerka, który stanowi 59% drzew i sosny - 30%. Podłoże tworzy gleba rdzawa brunatna wykształcona z piasku gliniastego.

Powierzchnia nr 015 - kontynentalny bór bagienny Vaccinio uliginosi - Pinetum położony jest w dolinie Czarnej Hańczy, w kompleksie borów bagiennych (Sphagno girgensohnii-Piceetum oraz Vaccinio uliginosi - Pinetum) oraz torfowisk; odznacza się rzadkim i niskim drzewostanem sosnowym; warstwa krzewów złożona z Ledum palustre, Vaccinium uliginosum oraz domieszką Betula pubescens i Picea abies; warstwa runa zdominowana przez Vaccinium myrtillus i Eriophorum vaginatum, stałą obecność Oxycoccus quadripetalus i Calluna vulgaris oraz silnie rozwiniętą warstwę mszystą, zbudowaną z mchów torfowców. Drzewostan tworzy głównie sosna, która stanowi 97% wszystkich drzew. Podłoże zbudowane jest z przetworzonego torfu sfagnowego.

Na powierzchni grądowej przebadano 80 drzew należących głównie do dwóch gatunków – Pinus sylvestris i Picea abies (pojedynczo występował jeszcze Carpinus betulus). Tylko jedno drzewo było martw. Średnia pierśnica wszystkich drzew na powierzchni wynosiła 29,8 cm i wahała się od 7,0 do 48,8 cm. Średnia pierśnica sosny wynosiła 39,0 cm a świerka 25,8 cm. W porównaniu do wyników z poprzedniego okresu pomiarowego (1998 r.) średnia pierśnica wszystkich drzew zwiększyła się o 1,7 cm, a przyrost ten był niemal równy dla obu dominujących gatunków.

Na powierzchni borowej pomiarami objęto 151 drzew, należących do gatunku Pinus sylvestris (tylko jedno drzewo należało do gatunku Betula pubescens). Spośród wszystkich drzew 27 było uschniętych, co w porównaniu z rokiem 1998 stanowi wzrost o 6 osobników. Średnia pierśnica drzew wynosiła 20,9 cm, przy 19,3 cm w roku 1998. Zatem w borze bagiennym przyrost pierśnicy drzew w ciągu 6 lat był podobny do wyniku z poprzedniej powierzchni i wyniósł 1,6 cm.

Kolejne badania na stałych powierzchniach monitoringowych przeprowadzono na obszarze kompleksu torfowisk zlokalizowanych na południowym brzegu rzeki Czarnej Hańczy, w oddziałach 122 i 129. W 1999 roku założono tam sześć stałych powierzchni. Obszar tych torfowisk został opisany już w 1983 roku w Planie Urządzania Lasu Rezerwatu Przyrody „OSTOJA BOBRÓW STARY FOLWARK”, sporządzonym przez Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej z Białegostoku. Został on wówczas opisany jako kompleks torfowiska przejściowego z elementami torfowiska wysokiego. Z interesujących roślin autorzy wykazali wówczas obecność takich gatunków, jak: Trichopchorum alpinum, Viola epipsila, Drosera rotundifolia, Epipactis palustris, Pinguicula vulgaris i Orchis paludosa - choć ten ostatni gatunek został raczej podany omyłkowo.

Badania przeprowadzone w 1999 roku potwierdziły wysokie walory tego kompleksu torfowiskowego, zajętego głównie przez torfowiska przejściowe. W części południowej - w kompleksie torfowiska przejściowego, znaleźć można również fragmenty nawiązujące do torfowiska wysokiego, a w części północnej, położonej w pobliżu koryta rzeki - torfowisko nawiązuje do typu torfowisk niskich. Obydwie części torfowiska oddzielone są od siebie pasem roślinności z dominującą trzciną Phragmites australis. Dominującym zbiorowiskiem roślinnym omawianego terenu jest Caricetum lasiocarpae, zajmujące większą część torfowiska - szczególnie w jego południowej części. Zbiorowisko to ulega obecnie stopniowemu zarastaniu przez wkraczającą tu brzezinę bagienną Betuletum pubescentis. Na niewielkich obszarach można również obserwować rozwój zbiorowiska zbliżonego składem florystycznym do Ledo-Sphagnetum magellanici - postaci torfowiska wysokiego z niskim i rzadkim drzewostanem sosnowym. W kompleksie Caricetum lasiocarpae spotyka się płaty torfowiska przygiełkowego Rhynchosporetum albae, stanowiącego prawdopodobnie degeneracyjne fazy torfowiska wysokiego oraz niewielkie płaty zbiorowisk torfowiska wysokiego z rzędu Sphagnetralia magellanici. Północna część torfowiska stanowi dosyć wąski „język” otoczony pasem olsu i zbliżający się do torfowisk niskich, znajdujących się w pobliżu Czarnej Hańczy. W związku z tym, zbiorowiska roślinne występujące w tej części torfowiska, znajdują się pod silnym wpływem otaczających je zbiorowisk leśnych, co wpływa na odmienny charakter tej części torfowiska. Większa część tego obszaru zajęta jest przez niskoturzycowe młaki ze związku Caricion fuscae, z wyraźnym udziałem gatunków z rzędu Molinietalia i Magnocaricetalia, bardzo liczną grupą gatunków z klasy Scheuchzerio-Caricetalia fuscae oraz gatunków z klasy Oxycocco-Sphagnetea. Na szczególną uwagę, w tej części torfowiska, zasługują niewielkie płaty Betulo-Salicetum repentis - borealno-kontynentalnego zbiorowiska zarośli brzozy niskiej Betula humilis i wierzby rokity Salix rosmarinifolia. Zbiorowisko to jest bardzo rzadkie w Polsce, szczególnie w swojej typowej, nie zubożonej postaci z brzozą niską.

Rozpoczęte w 1999 roku badania polegały na określeniu tempa zarastania torfowisk. Obszary badawcze o powierzchni 100 m2 każdy (kwadraty 10x10 m) zostały trwale oznakowane w terenie, a na ich powierzchniach policzono wszystkie drzewa i krzewy (pędy) z podziałem na gatunki, dzieląc kwadraty na 4 równe części. Dodatkowo wszystkie drzewa przekraczające 1,2 m wysokości, rosnące na powierzchniach badawczych zostały zaznaczone na planach. Odnotowano również ilość martwych drzew. W 2005 roku powtórzono badania, a wyniki z obu okresów badawczych przedstawiono w tabelach 3-8.

Z przedstawionych wyników wyraźnie widać, że generalnie na torfowisku obserwuje się proces jego zarastania. W ciągu 6 lat na monitorowanych powierzchniach łącznie przybyło 49 osobników drzew i krzewów, których wysokość przekracza 1,2 m i 212 osobników o wysokości mniejszej niż 1,2 m. Torfowisko najintensywniej zarasta trzema gatunkami: Salix rosmarinifolia, Pinus sylvestris i Frangula alnus. Wypierane są natomiast głównie dwa gatunki: Betula pubescens i Salix cinerea. Do pozytywnych zjawisk należy odnotować fakt zwiększania się populacji Betula humilis – na monitorowanej powierzchni przybyło 16 nowych osobników.

Tabela 3. Zmiany ilości drzew i krzewów na powierzchni stałej zlokalizowanej na torfowisku nad Czarną Hańczą

Tabela 4. Zmiany ilości drzew i krzewów na powierzchni stałej zlokalizowanej na torfowisku nad Czarną Hańczą

Tabela 5. Zmiany ilości drzew i krzewów na powierzchni stałej zlokalizowanej na torfowisku nad Czarną Hańczą

Tabela 6. Zmiany ilości drzew i krzewów na powierzchni stałej zlokalizowanej na torfowisku nad Czarną Hańczą

Tabela 7. Zmiany ilości drzew i krzewów na powierzchni stałej zlokalizowanej na torfowisku nad Czarną Hańczą

Tabela 8. Zmiany ilości drzew i krzewów na powierzchni stałej zlokalizowanej na torfowisku nad Czarną Hańczą

Literatura

BULiGL O/Białystok, 1983: Plan Urządzania Lasu Rezerwatu Przyrody „Ostoja Bobrów Stary Folwark”.

ciąg dalszy  »  

strona główna