4.11. Fauna epigeiczna

Badania dotyczące fauny epigeicznej dotyczyły tylko chrząszczy z rodziny biegaczowatych Carabidae i prowadzone były w dwóch typach siedliskowych lasu – w borze bagiennym i lesie mieszanym. Na każdym siedlisku wytypowano po trzy stanowiska oddalone od siebie o około 250 m, na których zainstalowano po 5 pułapek rozmieszczonych liniowo w trzy metrowych odstępach. Pułapki (słoiki o pojemności 0,33 l i średnicy otworu 56 mm) zostały wkopane równo z powierzchnią gruntu i osłonięte daszkami. Jako płynu konserwującego użyto roztworu glikolu etylowego. Pułapki były eksponowane w terenie przez 5 miesięcy, od początku maja do końca września, a materiał wybierano z nich w odstępach miesięcznych. Analizę zebranych biegaczowatych przeprowadzono w Zakładzie Zoologii Instytutu Biologii Akademii Świętokrzyskiej.

Do oceny wpływu czynników środowiskowych na faunę biegaczowatych posłużono się odpowiednimi wskaźnikami ekologicznymi:

strukturą dominacji zgrupowania,

wskaźnikiem różnorodności gatunkowej,

wskaźnikiem równomierności,

strukturą troficzną zgrupowania,

wskaźnikiem łowności.

Struktura dominacji zgrupowania. Ustalamy ją, określając dominację indywidualną każdego gatunku za pomocą wzoru

D = ,

gdzie:

n – liczba osobników danego gatunku,

N – liczba wszystkich osobników badanej grupy taksonomicznej.

W zależności od procentowego udziału danego gatunku w zgrupowaniu, zaliczamy go do określonej klasy dominacji. Przyjęto podział wskaźnika dominacji na 5 klas (Górny, Grüm 1981):

D1 – subrecedenty: gatunki, których osobniki stanowią ≤ 1,0% osobników zgrupowania;

D2 – recedenty: gatunki, których osobniki stanowią 1,1-2,0% osobników zgrupowania;

D3 – subdominanty: gatunki, których osobniki stanowią 2,1-5,0% osobników zgrupowania;

D4 – dominanty: gatunki, których osobniki stanowią 5,1-10,0% osobników zgrupowania;

D5 – eudominanty: gatunki, których osobniki stanowią > 10,0% osobników zgrupowania.

Różnorodność zgrupowań. Różnorodność zgrupowań oszacowana została przy pomocy wskaźnika różnorodności Shanonna i Weavera (H’)

(H’) = -

gdzie

p_i oznacza frakcję  i-tego gatunku w zespole złożonym z S gatunków,

n_i liczebność i-tego gatunku w zespole o ogólnej liczebności osobników N

Równomierność podziału osobników między gatunki. Oceniona została za pomocą wskaźnika równomierności Shannona-Weavera (J’)

(J’) =

gdzie

H’ – wartość wskaźnika różnorodności Shanonna i Weavera, S – liczba gatunków

Analizę zoogeograficzną zebranego materiału dokonano w oparciu o klasyfikację Leśniaka (1987).

Bór bagienny

Na powierzchni zlokalizowanej w borze bagiennym odłowiono 121 chrząszczy z rodziny biegaczowatych Carabidae, które należały do 7 gatunków (Tab. 9). W odłowionym materiale zabrakło chrząszczy z gatunku Carabus glabratus, który w poprzednim roku był eudominantem oraz Cychrus caraboides. Pojawiły się natomiast nieliczne chrząszcze z gatunku Carabus cancellatus. Średnia łowność biegaczowatych w pułapki Barbera wynosiła 0,05 osobnika na pułapkę w ciągu doby. Przebieg łowności biegaczowatych w ciągu całego okresu badań przedstawia rys. 83. W odłowionym materiale jako eudominaty występowały dwa gatunki - szykoń czarny Pterostichus niger i biegacz fioletowy Carabus violaceus. Szykoń czarny jest leśnym gatunkiem „wszędobylskim” – występuje zarówno w drzewostanach liściastych jak i iglastych. Jego najwyższa aktywność przypadała na lipiec (Tab. 9). Biegacz fioletowy, tak jak i pozostałe gatunki z tego rodzaju, objęty jest ochroną ścisłą (Rozporządzenie Ministra Środowiska, 2004). Jest to szeroko rozprzestrzeniony gatunek europejski, najczęściej spotykany w lasach liściastych i mieszanych.

Tabela 9. Wyniki odłowów biegaczowatych w borze bagiennym w 2005 roku

   Rys. 83. Przebieg łowności Carabidae w pułapki Barbera na powierzchni w borze bagiennym (Sobolewo 2005)

Struktura dominacji w zgrupowaniu przedstawia się następująco:

- eudominanty (D5) stanowiły 90,08%;

- subdominanty (D3) stanowiły 6,62%,

- recedenty (D2) stanowiły 1,65%,

- subrecedenty (D1) stanowiły 1,65%.

W strukturze troficznej zdecydowanie dominowały duże zoofagi (Tab. 10), osobniki o ciężarze powyżej 100 mg, odżywiające się głównie pokarmem zwierzęcym. Stanowiły one 97,52% wszystkich odłowionych na powierzchni biegaczowatych. Ponadto występowały małe zoofagi, osobniki odżywiające się również pokarmem zwierzęcym ale o wadze poniżej 100 mg. Stanowiły one 2,48% odłowionych biegaczowatych.

Tabela 10. Charakterystyka gatunków biegaczowatych występujących w borze bagiennym (Sobolewo 2005)

Ponad połowa stwierdzonych gatunków biegaczowatych reprezentowała element Eurosyberyjski. Są to gatunki zamieszkujące w Europejskiej Prowincji Leśnej i Prowincji Eurosyberyjskiej.

Zgrupowanie biegaczowatych występujące w borze bagiennym jest dość ubogie – stwierdzono zaledwie 7 gatunków, o 1 mniej niż w poprzednim roku. Wielkość wskaźnika różnorodności Shannona-Wienera wynosi H’=1,09 a równomierności J’=0,56.

Las mieszany

W lesie mieszanym odłowiono łącznie 715 chrząszczy z rodziny Carabidae, należących do 11 gatunków (Tab. 11). W porównaniu do poprzedniego roku w odłowionym materiale nie było trzech gatunków (Carabus glabratus, Pterostichus cupreus i Harpalus quadripunctatus), natomiast pojawił się Harpalus latus. Średnia łowność biegaczowatych w pułapki Barbera wynosiła 0,31 osobnika na pułapkę w ciągu doby i była ponad sześciokrotnie wyższa, niż w borze bagiennym. Przebieg łowności biegaczowatych w ciągu całego okresu badań przedstawia rys. 84. Rolę eudominantów w odłowionym materiale odgrywały trzy gatunki - szykoń czarny Pterostichus niger, biegacz ogrodowy Carabus hortensis i Pterostichus oblongopunctatus. Szykoń czarny stanowił prawie 45% wszystkich odłowionych biegaczowatych, a jego najwyższa aktywność przypadała na sierpień. Biegacz ogrodowy jest gatunkiem szeroko rozprzestrzenionym, sięga od Francji po Ural. Żyje w jasnych lasach liściastych i mieszanych, rzadziej spotykany w borach. Pozostałe gatunki to dominanty (Carabus violaceus), subdominanty (Carabus granulatus, Pterostichus vulgaris) i subrecedenty (Tab. 12).

Tabela 11. Wyniki odłowów biegaczowatych w lesie mieszanym w 2005 roku

   Rys. 84. Przebieg łowności Carabidae w pułapki Barbera na powierzchni w lesie mieszanym (Sobolewo 2005)

Struktura dominacji w zgrupowaniu przedstawia się następująco:

- eudominanty (D5) stanowiły 86,01%;

- dominanty (D4) stanowiły 5,17%,

- subdominant (D3) stanowiły 5,73%,

- subrecedenty (D1) stanowiły 3,08%.

Tabela 12. Charakterystyka gatunków biegaczowatych występujących w lesie mieszanym (Sobolewo 2005)

W strukturze troficznej dominowały, tak, jak i w borze bagiennym, duże zoofagi. Stanowiły one 86,99% wszystkich odłowionych na powierzchni biegaczowatych. Ponadto występowały małe zoofagi, które stanowiły 12,59% odłowionych biegaczowatych oraz hemizoofagi - gatunki odżywiające w stadium larwy pokarmem zwierzęcym, a w stadium imago pokarmem roślinnym. Te ostatnie były reprezentowane tylko przez jeden gatunek (0,42%) – Harpalus quadripunctatus (Tab. 12).

W składzie zgrupowania biegaczowatych stwierdzonych w lesie mieszanym występują gatunki reprezentujące 4 elementy zoogeograficzne, z których dominują dwa: element Palearktyczny i element Eurosyberyjski (Tab. 12).

W lesie mieszanym stwierdzono 11 gatunków biegaczowatych. Wielkość wskaźnika różnorodności Shannona-Wienera wynosi H’=0,31 a równomierności J’=0,58.

Literatura

Górny M., Grüm L., 1981: Metody stosowane w zoologii gleby. PWN, Warszawa, 483 pp.

Leśniak A., 1987: Zoogeographical analysis of the Carabidae (Coleoptera) of Poland. Fragm. Faun., Warszawa, 30: 297-312.

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną. D. U. Nr 220, poz. 2237.

ciąg dalszy  »  

strona główna