Nr 2/2005

 HISTORIA, TRADYCJA, KULTURA   

Szkoła podstawowa w Starym Folwarku, styczeń 1939 r.

(dokończenie artykułu  z nr 1/2005)

Ważną inwestycją w Starym Folwarku była budowa nowoczesnej stacji naukowobadawczej Instytutu Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego w Warszawie. W 1928 r. stacja została przeniesiona z Płociczna do Starego Folwarku. Jej głównym organizatorem i wielo- letnim kierownikiem był Alfred Lityński, jeden z najwybitniejszych hydrobiologów polskich. Stacja prowadziła badania nad florą i fauną jezior wigierskich, prowadząc jednocześnie szkolenia dla studentów, tzw. letnie szkoły hydrobiologii. Alfred Lityński intensywnie zabiegał o objęcie jeziora Wigry ochroną. O działalności Stacji Hydrobiologicznej pisaliśmy szerzej w numerze 3/2002 naszego kwartalnika. 

Stacja została zdewastowana po wkroczeniu na Suwalszczyznę w 1939 roku wojsk hitle- rowskich. Podobno namówieni przez Niemców mieszkańcy Rosochatego Rogu splądrowali budynek, niszcząc urządzenia badawcze. W czasie wojny budynki stacji hydrobiologicznej i PTK służyły żołnierzom Wermachtu. 

Po wojnie placówka nie wznowiła niestety swojej działalności naukowej, pozostał na szczęście bogaty dorobek w postaci prac naukowych i licznych artykułów. Myśl o ochronie okolic Wigier powróciła w 1959 roku, gdy utworzono rezerwat „Ostoja Bobrów – Stary Folwark”, obejmujący 120 ha, w okolicy ujścia Czarnej Hańczy do Wigier. W 1962 roku powołano kolejny rezerwat – „Ostoja Bobrów – Zakąty”, przy południowym brzegu jeziora.

Tuż po wyzwoleniu spod hitlerowskiej okupacji w budynku umieszczono urząd gminy Huta oraz szkołę. Od lat 60. funkcjonował w nim ośrodek wypoczynkowy Fabryki Płyt Wiórowych w Suwałkach. Po upadku zakładu niszczejący obiekt został w 1993 r przejęty przez dyrekcję WPN., z przeznaczeniem na muzeum przyrod- nicze.

Inną ważną budowlą wzniesioną w Starym Folwarku w latach 30. była szkoła, której nadano imię dwóch bohaterskich lotników: Franciszka Żwirki i Stanisława Wigury. Szkoła o drewnianej konstrukcji była założona na rzucie zbliżonym do sylwetki samolotu, w jego „ogonie” mieściła się sala gimnastyczna; budynek był wyposażony w instalacje wodną i kanalizację oraz elekt- ryczną. 1 września 1934 roku została oficjalnie otwarta. Po klęsce wrześniowej został tu umieszczony urząd i posterunek niemieckiej żandarmerii. Przed wkroczeniem Armii Radzieckiej do Starego Folwarku w październiku 1944 roku została spalona przez wycofujących się Niemców. Druga wojna światowa przyniosła Staremu Folwarkowi nie tylko straty materialne. W dniu 4 sierpnia 1944 roku hitlerowcy rozstrzelali we wsi 15 osób. Miejsce zbrodni upamiętnia pomnik.

Po wojnie miejscowość powoli podnosiła się ze zniszczeń. W listopadzie 1944 roku w bu- dynku stacji hydrobiologicznej ulokowano siedzibę gminy Huta, która była wówczas jedną z 17 gmin wiejskich powiatu suwalskiego (granice ówczesnego powiatu obejmowały także obszar obecnego powiatu sejneńskiego). W roku 1954 Stary Folwark został siedzibą gromady. Kolejna zmiana administracyjna miała miejsce w 1973 roku, wtedy gromady zastąpiono gminami. Stary Folwark na krótko został stolicą nowej gminy. 

 Po kolejnej reformie administracyjnej w 1975 roku, gdy powstało 49 województw, oraz likwidacji powiatów, został włączony do gminy Suwałki. Umieszczenie tutaj po wojnie instytucji administracyjnych miało wpływ na rozwój miejscowości. Do roku 1975 miał tu swoją siedzibę Gminny Komitet Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Już na początku lat 50. założono Gromadzki Ośrodek Maszynowy (później przemianowany na Państwowy Ośrodek Maszynowy). W latach 60. zbudowana została w ramach akcji „Tysiąc szkół na tysiąclecie” szkoła podstawowa, posterunek Milicji Oby- watelskiej, a latach 70. wzniesiono budynek poczty, banku spółdzielczego i ośrodek zdrowia. Lata 70. to także początek rozbudowy Starego Folwarku, wtedy z miejscowości o charakterze rolniczym przekształciła się w ośrodek wypoczynkowy. Przemiany społeczno- gospodarcze lat 90. doprowadziły do likwidacji wspomnianych placówek instytucji państwowych i spółdzielczych w Starym Folwarku; z wyjątkiem szkoły i poczty.

Polskie Towarzystwo Krajoznawcze, reaktywowane 3 marca 1946 roku (15 grudnia 1950 roku PTK przemianowano je na Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze) rozpo- częto aktywną działalność, której głównym celem było stworzenie mieszkańcom regionu i kraju warunków do uprawiania turystyki aktywnej, czemu miała służyć odbudowa i prowadzenie schronisk i pól namiotowych w Starym Folwarku i Gawrych Rudzie. Niestety, inne priorytety nie pozwoliły na kontynuowanie zakrojonych na szeroką skalę działań sprzed 1939 roku. Infrastruktura turystyczna w Starym Folwarku została uzupełniona w latach 60. i 70. o znaną powszechnie restaurację „Sieja”, substandardowe domki kempingowe, zespół umywalni; wyremontowano też hangar na sprzęt pływający. 

Stary Folwark rozbudował się w stronę wsi Leszczewo
(fot. M.Kamiński)

Dopiero po roku 1989 powoli rozpoczął się rozwój bazy turystycznej. Nie wszystkie pomysły lat 90. udało się zrealizować, rozpoczęta z rozmachem w 1999 roku budowa kolonijo- rekolekcyjnego ośrodka salezjańskiego załamała się z chwilą ujawnienia wątpliwych podstaw finansowych tego przedsięwzięcia. PTTK utrzymało częściowo swoją bazę, jednak część obiektów przekazało w dzierżawę. Oprócz PTTK obiektami turystycznymi dysponują także: Klub Wodny „Hańcza” oraz Ośrodek Sportu i Rekreacji w Suwałkach. Znacznie większą aktywność w rozwoju bazy i usług turystycznych, podobnie jak ma to miejsce innych miejscowościach regionu, przejawiają głównie prywatni inwestorzy. Duże nadzieje na podniesienie atrakcyjności turystycznej Starego Folwarku wiąże się z budową Stacji Edukacyjnej Wigry – Muzeum Wigierskiego Parku Narodowego. Pierwszym etapem tej inwestycji, która prawdopodobnie zacznie się w przyszłym roku, będzie gruntowny remont i adaptacja na potrzeby muzeum dawnego budynku stacji hydrobiologicznej.