TORFOWISKA
Tereny stale podmokłe – torfowiska, są ważnym elementem przyrody Wigierskiego Parku Narodowego. Choć zajmują stosunkowo niewielką powierzchnię, mają duże znaczenie dla ogólnej różnorodności przyrodniczej obszaru parku oraz oddziałują na stosunki wodne w swoim otoczeniu. Wiele z nich ma charakter naturalny i jest siedliskiem rzadkich i chronionych gatunków - zarówno roślin jak i zwierząt.
W zależności od żyzności oraz sposobu zasilania w wodę wyróżnia się trzy główne typy torfowisk: wysokie, przejściowe i niskie.
Torfowiska wysokie
Torfowiska wysokie (inaczej mszary ombrotoficzne), jako typ roślinności, stanowią relikt chłodniejszej i wilgotniejszej epoki polodowcowej. Zaczęły powstawać po ustąpieniu lodowca i niektóre z nich mogą mieć nawet kilka lub kilkanaście tysięcy lat. Tworzyły się w zagłębieniach na gruntach o słabej przepuszczalności, w miejscach zasilanych wyłącznie lub niemal wyłącznie wodą deszczową. W takich warunkach ukształtowało się środowisko silnie kwaśne i ubogie w związki odżywcze. Jak sama nazwa wskazuje, roślinami torfotwórczymi są mchy torfowce, które dzięki swojej budowie wewnętrznej, przypominającej gąbkę, są zdolne do zatrzymywania ogromnych ilości wody.
Torfowisko wysokie co roku przyrasta na wysokość i na boki (od 0,5 do 2 cm), tworząc niekiedy kopułę wznoszącą się ponad poziom pierwotnej niecki (stąd też nazwa torfowisk wysokich). W związku z tym jednak, że klimat regionu ma silne cechy kontynentalne i niskie opady (poniżej 600 mm rocznie), torfowiska wysokie nie występują tutaj w typowej postaci, są zwykle niemal płaskie, co jest właśnie cechą torfowisk ombrotroficznych na obszarach o klimacie kontynentalnym.
Typowe torfowisko wysokie posiada wyraźną strukturę kępowo-dolinkową. Na kępach dominują torfowce o czerwonym zabarwieniu, a w dolinkach – jaskrawo zielonym. Oprócz mchów torfowców zbiorowiska roślinne torfowisk wysokich są budowane przez bardzo nieliczną, ekologicznie bardzo wyspecjalizowaną grupę roślin. Na kępach osiedlają się rośliny naczyniowe - głównie liczne krzewinki z rodziny wrzosowatych, jak: modrzewnica zwyczajna, żurawina błotna, borówka bagienna i bagno zwyczajne, a także owadożerna rosiczka okrągłolistna. W dolinkach między kępami rosną nieliczne zielne byliny związane z torfowiskami przejściowymi – turzyca bagienna, przygiełka biała i bagnica torfowa. Niektóre powierzchnie są zdominowane przez zbiorowisko z wełnianką pochwowatą, skrajnie ubogie w gatunki i niemal pozbawione typowych, kępowych gatunków torfowców o czerwonym zabarwieniu.
Na terenie Parku wysokie mszary występują na niewielkich powierzchniach, najczęściej w misach całkowicie zarośniętych bądź jeszcze istniejących jezior dystroficznych (sucharów). Stałym elementem roślinności mszarnej jest sosna o karłowatym pokroju i bardzo niewielkich przyrostach rocznych, a rzadziej również brzozy. Na terenie Parku jednym z najciekawszych i największym torfowiskiem wysokim typu leśnego jest "Suche Bagno" - obszar objęty ochroną ścisłą, położony w okolicach wsi Czerwony Krzyż.
Torfowiska przejściowe
Torfowiska przejściowe są najciekawszym pod względem florystycznym rodzajem torfowisk, ponieważ są stadiami pośrednimi między torfowiskami wysokimi i niskimi. Są niejednorodne, posiadając różny udział gatunków typowych dla tych pierwszych i tych drugich. W odróżnieniu od torfowisk wysokich nie tworzą wzniesionych nad poziom gruntu kopuł – ich powierzchnia jest płaska lub wręcz zaklęśnięta. Najczęściej rozwijają się one w miejscach, gdzie proporcja dopływu wody z opadów i z wód powierzchniowych lub podziemnych jest wyrównana. Torfowiska przejściowe zawsze są związane ze stałym, wysokim poziomem wody, a ich postać z pływającymi kożuchami roślin bierze często udział w zarastaniu zbiorników wodnych - sucharów.
Głównym budulcem torfowisk przejściowych są mchy torfowce, z których tworzą się pływające kożuchy, stanowiące podłoże dla innych gatunków mchów i roślin naczyniowych. Z nich tworzą się pokłady lekkiego, pływającego torfu. Gatunkami roślin naczyniowych charakterystycznymi dla torfowisk przejściowych są: turzyce nitkowata, bagienna, obła i strunowa (bardzo rzadki relikt poglacjalny), wełnianka wąskolistna, bagnica torfowiskowa, przygiełka biała, bobrek trójlistkowy i czermień błotna. Torfowiska przejściowe są też często siedliskiem występowania licznych, bardzo rzadkich gatunków roślin wspólnych z torfowiskami niskimi typu darniowego. Z ciekawszych gatunków roślin torfowisk przejściowych można wymienić „mięsożernego” pływacza drobnego - roślinę chwytającą mikroskopijne organizmy wodne do specjalnych pułapek powstałych z przekształconych liści.
Specyficzną formą torfowisk przejściowych jest pło, czyli pływający kożuch roślinności, rozwijający się na brzegach sucharów - kwaśnych jezior z wodą zawierającą dużą ilość kwasów humusowych. Pło zbudowane jest głównie z mchów torfowców. Począwszy od krawędzi z wodą występują kolejne pasy z roślinami: turzycą nitkowatą, potem z przygiełką białą, a następnie z czerwonymi torfowcami charakterystycznymi dla kęp na torfowiskach wysokich i krzewinkami z rodziny wrzosowatych. Na ple można spotkać często masowo rosnącą rosiczkę okrągłolistną. W wyniku naturalnej sukcesji torfowiska przejściowe zarastają bagiennymi brzezinami - przekształcając się w torfowiska typu leśnego, z dominującą brzozą omszoną oraz licznym udziałem borówki bagiennej i borówki czernicy. Rzadziej zarastają one borem bagiennym.
Wśród roślin występują tu gatunki będące reliktami poglacjalnymi, czyli takimi, które przetrwały od okresów zlodowaceń, jak na przykład: brzoza niska i wełnianeczka alpejska. Oprócz brzegów sucharów, torfowiska przejściowe można odnaleźć w dolinach rzek - głównie nad Wiatrołużą oraz nad Czarną Hańczą. Występują też na zalewanych okresowo brzegach niektórych jezior, np. Wigier.
Torfowiska niskie
Torfowiska niskie są na terenie Parku najbardziej rozpowszechnionym typem środowisk podmokłych. Najczęściej wykształcają się w miejscach o nieznacznym, lecz stałym przepływie wody bogatej w substancje pokarmowe. Rzadziej powstają w bezodpływowych zagłębieniach terenu, w otoczeniu żyznej zlewni.
Na najwilgotniejszych torfowiskach niskich dominują: trzcina pospolita, pałka szerokolistna, manna mielec lub tatarak zwyczajny. W miejscach nieco suchszych czy wręcz okresowo wysychających, dominują turzyce wielkokępowe lub kłączowe, jak np.: turzyca prosowa, turzyca sztywna, turzyca zaostrzona, turzyca błotna i wiele innych.
Na torfowiskach budowanych przez turzyce wielkokępowe widać wyraźną strukturę kępowo-dolinkową. Kępy turzyc wystają ponad powierzchnię wody i stanowią siedlisko dla bardziej sucholubnych gatunków. Największe powierzchnie torfowisk turzycowych można znaleźć w dolinie Czarnej Hańczy i na brzegach jezior.
Torfowiska niskie przybierają również formę darniową. Roślinna darń jest wyraźnie podzielona na dwa piętra – zbitą warstwę mchów u dołu i dość luźną warstwę roślin naczyniowych, głównie niskich turzyc, siedmiopalecznika błotnego, bobrka trójlistkowego i knieci błotnej. Często spotkać można również płaty bardziej mszyste, zdominowane przez torfowce tolerujące wysokie zakwaszenie. Rozwijają się w miejscach, gdzie z różnych przyczyn, naturalnych lub antropogenicznych, jest osłabione zasilanie wodami podziemnymi. W ich składzie gatunkowym zaznacza się udział gatunków typowych dla siedlisk zarówno kwaśnych, jak i zasadowych.
Wśród torfowisk niskich najcenniejsze są dwa ich typy – zasadowe oraz nakredowe – będące też siedliskami przyrodniczymi Natura 2000:
Głównym zagrożeniem dla torfowisk, zwłaszcza niskich i przejściowych, jest ich zarastanie krzewami i drzewami. W wyniku naturalnej sukcesji tereny torfowisk niskich najczęściej przekształcają się w zarośla wierzbowe, a później w olsy. Wybrane fragmenty torfowisk, charakteryzujące się występowaniem wielu rzadkich gatunków zostały objęte czynną ochroną, polegającą na usuwaniu krzewów i utrzymywaniu otwartej przestrzeni torfowisk. Pozytywne efekty tych zabiegów są widoczne w postaci trwałego występowania roślin „specjalnej troski”.
Spośród zwierząt związanych z torfowiskami można wymienić: motyle (np. relikt ostatniej epoki lodowcowej mszarnik jutta - gatunek objęty ochroną częściową) i ważki (np. najmniejszą ważkę europejską iglicę małą). Oba wymienione gatunki są umieszczone w „Polskiej czerwonej księdze zwierząt”, ze statusem gatunku silnie zagrożonego wyginięciem.
Torfowiska
WPN-u w pigułce
Lp
Nazwa typu siedliska przyrodniczego
Kod Natura 2000
Powierzchnia [ha]
1
Torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe)
7110
15,72
2
Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea nigrae)
7140
41,03
3
Torfowiska nakredowe (Cladietum marisci, Caricetum buxbaumii, Schoenetum nigricantis)
7210
22,21
4
Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk (torfowiska alkaliczne)
7230
29,67
Aktualizacja: 2022-02, J. Borejszo
Strona główna Wigierskiego Parku Narodowego
|