|
Maciej Ambrosiewicz
Dziedzictwo kulturowe
Pradzieje i okres wczesnośredniowieczny Najstarsze znaleziska archeologiczne z te- renu WPN pochodzą z późnego paleolitu (schyłku starszej epoki kamienia) i są datowane na dziesiąte tysiąclecie p.n.e. Są to zabytki krzemienne, użytkowane przez ludzi, którzy przywędrowali na te tereny za przemieszcza- jącymi się w owym okresie w kierunku północnym stadami reniferów. W rejonie jeziora Wigry zarejestrowano osadnictwo dwóch kultur późnopaleolitycznych z kręgu „liściakowego”: świderskiej i perstuńskiej. Koniec epoki lodowcowej (około 8300 p.n.e.) związany z ociepleniem się klimatu to również kres pobytu na Suwalszczyźnie plemion późno- paleolitycznych. Zmiana formacji roślinnych (las iglasty, później mieszany) i składu gatunkowego fauny z tundrowej na leśną spowodowały daleko idące reperkusje w dziejach ówczesnych grup ludzkich. Adaptacja do nowych warunków uwidoczniła się w miniaturyzacji narzędzi krzemiennych oraz poprzez zmiany w proporcjach pomiędzy poszczególnymi elementami gospodarki. Większego znaczenia zaczęło nabierać rybołówstwo i zbieractwo. Intensywniejsza eksploatacja środowiska naturalnego w strefie pojezierzy umożliwiła przejście na częściowo osiadły tryb życia oraz spowodowała znaczny wzrost demograficzny widoczny także na terenie WPN. Rozpoczął się mezolit – środkowa epoka kamienia. W drugiej połowie 8. tysiąclecia p.n.e. na tereny wokół jeziora Wigry dotarły z północnego wschodu plemiona mezolityczne zaliczane do kundajskiego kręgu kulturowego. Odkryto tutaj kilka obozowisk kultury kundajskiej, ale także ślady osadnictwa klasycznych kultur neo- litycznych. W epoce brązu (około 1800–550 p.n.e.) na omawianym obszarze zamieszkiwała ludność o tradycjach kultur paraneolitycznych i ceramiki sznurowej. Nikła liczba znalezisk datowanych na ten okres świadczy o bardzo słabym zaludnieniu, a charakter znalezisk (głównie zabytki krze- mienne) o ich zapóźnieniu cywilizacyjnym. Poważny zwrot w dziejach ziem północno- wschodniej Polski następuje w połowie VI wieku p.n.e. (około 550 roku p.n.e. – początek wczesnej epoki żelaza), kiedy to docierają tu z dorzecza Dniepru grupy ludności bałtyjskiej. Najbardziej charakterystycznymi cechami nowej kultury nazwanej kulturą kurhanów zachodniobałtyjskich są: osiedla obronne zakładane na naturalnych wzgórzach, rusztowe osiedla nawodne oraz ciałopalny, podkurhanowy obrządek pogrzebowy. Suwalszczyzna od przełomu IV i III wieku p.n.e. zaczyna być zasiedlana. Wtedy to powstaje i funkcjonuje przez kilka wieków skupienie osadnicze w okolicach Żubronajć (osiedle obronne i kilka osad). W jeziorze Pierty zarejestrowano istnienie osiedla nawodnego, a na wyspie Ordów – prawdopodobnie wysoczyznowego osiedla obronnego.
Rekonstrukcja osady nawodnej. Makieta z Muzeum Okręgowego w Suwałkach. Fot. M. Kamiński
|
Krzyż przydrożny w okolicach Maćkowej Rudy.
Pierwsze wieki po przełomie er to kolejny bardzo istotny okres w dziejach tych ziem. Plemiona zachodniobałtyjskie zamieszkujące Suwalszczyznę znalazły się pod ekonomicznym wpływem Imperium Rzymskiego. Od końca II wieku n.e. datuje się istnienie silnego centrum osadniczego na północ od Suwałk. W Osinkach powstaje duża osada, składająca się z kilku- nastu zagród, której mieszkańcy zajmowali się uprawą zbóż, hodowlą zwierząt, produkcją żelaza i tkactwem, a swych zmarłych grzebali na cmentarzysku w Szwajcarii. Pod wpływem centrum Osinki – Szwajcaria znajdowały się niewątpliwie tereny wokół Wigier.
Po dawnych jaćwieskich gospodarzach tych ziem zachowały się żelazne elementy uzbrojenia. Zbiory Muzeum Okręgowego w Suwałkach. Fot. E. Przytuła
W średniowieczu (VII–XIII wiek) tereny od dorzecza górnej Szeszupy po Biebrzę i od środkowego Niemna po Wielkie Jeziora Mazurskie zamieszkiwali Jaćwingowie – jedno z plemion zachodniobałtyjskich. W obszarze górnego dorzecza Czarnej Hańczy lokalizuje się na podstawie danych zawartych w źródłach pisanych terytorium plemienne Jaćwieży tzw. właściwej. Duża liczba osad wczesnośred- niowiecznych odkrytych na omawianym obszarze, m.in. w Leszczewie, Leszczewku, Czerwonym Folwarku, Cimochowiźnie, Burdyniszkach, Wigrach i na wyspie Kamień, świadczy o intensywnym osadnictwie w tym okresie. Sprowadzenie do Polski Zakonu Krzyżackiego w 1226 roku stanowiło początek kresu niezależnego bytu plemion jaćwieskich. Z żelazną konsekwencją, przy wydatnej pomocy ościennych władców, rycerze zakonni podbijali kolejne ziemie. Pomimo znakomitej znajomości sztuki fortyfikacyjnej, podkreślanej nawet w zapiskach nieprzychylnych Jaćwingom kronikarzy krzyżackich, waleczności i wybitnych zdolności militarnych ostatniego plemiennego przywódcy Skomanda, w 1283 roku Jaćwież została pokonana. Ocalałych z pożogi wojennej przesiedlono w głąb terenów pruskich, części z nich udało się uciec na pograniczne obszaru Mazowsza, Rusi i Litwy, pozostali skryli się w bezkresnych lasach. Jak pisze krzyżacki kronikarz Piotr z Dusburga: „I ziemia jaćwieska pozostała [odtąd] opustoszała”.
|
