POROSTY

  

 Wiadomości
 ogólne
 Porosty
 nadrzewne
 i naziemne
 Porosty
 naskalne
 i wielo-
 środowiskowe
 Monitoring
 porostów
 Znaczenie
 porostów
 Strona główna
 WPN-u

  

Tekst:
Anna
Krzysztofiak

Zdjęcia:
Lech Krzysztofiak

Rysunki:
Anna Krzysztofiak

Wykonanie
strony:
 
KAJA
 
2003

  

  

  

Znaczenie porostów

  

Za porostami na skałach pojawiają się rośliny

  

Często nie docenia się roli porostów w funkcjonowaniu ekosystemów, a przecież odgrywają one w przyrodzie niezwykle ważną rolę organizmów pionierskich. Zasiedlają skały i środowiska skrajnie ubogie, gdzie do tej pory mogły żyć jedynie bakterie i glony. Produkują specyficzne substancje chemiczne (związki organiczne, pochodne kwasów tłuszczowych i fenoli), które mają właściwości bakteriobójcze, bakteriostatyczne lub trujące. W wyniku oddziaływania tych substancji na skały oraz wrastania fragmentów grzybni w mikroszczeliny, porosty przyspieszają tempo procesu wietrzenia zasiedlonych skał. W ten sposób na skałach pojawia się cienka warstwa gleby, na której mogą już rozwijać się zarodniki mszaków i paprotników i kiełkować nasiona roślin wyższych.

  

Krążniczka właściwa (Porpidia crustulata)
pojawia się na nagich skałach

Pionierami życia, pierwszymi stałymi mieszkańcami skał są drobne porosty skorupiaste. Dopiero po pewnym czasie zastępowane są one porostami listkowatymi i krzaczkowatymi. Proces zasiedlania skał przez porosty może trwać od 5 do ponad 20 lat. W tym czasie nierówne powierzchnie plech zatrzymują i gromadzą pył, kurz, zwietrzelinę mineralną i materię organiczną. Na piaszczystych wydmach najczęściej pojawiają się, oprócz porostów skorupiastych, porosty krzaczkowate - chrobotki Cladonia, które mają istotny wpływ na powstawanie warstwy humusowej.

  

  

  

Porosty są ważnym elementem życia wielu gatunków bezkręgowców, dają im schronienie oraz stanowią dla nich źródło pożywienia. Szacuje się, że około 300-400 gatunków zwierząt bezkręgowych w mniejszym lub większym stopniu zależnych jest od porostów. Również niektóre gatunki zwierząt kręgowych, jak choćby karibu, woły piżmowe i renifery odżywiają się głównie porostami. Te ostatnie w swojej diecie mają około 50 gatunków porostów, głównie naziemnych, takich jak: chrobotka alpejska Cladina stellaris, płucnica islandzka Cetraria islandica i płucnica kędzierzawa Cetraria ericetorum. Niektóre gatunki ptaków wykorzystują porosty do budowy gniazd, zapewniając sobie w ten sposób, dzięki właściwościom antyseptycznych porostów, ochronę przed ptasimi pasożytami.

  

Drzewa często pokryte są
gęstym kożuchem porostów

Poprzez zdolność pochłaniania przez plechy dużych ilości wody z mgły, rosy i innych opadów atmosferycznych, porosty regulują wilgotność środowiska, w istotny sposób kształtując jego mikroklimat. Są czynnikiem sprzyjającym zachowaniu w miarę długotrwałej i równomiernej wilgotności w lesie. Porosty nadrzewne występujące na terenie leśnym o powierzchni 1 hektara są w stanie zatrzymać nawet do kilkuset litrów wody.

  

Wytwarzane przez porosty niektóre „kwasy porostowe” mają dodatni wpływ na rozwój mikroflory glebowej, wpływając pośrednio na tworzenie się próchnicy i kiełkowanie nasion. Związki chemiczne, wytwarzane przez porosty epifityczne chronią drzewa przed infekcjami grzybowymi.

  

Również człowiek od wieków wykorzystuje porosty. Znajdują one zastosowanie przy farbowaniu tkanin, w przemyśle perfumeryjno-kosmetycznym przy utrwalaniu zapachów, przy produkcji lakmusu i środków zwalczających roślinożerne owady i ślimaki oraz jako wskaźnik przy datowaniu podłoża skalnego. Znając tempo przyrostu plech niektórych gatunków można ocenić wiek plechy, a pośrednio określić czas powstania niektórych obiektów, np. budynków, posągów czy uskoków skalnych. Silnie trujący kwas wulpinowy, wytwarzany np. przez złotlinkę jaskrawą Vulpicida pinastri, używany był do przygotowywania trutek na wilki i lisy.

  

Złotlinka jaskrawa (Vulpicida pinastri)
zawiera silnie trujący kwas wulpinowy

W medycynie ludowej szeroko znane są lecznicze właściwości, np. brodaczki kępkowej Usnea hirta, płucnicy islandzkiej, chrobotka koralkowego Cladonia coccifera czy złotorostu ściennego Xanthoria parietina. Linneusz w 1749 roku podał szczegółowe opisy stosowania w lecznictwie kilku gatunków porostów, m.in. zalecał stosowanie tarczownicy skalnej Parmelia saxatilis do wyrobu tamponów tamujących krwotoki i chrobotka koralkowego jako środka przeciwkaszlowego. Porosty powszechnie stosowane były przy leczeniu kataru, kaszlu, gruźlicy, epilepsji, a nawet jako lek na porost włosów.

  

Współczesna medycyna nadal wykorzystuje lecznicze właściwości niektórych porostów, np. z płucnicy islandzkiej produkowane są leki najczęściej stosowane w leczeniu nieżytu dróg oddechowych oraz wrzodów żołądka i dwunastnicy, a z chrobotków preparaty antybiotyczne.

  

Złotorost ścienny (Xanthoria parietina)
wykorzystywany był przy leczeniu żółtaczki

Porosty, pomimo stosunkowo niskiej wartości odżywczej, stały się także składnikiem wielu kuchni narodowych, np. w Japonii spożywana jest kruszownica jadalna Umbilicaria esculenta i włostka Alectoria pellucida, a w Laponii do wypieku chleba dodawane są zmielone plechy płucnicy islandzkiej. Prawdopodobnie biblijną „manną” była misecznica jadalna Lecanora esculenta - porost, którego zbite plechy mogą być niesione przez wiatr na duże odległości. Do dziś porost ten spożywany jest przez plemiona Beduinów koczujące na pustyniach.

  

Bardzo wysoka wrażliwość porostów na zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego, zwłaszcza dwutlenkiem siarki, powoduje, że porosty często wykorzystywane są jako wskaźniki czystości powietrza. Do oceny skażenia powietrza używa się tzw. skale porostowe, opracowane na podstawie występowania różnych gatunków porostów, różniących się między sobą wrażliwością na stężenie SO2.

   

   

   

 

  

Strona główna