|
OWADY WODNE
|
||||||||||||||
Tekst:
|
Chruściki
CHRUŚCIKI Trichoptera są owadami przypominającymi motyle, z którymi są blisko spokrewnione. Na świecie występuje około 10 tysięcy gatunków chruścików, z czego w Europie znanych jest ponad 900, a w Polsce około 260 gatunków. Prawie wszystkie larwy krajowych gatunków chruścików żyją w różnego typu wodach słodkich, i tylko nieliczne można spotkać poza wodą - w warstwie mchów i butwiejącej ściółki.
Owady dorosłe rodzimych gatunków chruścików różnią się od motyli brakiem ssawki i łuseczek pokrywających skrzydła (skrzydła chruścików mają jedynie chitynowe włoski). W pozycji spoczynkowej zawsze składają skrzydła dachówkowato na odwłoku. Chruściki ubarwione są niepozornie, zwykle na kolor szary, czarny, brązowy, rzadziej z czerwonym lub żółtym rysunkiem. Czułki mają długie (często dłuższe od ciała), wieloczłonowe, w postaci spoczynkowej wysunięte do przodu. Chruściki aktywne są głównie nocną i o zmierzchu, a w ciągu dnia przebywają w różnych kryjówkach niedaleko wody. Są słabymi lotnikami. Odżywiają się nektarem kwiatów, który pobierają aparatem gębowym typu liżąco-ssącego. Kopulacja odbywa się w okresie od początku czerwca do końca sierpnia. Samica składa jaja w pakietach osłoniętych galaretowatą substancją wprost do wody lub na roślinach pochylających się nad wodą. Rozwój jaja trwa od 2 do 4 tygodni. Poszczególne osobniki chruścików żyją na lądzie zaledwie około 8 dni. Najważniejszym momentem w ich życiu jest lot godowy, który dla większości naszych rodzimych gatunków przypada na okres od początku czerwca do końca sierpnia.
Larwy chruścików pod względem budowy ciała dzielimy na dwie grupy: larwy gąsienicowate, u których oś podłużna głowy tworzy kąt prosty z osią ciała oraz larwy kampodealne, u których oś podłużna głowy i ciała tworzy w przybliżeniu linię prostą.
Larwy gąsienicowate żyją w domkach, które opuszczają tylko w szczególnych okolicznościach. Szkieletem domku jest rurka utkana z jedwabistego oprzędu, produkowanego przez gruczoł przędny. Następnie, zależnie od gatunku, larwa obudowuje tę rurkę najróżniejszymi materiałami, takimi jak: kawałki trzciny, żywe i obumarłe fragmenty liści roślin wodnych, igły świerkowe, nasiona, muszelki skorupiaków i skorupki małży, gałązki, ziarna piasku i kamyki. Tak zbudowany domek chroni miękki odwłok larwy i w miarę jej wzrostu jest rozbudowywany. Przy budowaniu domku larwa posługuje się aparatem gębowym i przednimi odnóżami.
Larwy chruścików żyjących w wodach stojących budują domki lżejsze, zbudowane zazwyczaj z różnych części roślin, natomiast w wodach płynących do budowy domków częściej używane są materiały cięższe, takie jak kamyki i muszle. Czasami domki posiadają swoje „kotwice”, w postaci większych kamyków przyczepionych z tyłu domku, aby larwa nie została porwana przez wartki nurt strumienia. Larwa tego samego gatunku może, w zależności od miejsca występowania i pory roku, używać innych materiałów do budowy domku. Nie jest to więc jej cecha gatunkowa. Larwa przenosi domek przy pomocy wyrostka grzbietowego na pierwszym segmencie odwłoka oraz haczykowatych przydatków na jego ostatnim segmencie. Wszystkie larwy typu gąsienicowatego odżywiają się roślinami - zarówno glonami jak i roślinami wyższymi, a także obumarłymi szczątkami roślin (detrytusem). Oddychają nitkowatymi skrzelotchawkami, umieszczonymi na grzbiecie, bokach lub brzuchu, rzadziej całą powierzchnia ciała.
Larwy kampodealne rzadko budują domki. Żyją zwykle w wodach płynących lub jeziorach o silnym falowaniu. Wiele z nich prowadzi drapieżny tryb życia, polując na różnego rodzaju drobne organizmy wodne. Do polowania larwy niektórych gatunków używają siatkowatych oprzędów - sieci łownych, które rozpinają pomiędzy roślinami wodnymi lub na kamieniach. Oprzędy te mają różne kształty, od płaskich tutek, lejków do podłużnych woreczków, których otwory wlotowe skierowane są zawsze pod prąd. Często w środku lub nieopodal takiej konstrukcji czatuje larwa chruścika, czekająca na naniesiony do sieci z nurtem wody pokarm.
Po okresie wzrostu larwy chruścików przygotowują się do przepoczwarczenia. W tym celu zarówno larwy budujące domki jak i żyjące wolno, budują kokon poczwarkowy. Larwy żyjące w domkach na ten okres zamykają się od środka specjalnymi wieczkami, pozostawiając jedynie niewielki otwór dla przepływu wody. Po mniej więcej 2-3 tygodniach poczwarka wychodzi z domku. Od owada dorosłego różni się nierozwiniętymi skrzydłami, które spoczywają w tzw. pochewkach skrzydłowych. Poczwarka wędruje na powierzchnię wody, gdzie przekształca się w postać dorosłą. Większość chruścików ma jednoroczny cykl życiowy, niektóre jednak mogą mieć cykl dłuższy, dwu- lub trzyletni, inne zaś mogą wydać dwa pokolenia rocznie.
Na terenie Wigierskiego Parku Narodowego stwierdzono występowanie 23 gatunków chruścików, z których 15 buduje domki. Dwa gatunki - Oligoplectrum maculatum i Leptocerus interruptus, są narażone na wyginięcie i zostały umieszczone na „Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce”. Oba te gatunki występowały w wodach jeziora Wigry w latach dwudziestych naszego stulecia. Pierwszy z nich od tego czasu nie był tu ponownie zaobserwowany, natomiast drugi nadal występuje w Wigrach.
Gatunki chruścików występujące w wodach Wigierskiego Parku Narodowego:
Chruściki bezdomkowe
Chruściki domkowe
|
|||||||||||||
|
|
|
