Tekst:
Anna i Lech
Krzysztofiak
Zdjęcia:
Lech Krzysztofiak
Maciej
Romański
Rysunki:
Anna Krzysztofiak
Wykonanie
strony:
KAJA
2004
|
Błonkówki
Makatka
(Anthidium manicatum),
podobnie jak inne pszczoły dziko żyjące,
odżywia się pyłkiem i nektarem kwiatów |
Na świecie znanych jest około 110 tys. gatunków owadów należących do rzędu błonkówek (Hymenoptera),
z czego w Polsce stwierdzono występowanie około 9 tys. gatunków. Na terenie
Wigierskiego Parku Narodowego zanotowano do tej pory obecność nieco ponad
300 gatunków tych owadów. Do najlepiej poznanych w parku grup błonkówek
należą: pszczoły dziko żyjące, mrówki,
grzebaczowate i złotolitkowate.
Budowa ciała błonkówki
na przykładzie złotolitki
Larwy błonkówek: postać czerwia (A i gąsienicy (B) |
Błonkówki to owady o błoniastych i przezroczystych skrzydłach. Tylna para
skrzydeł łączy się z przednią przy pomocy licznych haczyków, dzięki czemu
podczas lotu pracują jako jedna płaszczyzna nośna. Narządy gębowe są typu
gryzącego lub ssącego, z dobrze wykształconymi szczękami górnymi. W skład
tułowia, oprócz normalnych trzech segmentów, wchodzi dodatkowo pierwszy
segment odwłoka. Odwłok samicy zakończony jest pokładełkiem lub żądłem. U błonkówek występuje rozwój z przeobrażeniem zupełnym - larwy są beznogie
(czerwie) lub gąsienico-podobne z odnóżami odwłokowymi i tułowiowymi. Wielkość błonkówek jest silnie zróżnicowana i waha się od
0,25 mm (kruszynek) do 40 mm (trzpiennik olbrzym).
Złotolitka (Chrysis ignita) odznacza się
intensywnymi, metalicznymi
barwami |
Błonkówki są grupą owadów silnie zróżnicowaną również pod względem biologii. Znajdujemy tu zarówno gatunki roślinożerne (rośliniarki), jak i drapieżne
(osy, grzebacze), czy pasożytnicze (owadziarki). Rośliniarki odżywiają się pokarmem pochodzenia roślinnego, np. drewnem drzew stojących i leżących
(trzpiennikowate Siricidae), czy liśćmi drzew (osnujowate Pamphilidae i pilarzowate Tenthredinidae), owadziarki pasożytują na owadach
i pajęczakach (np. gąsienicznikowate Ichneumonidae, męczelkowate Braconidae, czy bleskotkowate Chalcididae), a żądłówki mogą odżywiać
się pokarmem zwierzęcym (np. osowate Vespidae), roślinnym (np. pszczołowate Apoidea) lub mogą być wszystkożerne (np. niektóre gatunki mrówek Formicidae). U niektórych błonkówek larwy są drapieżne, podczas gdy postacie dorosłe odżywiają się pyłkiem i nektarem kwiatów oraz sokami
roślinnymi.
Wśród błonkówek wyróżniamy owady, u których odwłok łączy się z tułowiem na całej szerokości (rośliniarki) oraz owady, u których występuje wyraźne
przewężenie między tułowiem a odwłokiem (stylikowce).
Osa klecanka (Polistes nimpha) buduje
swoje gniazda na łodygach roślin
zielnych |
Samice niektórych gatunków błonkówek (żądłówki) posiadają żądło, będące przekształconym pokładełkiem (urządzenie do składania jaj). Żądło służy do obrony i ataku – kanalikiem biegnącym wewnątrz żądła jad ze zbiorniczka jadowego spływa do ciała użądlonego zwierzęcia. Samo żądło jest często zakończone systemem
haczyków i zadziorów, co utrudnia jego usunięcie z ciała zaatakowanego zwierzęcia. Samica z rodziny smukwowatych (Scoliidae) ukłuciem żądła
paraliżuje larwy chrząszczy, a następnie składa na nich jaja. Wylęgająca się z jaja larwa smukwy odżywia się tkankami larwy chrząszcza. Z kolei wysmugowate
(Sapygidae) pasożytują na dziko żyjących pszczołach, a żronkowate (Mutilidae) na pszczołach i grzebaczach. Nastecznikowate (Psammocharidae) składają jaja głównie na pająkach, które po sparaliżowaniu jadem zakopują w głębokich norkach.
Robotnica szerszenia (Vespa crabro) zdrapuje żuwaczkami
drewno, z którego wytwarza
masę papierową do budowy gniazda |
Bardzo charakterystyczną grupę żądłówek stanowią złotolitkowate (Chrysididae) – pasożyty gniazdowe innych żądłówek. Ich ciało pokryte jest mocnym
pancerzykiem o pięknych, metalicznych barwach: różowych, zielonych, fioletowych i niebieskich. Samice złotolitek składają jaja do gniazd pszczół dziko
żyjących, grzebaczy i os. Z kolei grzebacze wykopują w ziemi norki, do których znoszą upolowane owady i ich larwy oraz pająki. Większe ofiary paraliżują
ukłuciem żądła, mniejsze, takie jak mszyce ściskają jedynie żuwaczkami w okolicach głowy.
Przekrój przez gniazdo szerszeni |
Niektóre gatunki błonkówek prowadzą społeczny tryb życia – osobniki dorosłe
opiekują się potomstwem, w rodzinie występuje podział pracy, a potomstwo
pomaga swoim rodzicom. Zjawisko to możemy obserwować u niektórych
os, pszczół i mrówek. Społeczny tryb życia prowadzi np. nasza największa osa – szerszeń (Vespa crabro).
Późną wiosną samica szerszenia, która przezimowała w ukryciu, zakłada
gniazdo i opiekuje się pierwszymi larwami robotnic. Po wykluciu się robotnic
przejmują one od samicy większość obowiązków związanych z budową gniazda i opieką nad potomstwem. W drugiej połowie lata z części jaj wylęgają się
samce i samice, a gniazdo, zbudowane z masy kartonowej, ma wówczas rozmiary
nierzadko dochodzące do ponad pół metra średnicy.
|