OWADY LĄDOWE

  

 Wiadomości
 ogólne
 Chrząszcze
 Motyle
 Błonkówki
 Muchówki
 Gatunki rzadkie
 i chronione
 Znaczenie
 owadów
 Strona główna
 WPN-u

  

Tekst:
Anna i Lech
Krzysztofiak

Zdjęcia:
Lech Krzysztofiak
Maciej
Romański

Rysunki:
Anna Krzysztofiak

Wykonanie
strony:
 
KAJA
 
2004

  

  

  

Błonkówki

  

Makatka (Anthidium manicatum),
podobnie jak inne pszczoły dziko żyjące,
odżywia się pyłkiem i nektarem kwiatów

  

  

Na świecie znanych jest około 110 tys. gatunków owadów należących do rzędu błonkówek (Hymenoptera), z czego w Polsce stwierdzono występowanie około 9 tys. gatunków. Na terenie Wigierskiego Parku Narodowego zanotowano do tej pory obecność nieco ponad 300 gatunków tych owadów. Do najlepiej poznanych w parku grup błonkówek należą: pszczoły dziko żyjące, mrówki, grzebaczowate i złotolitkowate.

  

  

  

Budowa ciała błonkówki
na przykładzie złotolitki

Larwy błonkówek: postać czerwia (A
i gąsienicy (B)

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

Błonkówki to owady o błoniastych i przezroczystych skrzydłach. Tylna para skrzydeł łączy się z przednią przy pomocy licznych haczyków, dzięki czemu podczas lotu pracują jako jedna płaszczyzna nośna. Narządy gębowe są typu gryzącego lub ssącego, z dobrze wykształconymi szczękami górnymi. W skład tułowia, oprócz normalnych trzech segmentów, wchodzi dodatkowo pierwszy segment odwłoka. Odwłok samicy zakończony jest pokładełkiem lub żądłem. U błonkówek występuje rozwój z przeobrażeniem zupełnym - larwy są beznogie (czerwie) lub gąsienico-podobne z odnóżami odwłokowymi i tułowiowymi. Wielkość błonkówek jest silnie zróżnicowana i waha się od 0,25 mm (kruszynek) do 40 mm (trzpiennik olbrzym).

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

Złotolitka (Chrysis ignita) odznacza się
intensywnymi, metalicznymi barwami

Błonkówki są grupą owadów silnie zróżnicowaną również pod względem biologii. Znajdujemy tu zarówno gatunki roślinożerne (rośliniarki), jak i drapieżne (osy, grzebacze), czy pasożytnicze (owadziarki). Rośliniarki odżywiają się pokarmem pochodzenia roślinnego, np. drewnem drzew stojących i leżących (trzpiennikowate Siricidae), czy liśćmi drzew (osnujowate Pamphilidae i pilarzowate Tenthredinidae), owadziarki pasożytują na owadach i pajęczakach (np. gąsienicznikowate Ichneumonidae, męczelkowate Braconidae, czy bleskotkowate Chalcididae), a żądłówki mogą odżywiać się pokarmem zwierzęcym (np. osowate Vespidae), roślinnym (np. pszczołowate Apoidea) lub mogą być wszystkożerne (np. niektóre gatunki mrówek Formicidae). U niektórych błonkówek larwy są drapieżne, podczas gdy postacie dorosłe odżywiają się pyłkiem i nektarem kwiatów oraz sokami roślinnymi.

  

Wśród błonkówek wyróżniamy owady, u których odwłok łączy się z tułowiem na całej szerokości (rośliniarki) oraz owady, u których występuje wyraźne przewężenie między tułowiem a odwłokiem (stylikowce).

  

  

Osa klecanka (Polistes nimpha) buduje
swoje gniazda na łodygach roślin zielnych

  

  

Samice niektórych gatunków błonkówek (żądłówki) posiadają żądło, będące przekształconym pokładełkiem (urządzenie do składania jaj). Żądło służy do obrony i ataku – kanalikiem biegnącym wewnątrz żądła jad ze zbiorniczka jadowego spływa do ciała użądlonego zwierzęcia. Samo żądło jest często zakończone systemem haczyków i zadziorów, co utrudnia jego usunięcie z ciała zaatakowanego zwierzęcia. Samica z rodziny smukwowatych (Scoliidae) ukłuciem żądła paraliżuje larwy chrząszczy, a następnie składa na nich jaja. Wylęgająca się z jaja larwa smukwy odżywia się tkankami larwy chrząszcza. Z kolei wysmugowate (Sapygidae) pasożytują na dziko żyjących pszczołach, a żronkowate (Mutilidae) na pszczołach i grzebaczach. Nastecznikowate (Psammocharidae) składają jaja głównie na pająkach, które po sparaliżowaniu jadem zakopują w głębokich norkach.

  

  

  

  

  

Robotnica szerszenia (Vespa crabro)
zdrapuje żuwaczkami drewno, z którego wytwarza
masę papierową do budowy gniazda

  

  

Bardzo charakterystyczną grupę żądłówek stanowią złotolitkowate (Chrysididae) – pasożyty gniazdowe innych żądłówek. Ich ciało pokryte jest mocnym pancerzykiem o pięknych, metalicznych barwach: różowych, zielonych, fioletowych i niebieskich. Samice złotolitek składają jaja do gniazd pszczół dziko żyjących, grzebaczy i os. Z kolei grzebacze wykopują w ziemi norki, do których znoszą upolowane owady i ich larwy oraz pająki. Większe ofiary paraliżują ukłuciem żądła, mniejsze, takie jak mszyce ściskają jedynie żuwaczkami w okolicach głowy.

  

  

  

  

Przekrój przez gniazdo szerszeni

Niektóre gatunki błonkówek prowadzą społeczny tryb życia – osobniki dorosłe opiekują się potomstwem, w rodzinie występuje podział pracy, a potomstwo pomaga swoim rodzicom. Zjawisko to możemy obserwować u niektórych os, pszczół i mrówek. Społeczny tryb życia prowadzi np. nasza największa osa – szerszeń (Vespa crabro). Późną wiosną samica szerszenia, która przezimowała w ukryciu, zakłada gniazdo i opiekuje się pierwszymi larwami robotnic. Po wykluciu się robotnic przejmują one od samicy większość obowiązków związanych z budową gniazda i opieką nad potomstwem. W drugiej połowie lata z części jaj wylęgają się samce i samice, a gniazdo, zbudowane z masy kartonowej, ma wówczas rozmiary nierzadko dochodzące do ponad pół metra średnicy.

  

  

  

  

 

  

dalej