LASY

Tekst
i zdjęcia:
Jarosław
Borejszo
 
Wykonanie
strony: 
KAJA

Fazy rozwojowe drzewostanów

W Wigierskim Parku Narodowym ekosystemy leśne o charakterze zbliżonym do naturalnego zajmują około 60% powierzchni lasów. Drzewostany nie będące w gospodarczym wykorzystaniu przechodzą przez fazy rozwojowe, które mają charakter powtarzających się cykli. Siłą sprawczą następowania tych faz są nieuchronne, następujące po sobie procesy odnawiania, wzrostu, starzenia i zamierania zarówno pojedynczych drzew, jak i całych drzewostanów. Szacuje się, że w lasach WPN jeden pełny cykl trwa średnio około 300 lat.

Przedstawiony poniżej schemat jest próbą objaśnienia faz rozwojowych drzewostanów WPN przy zastosowaniu metody Leibundguta i jego szkoły. Hans Leibundgut, zmarły już profesor hodowli lasu z Zurychu (Szwajcaria), opisał system faz rozwojowych drzewostanów na podstawie badań naturalnych lasów górskich środkowej Europy. Próbę przeniesienia tego systemu do lasów niżowych podjęto na przykładzie jednego z charakterystycznych dla WPN drzewostanów uroczyska Bindasy, w zbiorowisku grądu.

Faza optymalna. Różnowiekowy drzewostan o udziale gatunków: świerk pospolity 60%, dąb szypułkowy 20% i sosna pospolita 20%. Średni wiek drzew wynosi 120 lat. Drzewostan zmierza do uzyskania budowy jednopiętrowej, na skutek słabnięcia przyrostu wysokości najstarszych drzew panujących i doganiania ich we wzroście przez drzewa nieco młodsze. Liczba drzew jest duża a ich grubość już znaczna (około 40 cm pierśnicy – grubości (średnicy) drzewa, mierzonej na wysokości 1,3 m od ziemi, tj. na wysokości piersi dorosłego człowieka. Drzewa są żywotne, usychają niektóre osobniki głuszone przez wyższych sąsiadów.

Faza terminalna (starzenia). Większość drzew osiąga wiek, w którym ich żywotność maleje i niektóre zaczynają zamierać. W przypadku świerków proces zamierania wzmaga się od około 140 roku życia, u sosen od 180 roku, natomiast dęby są dużo bardziej żywotne i długowieczne. Liczba drzew jest znacznie mniejsza niż w fazie optymalnej, lecz ich przeciętna grubość większa. Drzewa osiągają prawie 50 cm pierśnicy i 30 m wysokości. W lukach i przerzedzeniach powstają pierwsze, jeszcze niezbyt liczne, kępy samosiewów lub obfitsze podszyty. Te zmiany przebiegają powoli (faza terminalna jest długotrwała, może trwać nawet powyżej 50 lat), a większe nasilenie rozpadu (zamierania) starodrzewu, lub znacznie luźniejsze samosiewne odnowienia świadczą o końcu fazy terminalnej, a początku fazy rozpadu lub fazy odnowienia.

Faza odnowienia. Faza odnowienia zwykle powstaje wówczas, gdy umiarkowanie szybkiemu zamieraniu coraz słabszych drzew starodrzewu towarzyszy nie mniej szybkie obsiewanie się drzew pozostałych jeszcze przy życiu. Liczba drzew starszego pokolenia jest mała i nadal maleje wskutek ich zamierania. Drzewa osiągają bardzo zaawansowany wiek. Przykładowo najstarsze rosnące w parku sosny mają około 260 lat. W fazie odnowienia szybko wzrasta liczba podrostów (młode pokolenie drzew, mające odgrywać w przyszłości rolę drzewostanu głównego). Drzewostan odznacza się największym spośród wszystkich faz zróżnicowaniem w budowie warstwowej, gdyż składa się nań reszta starego pokolenia, nieco drzew dawnego piętra podokapowego (warstwa koron najwyższego piętra drzew leśnych) oraz coraz liczniejsze kępy młodego pokolenia w różnym wieku. Po „wypadnięciu” prawie wszystkich drzew starego pokolenia, dawne drzewa podokapowe wraz z doganiającym je we wzroście młodym pokoleniem, utworzą w przyszłości ponownie drzewostan fazy optymalnej.

Faza rozpadu (zamierania). Jeśli zamieranie coraz słabszego starodrzewu postępuje szybko, samosiewne odnowienie może się tam bardzo opóźnić. Pozostają wówczas różnej wielkości kępy starych, przerzedzonych drzewostanów, otoczone rozległymi powierzchniami prawie pozbawionymi drzew, na których gęsto rosną rośliny zielne i krzewy.

Faza młodociana. Faza młodociana następuje po fazie rozpadu wówczas, gdy odnowienie w fazie rozpadu nadal opóźnia się, a resztki starego pokolenia lasu giną. Po latach, gdy na odsłoniętej powierzchni warunki środowiska staną się dostatecznie korzystne (decydujące znaczenie ma roślinna pokrywa gleby), następuje obsiew boczny (z sąsiednich drzewostanów) różnych, w większości lekkonasiennych gatunków drzew (brzoza, osika, olsza, sosna). Faza młodociana zbudowana jest zasadniczo z kęp, od jednorocznych siewek do około dwumetrowych drzewek. W dalszym ciągu są fragmenty (luki), w których na razie drzewek brak.

Faza dorastania (inicjalna). Wykształca się z fazy odnowienia lub z fazy młodocianej i jest stanem przejściowym do fazy optymalnej. Drzewostan budują różnowiekowe kępy i grupy drzew, powstałe z samosiewu podczas trwania fazy odnowienia, lub na otwartej powierzchni w fazie młodocianej. Mogą też jeszcze rosnąć grupy najmłodszych, najżywotniejszych drzew poprzedniego pokolenia lasu, jeśli się takie zachowały. Drzewa mają małe rozmiary – do 20 cm pierśnicy, ma tu jednak miejsce największy przyrost wysokości. Zaznacza się różnicowanie budowy piętrowej i następuje liczne usychanie najsłabszych drzew, opóźnionych i głuszonych przez silniejsze w otoczeniu.

dalej