BOBRY

  

 Bobry w WPN
 Biologia bobrów
 Historia bobra
 w Polsce
 Wpływ bobrów
 na środowisko
 Strona główna
 WPN-u

  

Tekst:
Wojciech
Misiukiewicz

Zdjęcia:
Wojciech Misiukiewicz
Maciej
Kamiński

Rysunek
Anna Szkiruć

Wykonanie
strony:
 
KAJA
 
2003

  

  

  

Wpływ bobrów na środowisko

  

Tama bobrowa na rzece

Bobry wywierają silny wpływ na środowisko, w którym żyją. Wznosząc tamy na ciekach wodnych, podnoszą poziom wód powierzchniowych, co uznawane jest za najważniejszy skutek ich obecności w zasiedlonym terenie. Zwierzęta te zwykle osiedlają się w pobliżu rzek, których spadek nie jest zbyt duży. Są to zazwyczaj rzeki płytkie i wąskie, o zmiennym poziomie wody. Bobry budując tamy układają duże kłody, tak aby zaparły się o dno rzeki. Mniejsze, poprzeczne gałęzie krzyżują się z nimi, tworząc konstrukcję ułatwiającą bobrom uszczelnienie tamy mułem, częściami roślin i darnią. Następnie nakładana jest warstwa poprzecznych gałęzi, materiał uszczelniający i cały zabieg powtarzany jest aż do momentu ukończenia budowy. Na szczyt tamy zwierzęta transportują wybrany materiał umieszczając go dokładnie w punktach przelewania się wody. Podczas budowy zwierzęta spławiają materiał zgodnie z prądem, dzięki czemu woda niosąc zwierzę z góry w dół cieku ułatwia mu układanie mułu i gałęzi na koronie tamy.

  

Budowanie tam zwiększa objętość wody w stawach bobrowych. Utrzymanie odpowiedniej głębokości wody ma na celu zasłonięcie wejść do nor, a jednocześnie umożliwienie bobrom swobodnego pływania, nurkowania i transportu materiału. Rozlewiska powstałe po spiętrzeniu wód zapewniają łatwiejszy dostęp do oddalonej bazy pokarmowej. Nowo powstały staw zapewnia też bezpieczeństwo, ponieważ bóbr będąc słabym piechurem na lądzie, w sytuacji zagrożenia zawsze ratuje się ucieczką do wody. I właśnie między innymi z tych powodów członkowie rodziny starają się utrzymać od kilku do kilkunastu tam na możliwie najdłuższym odcinku rzeki. W wyniku takiego działania spowolniony zostaje przepływ wód. W sytuacji gdy kilka rodzin założy swoje siedziby wzdłuż rzeki, rozmiary przyborów wód są mniejsze, a ciek wodny staje się bardziej naturalny.

  

Brzoza powalona przez bobry

Konsekwencje takiego stanu rzeczy mają bardzo duże znaczenie w odniesieniu do ekosystemu rzeki i przylegających do nich środowisk lądowych. Na podtopionych brzegach rozwijają się nowe zbiorowiska roślinne. Rozpoczyna się proces odtwarzania naturalnych łęgów i olsów lub zarośli wierzbowych (łozowisk). W strefach przejściowych (ekotonach) na brzegach nowo powstałych stawów występuje bogata roślinność i zróżnicowane zespoły fauny. Płytka, łatwo nagrzewająca się woda stwarza idealne warunki dla rozwoju roślinności wodnej, jak również sprzyja powstawaniu zbiorowisk roślin bagiennych. Staw w niedługim czasie po jego powstaniu porośnięty zostaje roślinnością wodną, na brzegach zaś rozwijają się turzyce, trzciny i inne rośliny szuwarowe. Powstaje też szeroka, bagnista strefa przejściowa pomiędzy wodą a lądem. Zatopione drzewostany tracą swą funkcję produkcyjną, jednak w pewnej odległości od wody stwierdza się przyrost masy wysokojakościowego drewna. W wyniku zgryzania drzew następuje wzrost naświetlenia dna lasu, co z kolei inicjuje gwałtowny wzrost podszytu, runa i roślinności zielnej. Pomimo, iż w ujęciu gospodarki leśnej występują pewne straty drewna, to jednak ogólny przyrost biomasy roślinnej wywołany naświetleniem terenu jest większy aniżeli ubytek masy drewna wywołany zgryzieniami.

  

Zgryzanie drzew powoduje straty
w gospodarce leśnej.

Bardzo ważnym skutkiem obecności bobrów jest samooczyszczanie się wody w stawach bobrowych. Drobny osad i substancje organiczne opadając na dno nowopowstałego zbiornika, stanowią idealne podłoże dla rozwoju roślinności wodnej. Dzięki rozwojowi roślinności, koryto rzeczne stabilizuje się, zaś nowo powstały zespół nie tylko przechwytuje osady, lecz również działa jako filtr i zbiornik osadów docierających z sąsiednich ekosystemów. W wyniku nanoszenia związków organicznych, mikroorganizmy wodne utrzymują dużą aktywność metaboliczną. Zmienia się chemizm i uwodnienie gleb. Napływające do stawu zanieczyszczenia mogą być rozłożone przez mikroorganizmy, zaś nanoszone przez wodę kwasy i zasady, w dużej części ulegają zobojętnieniu. Staw spełnia rolę oczyszczalni, działając jak odstojnik biologiczny i filtr. Również sama tama, dzięki swojej spójnej konstrukcji pełni rolę makrofiltra zatrzymującego zanieczyszczenia niesione przez prąd wodny. Odłożone materiały zatrzymują wodę na dłuższy okres, stwarzając w ten sposób korzystniejsze warunki wilgotnościowe wokół stawu.

  

Stawy bobrowe położone wzdłuż biegu rzeki zwiększają ogólną retencję wód w zlewni. Ma to szczególne znaczenie podczas wiosennych wezbrań wód powodziowych. Woda powierzchniowa przelewając się przez tamę rozprzestrzenia się na większej powierzchni kolejnych stawów, dzięki czemu zmniejsza się szybkość przepływu wody. Stawy bobrowe posiadając pewną zdolność gromadzenia wody spłaszczają szczyt fali powodziowej. Fala powodziowa rozkładając się na dużych powierzchniach kolejnych stawów, traci swój impet, zmniejszając w dużym stopniu rozmiary powodzi. Konsekwencją takiego działania jest również osłabienie niszczycielskich procesów erozji koryta.

  

Działalność bobrów w obrębie zajmowanego przez nie terenu może zapoczątkować proces renaturyzacji sztucznie uregulowanego przez człowieka cieku wodnego. Kopanie nor i kanałów, jak również tworzenie rozlewisk, inicjują naturalne procesy bagienne. W wyniku rozmywania i osuwania się nor, tworzą się liczne zakola i płycizny zarastające roślinnością wodną i szuwarową. Tworzące się meandry i wypłycenia w strefie przybrzeżnej, zmieniają pierwotny charakter i kształt linii brzegowej. W strefach o zwolnionym przepływie gromadzą się osady organiczne zasiedlane przez liczne bezkręgowce. Tamy z kolei wpływają na stabilizację poziomu wód gruntowych na przyległych do cieku terenach. Odtworzony zostaje teren z bujną roślinnością i światem zwierzęcym.

  

Silnie wyeksploatowana baza żerowa
powoduje, iż bobry coraz częściej zgryzają
gatunki iglaste.

Tworzone przez bobry zbiorniki wodne, sprzyjają podniesieniu temperatury wody latem, co ułatwia rozwój planktonu roślinnego i zwierzęcego. Nagromadzenie materii organicznej oraz spowolnienie przepływu wód sprzyjają rozwojowi wielu gatunkom bezkręgowców wodnych, takich jak np. jętki, chruściki i muchówki. Te z kolei stanowią pożywienie dla wielu gatunków ryb, płazów, gadów i ptaków. Obfitość ryb sprawia, iż środowisko życia bobra jest bardzo chętnie zasiedlane i odwiedzane przez wydrę, norkę, czaplę siwą, bociana czarnego i inne rybożerne gatunki zwierząt. Obecność wysepek, martwych drzew i innych naturalnie powstałych schronień, stwarza korzystne warunki gniazdowania dla wielu gatunków ptaków. Trudno dostępny ekosystem stawu bobrowego zapewnia osłonę oraz pokarm licznym populacjom drobnych ssaków. Rozlewiska bardzo chętnie odwiedzane są też przez łosie, jelenie i dziki. Stawy bobrowe pełnią więc ważną rolę w zwiększaniu różnorodności przyrodniczej w całym zespole ekosystemów.

  

Z ekologicznego punktu widzenia, obecność i efekty aktywności bobrów w środowisku mają znaczenie pozytywne. Sposób osiedlania się i bytowania, jak również wybiórczość pokarmowa tego gatunku istotnie wpływają na przebieg naturalnych przekształceń ekosystemów (sukcesję ekologiczną). Niestety, w przypadku produkcji leśnej i rolnej oddziaływanie bobrów na otoczenie (zgryzanie drzew, zalewanie użytków zielonych) ma znaczenie negatywne. Pomimo, iż charakter zmian środowiska wywołany przez bobry jest zawsze podobny, to ich ocena może bardzo od siebie odbiegać, zależnie od sposobu potraktowania tego problemu.

  

  

  

 

  

Strona główna