ANALIZA DZIAŁALNOŚCI WIGIERSKIEGO PARKU NARODOWEGO W 2018 ROKU

KRZYWE 2019

3.8. Działalność Pracowni Naukowo-Edukacyjnej

Anna Krzysztofiak, Lech Krzysztofiak, Maciej Romański

3.8.1. Działalność naukowa

Działalność Pracowni Naukowo-Edukacyjnej w 2018 roku wynikała z programu działalności pracowni na lata 2016-2018 oraz z regulaminu organizacyjnego parku.

W minionym roku na terenie parku obce instytucje prowadziły 37 tematów badawczych. Część z nich była realizowana przy pomocy pracowników parku, przy wykorzystaniu środków z funduszu leśnego.

1. Zróżnicowanie gatunkowe motyli Lepidoptera w dominujących typach siedliskowych lasów Wigierskiego Parku Narodowego – etap III.

Wyniki dotychczasowych badań wskazują, że największe bogactwo gatunkowe motyli występuje w siedliskach z największym udziałem drzew liściastych. Liczba wykazanych gatunków – 514 była znacznie niższa niż w 2017 roku (były wtedy 662 gatunki), ale rozkład gatunków okazał się nieco inny. Najwięcej gatunków stwierdzono w subborealnym borze mieszanym (241), nieco mniej w borze bagiennym (237) oraz w grądzie i olsie (odpowiednio 222 i 219). Najniższą liczbę zanotowano, podobnie jak w roku ubiegłym, w świerczynie na torfie (178). Podobnie jak w roku ubiegłym różnica pomiędzy najuboższym a najbogatszym siedliskiem to tylko 63 gatunki (w ubiegłym roku 60). W 2018 roku największą różnorodność gatunkową notowano w czerwcu i lipcu. Na żadnym stanowisku liczba złowionych w ciągu jednego dnia gatunków nie przekroczyła 100, podczas gdy w roku ubiegłym w borze bagiennym osiągnęła 149. Pod względem liczebności, największe próby zebrano w subkontynentalnym borze mieszanym – 1444 (w roku ubiegłym 1447), gdzie znaczący udział miały Lymantria monacha, Panthea cenobitaScoparia basistrigalis.

2. Wpływ niecierpka drobnokwiatowego Impatiens parviflora na różnorodność gatunkową wybranych organizmów i stan środowisk leśnych Wigierskiego Parku Narodowego – etap III.

W roku 2018 badaniami objęto następujące grupy organizmów: dżdżownice, krocionogi, równonogi, mechowce, mrówki, muchówki z rodziny zadrowatych, pareczniki, skoczogonki, grzyby wielkoowocnikowe, rośliny naczyniowe. Stwierdzono, że gęste pokrycie dna lasu niecierpkiem drobnokwiatowym spowodowało zmianę w strukturze zgrupowań dżdżownic, co może mieć istotny wpływ na funkcjonowanie ekosystemu oraz na usługi ekosystemowe. Niecierpek drobnokwiatowy zmienia niektóre warunki siedliskowe, obniżając odczyn gleby oraz zawartość kilku ważnych pierwiastków biogennych, eliminując w ten sposób rośliny siedlisk żyznych lasów liściastych. Analizując zebrany materiał, stwierdzono: występowanie 111 gatunków mechowców nowych dla obszaru WPN, z czego 4 gatunki są nowe dla fauny Polski; 44 gatunki muchówek z rodziny zadrowatych (Phoridae) nowych dla WPN, w tym jeden nowy dla nauki - Megaselia wigryensis; 9 gatunków parecznikówChilopoda nowych dla WPN, w tym jeden nowy dla fauny Polski -Lithobius proximus; 1 gatunek grzyba makroskopijnego nowy dla WPN - Tulasnella danica.

3. Doskonalenie systemu obserwacji dużych i średnich ssaków w ekosystemach leśnych Wigierskiego Parku Narodowego.

Podobnie jak w poprzednich latach, badano wielkość populacji wilków, dynamikę zmian jej struktury, trasy wędrówek, stan zdrowotny oraz skład pokarmu. Analiza zebranych odchodów wykazała, że największy udział w diecie tutejszych wilków ma sarna (39,6%) i jeleń (18,7%), natomiast dzik niewiele ponad 8%.

4. Wzorce rozmieszczenia epifitycznego wątrobowca Frullania dilatata (miedzik płaski) w gradiencie termicznym i wilgotnościowym na obszarze Wigierskiego Parku Narodowego, jako model oceny potencjalnego zagrożenia tego gatunku w Polsce – etap I.

Celem strategicznym prowadzonych badań jest próba określenia, jakie czynniki siedliskowe w istotny sposób wpływają na występowanie Frullania dilatata w ekosystemie leśnym. Przyjęto podstawowe założenie, że wilgotność, temperatura (przy istotnym wpływie oświetlenia) oraz podłoże (rodzaj forofita) są najważniejszymi elementami warunkującymi występowanie mszaków epifitycznych w ekosystemie leśnym. Wytypowano 41 stanowisk monitoringowych, na których od sierpnia 2018 r. prowadzona jest rejestracja temperatury i wilgotności. Zakończenie pomiarów w sierpniu 2019 roku pozwoli ustalić rolę wskazanych czynników mikrosiedliskowych w występowaniu Frullania dilatata w ekosystemach leśnych. Z powyższych względów projekt powinien być kontynuowany w następnym roku.

5. Drzewa centrami różnorodności biologicznej organizmów zarodnikowych w lasach (studium porównawcze) na przykładzie Wigierskiego Parku Narodowego – organizmy zarodnikowe na osikach.

Uzyskano nowe informacje na temat preferencji siedliskowo-ekologicznych określonych gatunków grzybów, porostów i mchów występujących na osikach. Stwierdzono występowanie nowych dla Parku gatunków: 14 gatunków porostów, 5 gatunków mchów oraz 12 gatunków grzybów makroskopijnych, w tym 4 gatunków nowych dla Polski (prawdopodobnie co najmniej 2 gatunki grzybów nowe dla nauki). Potwierdzono bardzo duże znaczenie osik, jako ważnych elementów w zachowaniu różnorodności biologicznej.

6. Grzyby pasożytnicze występujące na wybranych gatunkach roślin inwazyjnych w Wigierskim Parku Narodowym.

Stwierdzono istotną zależność pomiędzy stanowiskiem (miejscem występowania), wysokością pędów oraz liczbą kwiatów i owoców niecierpka drobnokwiatowego, a jego porażeniem przez rdzę Puccinia komarowi. Wstępne wyniki wskazują, że patogenami mogącymi wpływać ograniczająco na populacje roślin inwazyjnych są: Puccinia komarovii (w stosunku do niecierpka drobnokwiatowego), Diplodina acerina (w stosunku do klonu jesionolistnego) oraz kompleks grzybów powodujących plamistości i zamieranie pędów (w stosunku do czeremchy amerykańskiej). Stwierdzono istotną zależność pomiędzy stanowiskiem (miejscem występowania), wysokością pędów oraz liczbą kwiatów i owoców niecierpka drobnokwiatowego, a jego porażeniem przez rdzę Puccinia komarowi.

Pracownicy PN-E prowadzili szereg własnych tematów badawczych, najważniejsze z nich to:

1. Wpływ niecierpka gruczołowatego na faunę zapylaczy, a zwłaszcza trzmieli (WPN).

Badania polegały na inwentaryzacji i szczegółowej obserwacji zachowań owadów odwiedzających kwiaty niecierpka, ze szczególnym uwzględnieniem trzmieli. Wykazano, że kwiaty pułapkowe niecierpka gruczołowatego negatywnie oddziałują na stan zdrowotny trzmieli, powodując znaczną utratę włosków pokrywających ich ciało.

2. Wybrane elementy ekologii i biologii miodokwiatu krzyżowegoHerminium monorchis i kukuczki kapturkowatej Neotianthe cuculata – monitoring skuteczności zabiegów ochronnych.

W 2018 roku stwierdzono występowanie miodokwiatu krzyżowego na jednym stanowisku nad Wiatrołużą (6 osobników wegetatywnych i 5 generatywnych), a kukuczki kapturkowatej na dwóch stanowiskach – na Piaskach (2 osobniki wegetatywne i 1 generatywny) i nad jeziorem Mulicznym (1 osobnik generatywny).

3. Ocena aktualnej jakości i stanu ekologicznego rzek Wigierskiego Parku Narodowego.

Badaniami objęte zostały wszystkie rzeki występujące na terenie Parku. Badania polegają na przeprowadzeniu szczegółowych pomiarów koryt rzek, scharakteryzowania ich dolin, przeprowadzeniu pomiarów przepływów wód, temperatury, podstawowych parametrów chemicznych wody oraz wybranych parametrów biologicznych, jak: roślinność czy fauna chruścików. Na podstawie wybranych indeksów okrzemkowych określony zostanie stan ekologiczny rzek. Zakłada się, że realizacja badań zostanie zakończona nie wcześniej niż w 2020 roku.

4. Badania rozmieszczenia obcych gatunków roślin na terenie Wigierskiego Parku Narodowego.

Badania mają charakter ciągły i polegają na szczegółowym rozpoznaniu występowania i wielkości populacji gatunków roślin obcych geograficznie na całym terenie Wigierskiego Parku Narodowego. Lokalizacja występowania poszczególnych gatunków określana jest za pomocą odbiorników GPS i nanoszona na mapę numeryczną parku. Ponadto, określane są wielkości populacji tych gatunków.

Badania rozmieszczenia i liczebności gatunków roślin i zwierząt objętych ochroną w Polsce oraz mających znaczenie dla Wspólnoty Europejskiej. Badania mają charakter ciągły i polegają na określeniu lokalizacji występowania gatunków (przy pomocy GPS) oraz podstawowych parametrów ich populacji na terenie całego parku. Ponadto, scharakteryzowane zostaną zagrożenia, jakim te gatunki podlegają oraz kierunki zmian w ich populacjach.

3.8.2. Monitoring środowiska i przyrody

W ramach prac monitoringowych w roku hydrologicznym 2018 Pracownia prowadziła prace na terenie zlewni badawczej, na wybranych powierzchniach i w wyznaczonych punktach kontrolno-pomiarowych, obejmujące następujące programy pomiarowe:

Meteorologia

Pomiary meteorologiczne wykonywane były na terenie ogródka meteorologicznego w Sobolewie (kod stanowiska 001), gdzie ustawiona jest automatyczna stacja meteorologiczna firmy Vaisala, wraz z detektorem Vaisala PWD12, który określa widzialność, rozpoznaje rodzaj opadu (deszcz, mżawka, deszcz ze śniegiem, śnieg) i mgłę oraz dokonuje oceny pogody zgodnie z wymaganiami WMO (World Meteorological Organization) i NWS (National Weather Service).

  • ciśnienie atmosferyczne,
  • temperatura powietrza na 2 m,
  • minimalna i maksymalna temperatura powietrza na 2 m,
  • temperatura minimalna powietrza przy powierzchni gruntu (na 5 cm nad gruntem),
  • temperatura przy gruncie,
  • temperatura gruntu na głębokościach 5, 20, 50 i 100 cm,
  • wilgotność względna powietrza na 2 m,
  • wysokość opadów na 1 m,
  • rodzaj opadów,
  • prędkość i kierunek wiatru na 10 m,
  • grubość pokrywy śnieżnej,
  • usłonecznienie,
  • natężenie promieniowania całkowitego – suma dobowa.

Efektem realizacji programu jest charakterystyka warunków meteorologicznych w roku hydrologicznym i kalendarzowym 2018.

Rok hydrologiczny 2018 należał do lat bardzo ciepłych i suchych, ze średnią temperaturą 8,4°C i sumą opadów wynoszącą 485,6 mm. Temperatura powietrza była zatem wyższa o 1,6°C od przeciętnej z ostatniego trzydziestolecia, natomiast wielkość opadów była niższa o 70,6 mm od wielkość opadów z ostatniego wielolecia. W porównaniu do roku poprzedniego rok hydrologiczny 2018 charakteryzował się wyższą temperaturą powietrza - o 1,2°C oraz niższymi opadami atmosferycznymi - o 225,0 mm. Pomimo wysokiej średniej rocznej temperatury powietrza w minionym roku nie wystąpiły dni bardzo upalne (˃35°C), a dni upalnych (˃30°C) było 9 - występowały one od maja do sierpnia. Najcieplejszy miesiąc (lipiec) charakteryzował się o 1,4°C wyższą temperaturą, niż najcieplejszy miesiąc w całym okresie badań (również lipiec), a maksymalne temperatury dochodziły do ponad 31°C. Najchłodniejszym miesiącem był luty, ze średnią temperaturą -5,4°C i z minimalną temperaturą dochodzącą do -22,8°C.

Miniony rok należał do lat suchych, z sumą opadów wynoszącą 485,6 mm. Były to opady o 70,6 mm mniejsze od średniej sumy opadów z ostatniego trzydziestolecia (1981-2010) oraz o 119,1 mm mniejsze od średniej sumy opadów z okresu 2002-2017. Zatem po bardzo wilgotnym poprzednim roku, w którym spadło 710,6 mm opadów, wystąpił rok suchy.

Zanieczyszczenie powietrza

Pomiary chemizmu powietrza atmosferycznego (dwutlenku siarki i dwutlenku azotu) wykonywane były na jednym stanowisku – na terenie ogródka meteorologicznego w Sobolewie (001). Do badań wykorzystano metodę pasywną, która opracowana została w Zakładzie Chemii Analitycznej Politechniki Krakowskiej i wdrożona do praktyki zgodnie z obowiązującymi normami. Próbniki, z elementem absorbującym, eksponowane były na wysokości 160 cm nad powierzchnią gruntu, przez okres 1 miesiąca (po 3 w każdym miesiącu). W ciągu minionego okresu badawczego analizie poddano 36 próbników.

Wcześniejsze badania wykazały już, że wielkości stężeń dwutlenku siarki i dwutlenku azotu, rejestrowane na terenie zlewni badawczej WIGRY, były wielokrotnie niższe od obowiązujących norm. Tak też było w roku 2018. Stwierdzone stężenia dwutlenku siarki i dwutlenku azotu nie przekraczały dopuszczalnych stężeń średniorocznych tych substancji w powietrzu. Były one wyraźnie wyższe w okresie jesienno-zimowym niż letnim, co ma związek ze zwiększoną emisją gazów podczas okresu grzewczego. Rozkład emisji SO 2 i NOx w2018 roku, z instalacji ciepłowniczych zlokalizowanych na terenie miasta Suwałki, należących do Przedsiębiorstwa Energetyki Cieplnej w Suwałkach, wskazuje że obiekty te są źródłem zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego, rejestrowanego na terenie zlewni.

Chemizm opadów atmosferycznych

Opad mokry zbierany był w Sobolewie (005) w każdy poniedziałek o godz. 8:00, za pomocą kolektora opadu mokrego UNS 130/S firmy Eigenbrodt. W próbach tygodniowych określano jej wielkość oraz mierzono odczyn i przewodność elektrolityczną. Kolejne próby tygodniowe były łączone i przechowywane w temperaturze ok. 4°C. Na koniec miesiąca próba miesięczna (zlewana) była przekazywana do analizy do laboratorium Instytutu Ochrony Środowiska w Warszawie. W ciągu minionego okresu badawczego analizie poddano 12 próbek opadów atmosferycznych.

Efektem programu jest charakterystyka właściwości fizykochemicznych opadów atmosferycznych oraz określenie wielkości depozycji atmosferycznej. Badane były następujące parametry:

  • średnie miesięczne i roczne wartości pH i przewodności,
  • miesięczne i roczne stężenia głównych jonów,
  • miesięczne i roczne ładunki głównych jonów,
  • określenie procentowego udziału poszczególnych jonów w składzie chemicznym opadów,
  • roczny przebieg zmienności wartości pH, przewodności elektrolitycznej oraz stężeń i ładunków głównych jonów w opadzie,
  • stopień korelacji między stężeniami głównych jonów a wysokością opadów.

Istotnym czynnikiem wpływającym na stan środowiska i procesy w nim zachodzące jest stopień zmineralizowania opadów, czyli ich skład chemiczny. Analiza właściwości fizykochemicznych opadów z 2018 roku, podobnie jak w roku poprzednim wykazała, że czynnik ten nie stanowił zagrożenia dla przyrody zlewni. Stężenia jonów były niższe, poza jonem sodowym, od średniej wartości z wielolecia 1998-2017. Średnia wartość odczynu pH opadów (5,73) mieściła się w zakresie odczynu normalnego, a przewodność elektrolityczna była nieznaczna (1,3 mS m-1).

Biorąc pod uwagę wyniki z okresu 1998-2018 średnia roczna wartość pH opadów wykazuje od 2000 roku tendencję wzrostową - średnia wartość pH wzrasta przeciętnie o około 0,6 jednostki/10 lat (Ryc. 3.3.7). Średnie miesięczne wartości z tego wielolecia wyraźnie obniżają się w okresie zimowym (XII-III), osiągając najniższą wartość w grudniu i lutym - pH=4,70 (Ryc. 3.3.8).

W minionym roku hydrologicznym na jeden hektar niezalesionej powierzchni zlewni badawczej spadło z opadami atmosferycznymi 8,4 kg głównych jonów, wśród których przeważały jony amonowe (2,2 kg ha-1), azotanowe (1,6 kg ha-1) oraz chlorkowe (1,3 kg ha-1). W porównaniu z rokiem 2017 depozycja jonów do podłoża była niższa o 36%. Zaznaczyła się przewaga azotu zredukowanego (N-NH4) nad utlenionym (N-NO3), co wskazuje na rolniczy charakter badanego obszaru i brak wpływu obszarów zurbanizowanych.

Chemizm opadu podkoronowego

Wody opadowe przechodzące przez warstwę koron drzew (opad podkoronowy) zbierane były z leśnej powierzchni badawczej zlokalizowanej w Sobolewie (093). Poboru prób opadów dokonywano w okresach tygodniowych. W próbie określano jej wielkość oraz mierzono odczyn i przewodność elektrolityczną. Kolejne próby tygodniowe były łączone i przechowywane w temperaturze ok. 4°C. Na koniec miesiąca próba miesięczna (zlewana) była przekazywana do laboratorium Instytutu Ochrony Środowiska w Warszawie. W ciągu minionego okresu badawczego analizie poddano 12 próbek opadu podkoronowego.

Jednym z czynników ograniczających odbudowę zasobów wodnych w glebie na terenach leśnych jest intercepcja okapowa, czyli zatrzymywanie opadów w koronach drzew. Zlewnia badawcza Stacji Bazowej WIGRY w przeważającej części pokryta jest przez lasy (stanowią one ponad 63% powierzchni zlewni), które w znaczący sposób wpływają na zmianę wielkości opadu atmosferycznego docierającego do na lasu, jak i jego właściwości fizykochemiczne.

Średnia roczna intercepcja podokapowa w roku hydrologicznym 2018 wyniosła 48,4%, a najwięcej wody korony drzew zatrzymały w maju (ponad 71%), najmniej zaś w styczniu i lutym (powyżej 26%). Wysoka intercepcja opadów (ponad 50%), występująca przez 6 miesięcy w roku, wpłynęła na zmniejszenie zasilania w wodę gleby leśnej oraz warstwy ściółki.

Wody przechodzące przez korony drzew spłukują zgromadzony na powierzchni liści pył, zawierający liczne pierwiastki oraz wymywają niektóre jony z liści. Z koron drzew najwięcej wymytych zostało jonów potasowych - współczynnik koncentracji 71,8, magnezowych - 15,3 i wapniowych - 9,9, a najmniej jonów wodorowych - 1,4, amonowych - 2,2 i azotanowych - 3,0. Z opadem podkoronowym do podłoża zostało zdeponowanych łącznie 31,29 kg ha -1 jonów (o 0,83 kg ha-1 mniej niż w poprzednim roku), w tym 21,24 kg ha-1 kationów i 10,05 kg ha-1 anionów. Pośród nich największy udział miały jony chlorkowe - 5,26 kg ha -1 i jony potasowe - 9,44 kg ha-1, najmniejszy zaś jony magnezowe - 1,61 kg ha-1 i sodowe - 2,01 kg ha 1 . Ładunki te nie stanowiły istotnego zagrożenia dla prawidłowego funkcjonowania środowiska przyrodniczego zlewni badawczej.

Chemizm roztworów glebowych

W 2016 roku nastąpiła zmiana lokalizacji powierzchni, na której prowadzone były badania roztworów glebowych. Dotychczasowa lokalizacja nie zapewniała dostatecznej ilości wody do badań. Obecnie powierzchnia (093) została założona kilkaset metrów na południowy wschód, bliżej dna doliny rzecznej, ale w tym samym typie drzewostanu. Dotychczasowy system pozyskiwania roztworów glebowych, w postaci zespołu próbników MacroRhizon, zastąpiono próbnikami firmy Prenart, które umieszczone zostały na głębokościach 10, 30 i 50 cm w profilu glebowym. Próbniki podłączone są do zbiorczych butli, które z kolei łączą się z dwukanałową jednostką podciśnienia VS-pro, zapewniającą stałe podciśnienie w butlach. Roztwory pobierane były z butli na koniec każdego miesiąca, poza okresem występowania mrozów. Próby po zakonserwowaniu były przekazywane do analiz do laboratorium Instytutu Ochrony Środowiska w Warszawie.

Wody wnikając w głąb profilu glebowego (do głębokości 30 cm) charakteryzowały się odczynem lekko obniżonym (pH 4,76-4,80), a na głębokości 50 cm nastąpiło ich wzbogacenie w składniki alkaliczne i wzrost wartości pH do poziomu normalnego (5,44). Przewodność elektrolityczna wody na głębokościach 10 i 30 cm była znacznie podwyższona (4,0 mS m-1), a na głębokości 50 cm bardzo silnie podwyższona (9,7 mS m -1).

Wody podziemne

Wody podziemne badano w otworze piezometrycznym zlokalizowanym na terenie ogródka meteorologicznego w Sobolewie, który od 1997 roku włączony jest do krajowej sieci pomiarowej Państwowego Instytutu Geologicznego pod numerem ewidencyjnym II/862Q. Piezometr posadowiony jest na głębokości 17,9 m ppt. Swobodne zwierciadło wody znajduje się na głębokości 12,05 m ppt., licząc od górnej krawędzi metalowej obudowy piezometru.

Poziom statycznego zwierciadła wody w piezometrze badano w każdy poniedziałek o godz. 8:00 za pomocą taśmy miarowej ze „świstawką”. Dodatkowo, zamontowano czujnik (typu DIVER) wysokości poziomu wody i temperatury w piezometrze, sondujący te parametry 2 razy na dobę. Właściwości fizyczne i chemiczne wód podziemnych badano czterokrotnie w ciągu roku hydrologicznego. Przed każdym pobraniem próby z otworu piezometru wypompowywano około cztery objętości słupa wody stagnującej w otworze. W terenie w próbach mierzono odczyn, przewodność elektrolityczną i temperaturę wody.

Efektem programu jest charakterystyka stanu wód podziemnych, ich ilości, chemizmu i dynamiki. Celem programu jest także ocena jakości wód podziemnych. Badane były następujące parametry:

  • stany miesięczne poziomu lustra wody, w tym stany średnie, maksymalne i minimalne,
  • średnie roczne stężenia głównych jonów, w tym związków biogennych.

Rok hydrologiczny 2018, na tle wyników dotychczasowych badań położenia zwierciadła wód podziemnych, należy zaliczyć do lat mokrych, mimo że opad rejestrowany w stacji meteorologicznej w Sobolewie był niższy niż średnia z wielolecia. Średnie roczne głębokości do zwierciadła wody podziemnej SGR w piezometrze 1197 cm a średni roczny stan (a w zasadzie poziom) zwierciadła w roku 2018 był o 14 cm wyższy, niż w roku poprzednim. Amplituda pomiędzy rocznym stanem (położeniem) zwierciadła minimalnym NGR i maksymalnym MGR wyniosła 12 cm.

Piezometr znajduje się w strefie odpływu wód powierzchniowych, i tym samym najprawdopodobniej i wód podziemnych, do rzeki Czarna Hańcza. W piezometrze wody podziemne najwyższy poziom osiągnęły w kwietniu, najwyższe średnie poziomy zwierciadła utrzymywały się w II kwartale roku hydrologicznego (luty, marzec, kwiecień) i półroczu zimowym, a najniższe średnie poziomy utrzymywały się w październiku, IV kwartale i półroczu letnim.

Biorąc pod uwagę klasyfikację chemiczną wód podziemnych Alekina wody podziemne z piezometru należy zakwalifikować do typu II. Odpowiedni zapis składu chemicznego uwzględniający podstawowe jony przedstawia się następująco:

37% HCO3 < 34% Ca + 9% Mg < 37% HCO3 + 9%SO4

Jest więc to woda podziemna słodka, o niskiej mineralizacji (średnia suma składników mineralnych wynosi 597 mg/l), typowa dla wód podziemnych pierwszego poziomu wodonośnego o zwierciadle swobodnym, zasilanego bezpośrednio infiltracją opadów atmosferycznych. Zgodnie z klasyfikacją Altowskiego i Szwieca zaliczamy ją do typu a) wód prostych, dwuskładnikowych, typu wodorowęglanowo-wapniowego (HCO3-Ca). Są to dwa podstawowe składniki chemiczne płytkich wód podziemnych, nie posiadających dobrej łączności hydraulicznej z głębiej występującymi poziomami wodonośnymi.

W wyniku oceny stanu chemicznego wód podziemnych stwierdzono, że większość badanych wskaźników fizykochemicznych nie przekraczała zakresu tła chemicznego dla naturalnych wód podziemnych Polski. Niewielkie przekroczenia tła w odniesieniu do stężeń jonów SO4 i NO3 nie stanowią zagrożenia dla jakości wody, ponieważ nie przekraczają wartości progowej dobrego stanu chemicznego dla wód podziemnych.

W wyniku przeprowadzenia procedury kwalifikacyjnej, zgodnej z ww. Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 21 grudnia 2015 r. (Dz. U. 2016, poz. 85), poszczególne wskaźniki fizykochemiczne zaliczano do klas I, II lub III i nie stwierdzono ani jednego przypadku zaklasyfikowania ich do klas IV lub V. Tym samym stan chemiczny wód dla wszystkich wskaźników, próbek wody i całej badanej struktury hydrogeologicznej, w tym przypadku zlewni badawczej WIGRY, należy zakwalifikować jako dobry.

Chemizm opadu organicznego

Materiał do badań opadu organicznego zbierany był w zbiorowisku ubogiego grądu trzcinnikowego Tilio-Carpinetum calamagrostietosum, w drzewostanie świerkowo – sosnowym z odnawiającą się warstwą krzewów leszczyny, przy pomocy 15 chwytaczy – białych wiader z tworzywa sztucznego o łącznej pow. wlotowej 0,922 m2, umieszczonych na stojakach 80 cm nad powierzchnią gruntu. Chwytacze ustawione były losowo w trzech rzędach po 5 sztuk (odległości pomiędzy chwytaczami wynosiła 3 m). Chwytacze opróżniane były w odstępach miesięcznych, a zebrany materiał sortowano na poszczególne frakcje (igły, liście, owoce, gałązki, kora, porosty, inne). Następnie, po wysuszeniu materiału do stałej masy, ważono go, po czym całość homogenizowano za pomocą młynka uniwersalnego. Z tak przygotowanego materiału z 12 kolejnych miesięcy roku hydrologicznego przygotowywano jedną próbę, którą poddano analizie chemicznej w laboratorium Instytutu Ochrony Środowiska.

Efektem programu jest określenie ilościowego i jakościowego składu opadu organicznego oraz wielkości dopływu pierwiastków z opadem organicznym do gleby w wybranych ekosystemach leśnych. Badane były następujące parametry:

  • sucha masa opadu organicznego dla poszczególnych miesięcy i roku,
  • roczny ładunek głównych pierwiastków (azotu, węgla, potasu i fosforu) docierających do gleby z opadem organicznym.

Część pierwiastków biogennych jest wprowadzana do obiegu przez roślinność drzewiastą w postaci martwej materii organicznej (opad organiczny). W minionym roku na każdy metr kwadratowy lasu spadło 669,45 g s.m. opadu organicznego (w poprzednim roku 555,90 g s.m.), głównie w postaci igieł (50,0%). W ten sposób każdy hektar lasu w ciągu roku wzbogacił się o 3424,90 kg węgla organicznego, 72,57 kg azotu ogólnego, 13,79 kg potasu i 4,75 kg fosforu ogólnego.

Wody powierzchniowe – rzeki

Badania wód powierzchniowych dotyczyły pomiarów stanu i prędkości przepływu wód w rzece Czarna Hańcza – w punkcie kontrolno-pomiarowym w Sobolewie oraz właściwości fizycznych i chemicznych wód rzeki w punktach w Sobolewie i przy ujściu rzeki do jeziora Wigry. Próby wody do badań pobierane były z nurtu rzeki jeden raz w miesiącu. W terenie w próbach mierzono odczyn, przewodność elektrolityczną i temperaturę wody. Analizy fizykochemiczne wykonywane były w laboratorium Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska (Delegatura w Suwałkach) oraz w WPN. Pomiar stanu wód prowadzony był w przy wykorzystaniu limnimetru firmy SABO, mierzącego co godzinę poziom wody i jej temperaturę. Z zapisu limnimetru określano średnie, maksymalne i minimalne stany dobowe.

Efektem programu jest charakterystyka warunków hydrologicznych oraz wielkość ładunku substancji zawieszonych i rozpuszczonych odprowadzanych z obszaru zlewni reprezentatywnej. Celem programu jest także ocena jakości wód powierzchniowych. Badane były następujące parametry:

  • stany i przepływy charakterystyczne I stopnia oraz ich zestawienie na tle stanów i przepływów II stopnia,
  • wartości: odpływu jednostkowego, warstwy odpływu oraz współczynnika odpływu dla poszczególnych miesięcy i roku,
  • średnie miesięczne oraz roczne stężenia i ładunki głównych jonów, w tym związków biogennych.

Zestawienie miesięcznych sum opadu atmosferycznego, odpływu ze zlewni różnicowej, współczynnika odpływu i odpływu jednostkowego wskazuje na znaczne zróżnicowanie warunków zasilania zlewni badawczej w roku hydrologicznym 2018. O ile w roku poprzedzającym obserwowano dużą dysproporcję w sumach opadu między półroczami, o tyle w roku 2018 obserwuje się znaczne dysproporcje zasilania opadowego między poszczególnymi miesiącami (np. 9,2 mm w marcu i 98 mm w lipcu) czemu nie towarzyszą aż tak duże różnice odpływu (15,8 mm w czerwcu i 27,6 mm w grudniu). Wynika to, jak się wydaje, z uzupełniania deficytu retencji w zlewni oraz znacznie wyższych sum parowania terenowego w zlewni w półroczu letnim, co konsumuje część nadwyżki opadu.

W roku hydrologicznym 2018 można zaobserwować prawidłowość polegającą na tym, że wartości stężenia większości jonów w profilu zamykającym są wyższe niż na wejściu do zlewni. Nie dotyczy to przeważnie tylko wapnia i magnezu. Towarzyszy temu zmniejszenie nasycenia tlenem (mimo poprawy wskaźnika pięciodniowego biochemicznego zapotrzebowania na tlen), wzrost przewodnictwa elektrolitycznego właściwego wody, stężenia zawiesiny i temperatury. Zgodnie z tendencjami wieloletnimi obserwuje się co prawda w zlewni wzrost stężenia związków fosforu, siarki siarczanowej, azotu amonowego i sodu, ale już spadki stężenia wodorowęglanów, azotu azotanowego czy chlorków nie było notowane w 2018 roku. Dosyć istotne zaburzenia wprowadzały miesiące z wysokimi sumami opadów i przepływów (np. grudzień, kwiecień, lipiec). Ulegały wówczas odwróceniu prawidłowości wieloletnie i jony zwykle były ługowane w zlewni deponowane, bądź odwrotnie.

Seria danych ilustrująca średnie roczne stężenia biogenów w wodach Czarnej Hańczy obejmuje lata 1994-2018. Zauważa się, co już wspomniano, wielokrotnie większe stężenia azotu azotanowego niż azotu amonowego i fosforu ogólnego. W zlewni występowała delikatna tendencja spadkowa stężenia azotu azotanowego, ale w 2018 roku osiągnięte wartości stężeń zarówno w profilu Sobolewo, jak i Ujście były najwyższe od 2014 roku. W przypadku azotu amonowego obserwowane stężenia uległy stabilizacji i w zasadzie nie różniły się od notowanych w roku poprzedzającym. Postępujący lekki wzrost stężenia fosforu został zatrzymany i jego wartości były w 2018 roku znacząco niższe niż w roku 2017. W przypadku wszystkich biogenów ich stężenia w wodach Czarnej Hańczy w ostatnich latach były bez wyjątku wyższe w profilu Ujście niż w profilu Sobolewo.

Gatunki inwazyjne obcego pochodzenia – rośliny

W 2016 roku założono 6 powierzchni badawczych (094-099), o wielkości 100 m 2 każda, cztery powierzchnie (pow. 094, 097-099) z inwazyjnym gatunkiem rośliny obcego pochodzenia – niecierpkiem drobnokwiatowym Impatiens parviflora, a dwie (pow. 095-096) bez obcych gatunków (były to jednak potencjalne siedliska tych gatunków). Na każdej powierzchni badawczej (z niecierpkiem drobnokwiatowym) wybrano 5 stałych powierzchni próbnych 1 x 1 m, na których policzono wszystkie nadziemne pędy niecierpka drobnokwiatowego, w podziale na osobniki wegetatywne i generatywne. Na wszystkich stanowiskach z udziałem gatunku obcego pochodzenia określono skład gatunkowy płatów roślinności (zdjęcie fitosocjologiczne) według skali Braun-Blanqueta.

Obserwacje gatunków roślin inwazyjnych obcego pochodzenia, przeprowadzone w innych częściach zlewni badawczej, naniesiono na mapę zlewni z nałożoną siatką kwadratów o boku 0,1 km w systemie MGRS.

Nadal istnieje potencjalne zagrożenie środowiska przyrodniczego zlewni badawczej ze strony inwazyjnych gatunków roślin obcego pochodzenia. W ostatnich 5 latach zagrożenie to, zwłaszcza ze strony niecierpka gruczołowatego Impatiens glandulifera, zdecydowanie zmniejszyło się, co było wynikiem działań Parku, zmierzających do istotnego ograniczenia zarówno wielkości populacji tego gatunku, jak i obszaru jego występowania. Brak dalszych intensywnych działań ochronnych spowodował, że populacja tego gatunku odbudowuje się - w latach 2016-2017 (po zakończeniu intensywnych zabiegów zwalczania) niecierpek występował na 17 stanowiskach, a w 2018 już na 44. Wzrasta też wiedza na temat rozprzestrzeniania się innego gatunku niecierpka obcego pochodzenia - niecierpka drobnokwiatowego Impatiens parviflora. W 2017 roku były znane 352 stanowiska tego gatunku na terenie zlewni badawczej, a w 2018 już 568. Wyniki monitoringu niecierpka drobnokwiatowego na stałych powierzchniach również wskazują na dalsze rozprzestrzenia się tego gatunku. W ciągu dwóch lat na badanych powierzchniach nastąpił wzrost liczby pędów niecierpka drobnokwiatowego ze 130 do 783. Średnie zagęszczenie niecierpka na wszystkich powierzchniach próbnych wzrosło z 6,5 osobnika/1 m2 do 39,2 osobnika/1 m2. Rośliny z tego gatunku nie są na razie zwalczane, ale trwają badania dotyczące wpływu niecierpka drobnokwiatowego na roślinność, grzyby wielkoowocnikowe i wybrane grupy zwierząt glebowych oraz dotyczące grzybów pasożytniczych występujących na tych roślinach. Uzyskane wyniki wzbogacą wiedzę o tym gatunku i mogą przyczynić się do podjęcia decyzji o jego zwalczaniu.

Spośród 14 gatunków roślin obcego pochodzenia, stwierdzonych w 2018 roku na terenie zlewni badawczej, aż 11 należy do grupy gatunków inwazyjnych w skali całego kraju. Jeden z nich - rdestowiec ostrokończysty Reynoutria japonica został stwierdzony na terenie zlewni po raz pierwszy, co jest bardzo niepokojące, gdyż gatunek ten w tym regionie bardzo słabo się rozprzestrzenia. Na uwagę zasługuje jeszcze inny gatunek - winobluszcz zaroślowy Parthenocissus inserta, który do niedawna na obszarze zlewni był błędnie rozpoznany jako winobluszcz pięciolistkowy Parthenocissus quinquefolia. Jest to gatunek zadomowiony, inwazyjny w skali regionalnej, który zajmuje nowe stanowiska.

Uszkodzenia drzew i drzewostanów

W roku 2018 dokonano zmiany lokalizacji większości powierzchni badawczych, pozostawiono jedynie wcześniejszą powierzchnię 052 na siedlisku ubogiego grądu z nasadzeniem sosny Tilio-Carpinetum calamagrostietosum, na której wyznaczono 15 z 20 poprzednio badanych sosen (Pinus sylvestris). Cztery nowe powierzchnie to: 108, 109, 110, 111 i 112, usytuowane na siedlisku grądu trzcinnikowego. Dla każdego z badanych drzew określono: ubytek aparatu asymilacyjnego, obecność i rodzaj uszkodzeń pnia, procent martwych gałęzi w koronie, stopień odbarwienia aparatu asymilacyjnego oraz pierśnicę pnia. Ocenę stopnia defoliacji, odbarwienia aparatu asymilacyjnego i ilości martwych gałęzi w żywej części korony przeprowadziło niezależnie dwóch obserwatorów, a uzyskane wyniki stanowią wartość średnią z dwóch obserwacji dla każdego z badanych drzew. Ocenę stopnia defoliacji przeprowadzono przy pomocy „Atlasu ubytku aparatu asymilacyjnego drzew leśnych”. Uzyskane wyniki pogrupowano w klasy defoliacji zgodnie z klasyfikacją europejską.

Epifity nadrzewne

Dla oceny zmian powierzchni plech porostów wytypowano dwa gatunki porostów o plechach listkowatych: tarczownicę bruzdkowaną Parmelia sulcata oraz pustułkę pęcherzykowatą Hypogymnia physodes. Dla każdego z tych gatunków założono na pniach drzew po 8 stanowisk monitoringowych (pow. nr 074, 075, 077, 079-088, 090, 091), na których badano powierzchnię wybranych plech porostów oraz ich zdrowotność. Powierzchnia plech określana była przy pomocy odpowiedniego oprogramowania ze zdjęć fotograficznych, wykonanych oddzielnie dla każdej plechy. Na 6 dodatkowych stanowiskach monitoringowych (pow. nr 076, 078, 079, 088, 089 i 091) badano porosty o plechach krzaczkowatych. Na wyznaczonych fragmentach pni drzew zliczane były wszystkie osobniki, bez oceny przynależności gatunkowej porostów.

Analizując zmiany powierzchni plech porostów, które są dobrym bioindykatorem zmian zachodzących w środowisku stwierdzono, że ponad połowa plech zmniejszyła od 1 do 71% swoją powierzchnię, w stosunku do wielkości z roku poprzedniego. W 6 przypadkach powierzchnia plech uległa zwiększeniu - od 1 do 37%, a w jednym nie uległa żadnym zmianom. Na wszystkich badanych plechach porostów stwierdzono zarówno chlorozy jak i nekrozy. Nie znaleziono żadnej plechy, u której powierzchnie uszkodzone nie przekraczały 10% powierzchni całej plechy (1 klasa uszkodzeń - brak uszkodzeń), a w poprzednim roku było jeszcze 5 takich plech. W przypadku aż pięciu plech uszkodzenia objęły ponad 75% powierzchni plechy (klasa 5 - plecha obumierająca). Generalnie stwierdzono zatem pogorszenie kondycji plech badanych porostów, co może wskazywać na niezbyt sprzyjające, w minionym roku, warunki bytowania dla tych organizmów. Biorąc jednak pod uwagę wyniki obserwacji plech porostów krzaczkowatych, a zatem porostów wrażliwych na zmiany w środowisku, a zwłaszcza jego zanieczyszczenie, stwierdzono niewielkie zmiany w liczebności plech na 4 z 6 badanych stanowisk (w dwóch przypadkach zmniejszyła się liczba plech i w dwóch zwiększyła). Na pozostałych dwóch stanowiskach liczba plech krzaczkowatych zwiększyła się od 45 do 267. Tak duży wzrost liczby plech porostów krzaczkowatych oraz jednoczesne pogorszenie kondycji plech Hypogymnia physodesParmelia sulcata nie pozwalają na wyciągnięcie jednoznacznych wniosków. Wydaje się, że o pogorszeniu kondycji porostów mogły zadecydować niekorzystne warunki wilgotnościowe, związane z bardzo niskimi opadami atmosferycznymi i wysokimi temperaturami powietrza. Duży wzrost liczby porostów krzaczkowatych dotyczył tylko dwóch stanowisk, na których prawdopodobnie panowały sprzyjające warunki bytowania.

Struktura i dynamika szaty roślinnej

Program ten został zmieniony w 2016 roku. Założone zostały 4 nowe powierzchnie monitoringowe (pow. nr 100, 104-106), wielkości 400 m 2 każda (20 x 20 m), przylegające wzajemnie do siebie, tworzące łącznie kwadrat o boku 40 m. Powierzchnie zostały zlokalizowane na siedlisku grądowym Tilio-Carpinetum calamagrostietosum. Na każdej z tych powierzchni określono: pokrycie warstwy gatunków drzew, pokrycie warstwy krzewów i podrostu gatunków drzewiastych, pokrycie warstwy gatunków zielnych, krzewinek i nalotu gatunków drzewiastych i krzewiastych, pokrycie warstwy porostowo-mszystej naziemnej, pokrycie przez ściółkę, liczbę żywych egzemplarzy gatunków drzew oraz ich pierśnicę, współczynnik pokrycia każdego gatunku w skali Braun-Blanqueta w danej warstwie oraz zasoby martwego drewna (stojącego i leżącego).

Zmiany pokrycia terenu i użytkowanie ziemi

Na potrzeby analizy zmian pokrycia terenu i użytkowania ziemi zlewni badawczej WIGRY wykonano dwie mapy, bazując na zdjęciach lotniczych w zakresie światła widzialnego RGB oraz bliskiej podczerwieni CIR z lat 1996 i 2011. Obie mapy zostały wykonane przyjmując czwarty poziom szczegółowości. Przy wykonywaniu map korzystano z opracowania szczegółowej klasyfikacji zmian pokrycia terenu i użytkowania ziemi.

Ponadto, realizowano dwa programy specjalistyczne : Monitoring zmian zasobów wodnych systemu rzeczno-jeziornego Czarna Hańcza-Wigry oraz Monitoring zmian poziomu wód gruntowych w podmokłych ekosystemach leśnych i ich wpływ na zdrowotność drzewostanów.

Fotopułapki

W 2018 roku Pracownia Naukowo-Edukacyjna Wigierskiego Parku Narodowego zakupiła partię 12 nowych foto-pułapek. Tym razem jednak zakupiono 4 różne modele urządzeń: LTL Acorn 6210 (4 szt.), Ereagle E1B (4szt), Reconyx XR6 (2 szt) i Browning Spec Ops Advantage (2 sz.). Niestety już kilkanaście starszych urządzeń uległo awarii i nie nadają się do wykorzystania przy długoterminowym monitoringu.

W roku 2018 pracowało na raz od 36 do 49 urządzeń. Kamery pracowały w terenie łącznie przez 16 362 dni. Zarejestrowanych zostało 44 892 filmów z w tym 23 808 były to nagrania puste. Za tak duża ilość nagrań bez udziału odpowiadała słoneczna i wietrzna pogoda powodująca wzbudzanie się czujników ruchu. Na 21 084 nagraniach były widoczne zwierzęta lub ludzie. Na 185 nagraniach zarejestrowany został jednocześnie więcej niż jeden gatunek.

Kamery nadal rejestrowały obecność wilków, lisów i jenotów z wyraźnymi objawami zainfekowania świerzbowcem.

Lista gatunków zarejestrowanych przez foto-pułapki w 2018 roku (z liczbą nagrań):

Ssaki:

1. Jeleń szlachetny (Cervus elaphus) 6 560
2. Sarna europejska (Capreolus capreolus) 1 712
3. Lis rudy (Vulpes vulpes) 1 439
4. Dzik (Sus scrofa) 1 077
5. Borsuk (Meles meles) 879
6. Wiewiórka pospolita (Sciurus vulgaris) 776
7. Jenot (Nyctereutes procyonoides) 552
8. Łoś (Alces alces) 436
9. Kuna leśna (Martes martes) 376
10. Wilk (Canis lupus) 268
11. Zając szarak (Lepus europaeus) 98
12. Myszarka (Apodemus sp.) 96
13. Pies domowy (Canis lupus familiaris) 38
14. Kot domowy (Felis catus) 36
15. Koń domowy (Equus caballus) 17
16. Bóbr (Castor fiber) 11
17. Nietoperz (Chiroptera) 10
18. Tchórz zwyczajny (Mustela putorius) 5
19. Wydra europejska (Lutra lutra) 5
20. Daniel zwyczajny (Dama dama) 2
21. Wizon amerykański (Neovison vison) 1
22. Nierozpoznany ssak 397
23. Nierozpoznany psowaty (Canidae) 29
24. Nierozpoznane łasicowate (Mustelidae) 5
25. Nierozpoznane jeleniowate (Cervidae) 2
26. Człowiek rozumny (Homo sapiens) 750

Ptaki:

27. Sójka (Garrulus glandarius) 877
28. Kos (Turdus merula) 664
29. Gołąb grzywacz (Columba palumbus) 353
30. Żuraw (Grus grus) 290
31. Drozd (Turdus sp.) 288
32. Myszołów (Buteo buteo) 273
33. Zięba (Fringilla coelebs) 147
34. Czapla siwa (Ardea cinerea) 91
35. Bogatka (Parus major) 73
36. Dzięcioł czarny (Dryocopus martius) 57
37. Dzięcioł duży (Dendrocopos major) 44
38. Puszczyk (Strix aluco) 30
39. Kaczka krzyżówka (Anas platyrhynchos) 20
40. Gil (Pyrrhula pyrrhula) 18
41. Łabędź niemy (Cygnus olor) 17
42. Kowalik (Sitta europaea) 13
43. Grubodziób (Coccothraustes coccothraustes) 12
44. Kruk (Corvus corax) 11
45. Jarząbek (Tetrastes bonasia) 10
46. Rudzik (Erithacus rubecula) 10
47. Strzyżyk (Troglodytes troglodytes) 10
48. Orzechówka (Nucifraga caryocatactes) 9
49. Tracz nurogęś (Mergus merganser) 9
50. Czapla biała (Ardea alba) 5
51. Brodziec samotny (Tringa ochropus) 4
52. Krogulec (Accipiter nisus) 4
53. Pełzacz leśny (Certhia familiaris) 4
54. Słonka (Scolopax rusticola) 4
55. Sosnówka (Periparus ater) 4
56. Dzięcioł trójpalczasty (Picoides tridactylus) 2
57. Bocian czarny (Ciconia nigra) 1
58. Dzięcioł (Picinae) 1
59. Jastrząb (Accipiter gentilis) 1
60. Pliszka siwa (Motacilla alba) 1
61. Zimorodek (Alcedo atthis) 1
62. Ptaki nierozpoznane 1 016
63. Ptaki szponiaste nierozpoznane 49
64. Kaczka nierozpoznana 12

Inne:

1.

Dostojka malinowiec (Argynnis paphia)

1

2.

Listkowiec cytrynek (Gonepteryx rhamni)

3

3.

Szerszeń europejski (Vespa crabro)

2

4.

Świtezianka błyszcząca (Calopteryx splendens)

1

5.

Żaba trawna (Rana temporaria)

1

W chwili obecnej zarchiwizowanych jest 31 302 nagrań (łącznie, od chwili rozpoczęcia monitoringu z użyciem foto-pułapek), natomiast baza danych zawiera łącznie 110 771 rekordów.

Pracownicy Pracowni Naukowo-Edukacyjnej uczestniczyli w:

  • Seminarium Geoinformatyczne dla pracowników parków narodowych – Charzykowy (12-13 kwietnia) - referat: „Metodyczne aspekty oceny stanu zdrowotności drzewostanów dokonywanej w ramach programu pomiarowego Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego”. Maciej Romański, Lech Krzysztofiak
  • Sympozjum Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego „Ocena funkcjonowania i kierunków zmian środowiska przyrodniczego polski na podstawie wieloletnich badań stacjonarnych” - Gorlice-Szymbark (wrzesień) - referaty: „Niecierpek drobnokwiatowy Impatiens parviflora jako obiekt badań Stacji Bazowej ZMŚP WIGRY”. Anna Krzysztofiak, Maciej Romański, Lech Krzysztofiak; „Zmiany pokrycia terenu i użytkowania ziemi zlewni badawczej ZMŚP WIGRY – co nam mówią stare mapy?” Maciej Romański; poster: „25 lat funkcjonowania Stacji Bazowej Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego WIGRY”. Lech Krzysztofiak
  • Konferencja „Organizmy inwazyjne w Europie Środkowej – najeźdźcy w świecie roślin i zwierząt” – Criewen – Niemcy (maj) – referaty: „Inwazyjne gatunki roślin obcego pochodzenia zagrożeniem dla obszarów chronionych, na przykładzie Wigierskiego Parku Narodowego” Anna Krzysztofiak;
  • Szkoła Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego „Metodologiczne i metodyczne aspekty realizacji programu ZMŚP" - Roztocze (maj). Anna Krzysztofiak, Lech Krzysztofiak
  • Szkolenia dla funkcjonariuszy policji w ramach projektu LIFE15 GIE/PL/000758 „Masz prawo do skutecznej ochrony przyrody” – Olsztyn (październik) - referaty: „Przyroda Wigierskiego Parku Narodowego – siedliska przyrodnicze z uwzględnieniem obszarów Natura 2000 i problemy ich ochrony” Lech Krzysztofiak, Anna Krzysztofiak; „Przyroda Wigierskiego Parku Narodowego - identyfikacja chronionych gatunków zwierząt i roślin oraz problemy ich ochrony gatunkowej i strefowej” Lech Krzysztofiak, Anna Krzysztofiak
  • Konferencja Polsko-Litewska – Puńsk (sierpień) – referaty: „Przyroda Wigierskiego Parku Narodowego oraz jej ochrona” Lech Krzysztofiak, Anna Krzysztofiak
  • Międzynarodowa Konferencja Podsumowująca Projekt LIFE12 NAT/PL/000081 „Ochrona zbiorowisk nieleśnych na terenie Beskidzkich Parków Krajobrazowych” – Ustroń (czerwiec) – referaty: „Zwalczanie niecierpka gruczołowatego Impatiens glandulifera w ramach realizacji projektu: Czynna ochrona zagrożonych gatunków i siedlisk na obszarze Natura 2000 „Ostoja Wigierska” LIFE11 NAT/PL/000431” Lech Krzysztofiak; „Czynna ochrona płazów w ramach realizacji projektu: Czynna ochrona zagrożonych gatunków i siedlisk na obszarze Natura 2000 „Ostoja Wigierska” LIFE11 NAT/PL/000431” Anna Krzysztofiak
  • Seminarium naukowe „Perspektywy prowadzenia prac naukowo-badawczych na terenie Wigierskiego Parku Narodowego” – Krzywe (grudzień), Lech Krzysztofiak, Anna Krzysztofiak, Mateusz Danilczyk
  • Szkolenie „Nie taki wilk straszny” – Ełk, XII 2018, Maciej Romański

3.9. Ochrona krajobrazu

3.9.1. Zagospodarowanie przestrzenne

Janina Kamińska

W roku 2018 Wigierski Park Narodowy brał udział w procesie związanym z uchwalaniem studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania gmin i miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Park uzgodnił:

  • Projekt miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla miejscowości: Ateny, Danowskie, Kopanica, Tobołowo i Walne, w gminie Nowinka, przy czym uzgodnienie dotyczyło jedynie terenów położonych w otulinie WPN we wsiach Walne i Danowskie. Zapisy projektu planu dotyczące obszarów położonych w otulinie parku obejmują tereny zabudowy zagrodowej, zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej i zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej z usługami, terenów lasów, terenów rolnych i terenu stacji bazowej telefonii komórkowej. Zaproponowane zmiany zapisów, obecnie uzgadnianego projektu planu miejscowego zagospodarowania przestrzennego dotyczyły zmian lokalizacji zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej oraz rezygnacji z wyznaczania przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową jednorodzinną z usługami towarzyszącymi we wsi Walne;
  • Projekt miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego części obrębu geodezyjnego Gawrych Ruda w gminie Suwałki wraz z prognozą oddziaływania na środowisko terenów położonych w obrębie geodezyjnym Gawrych Ruda, w gminie Suwałki, na terenie WPN i jego otuliny. Przedstawiony do uzgodnienia projekt MPZP obrębu Gawrych Ruda w gminie Suwałki w obszarze znajdującym się w granicach WPN wyznacza obszary: rolne gdzie ustalono obowiązek rolniczego wykorzystania terenu i zakaz zabudowy oraz dopuszczono lokalizację urządzeń turystycznych i rekreacyjnych np.: ścieżki dydaktyczne, kładki, platformy, wieże widokowe, schody terenowe, ławki, deszczochrony, a także tereny leśne gdzie dopuszcza się penetrację turystyczną i wypoczynkową z urządzeniami turystycznymi i rekreacyjnymi;
  • Projekt Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Suwałki wraz z prognozą oddziaływania na środowisko. W przedstawionym projekcie Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Suwałki wraz z prognozą oddziaływania na środowisko zostały przyjęte wnioski WPN dotyczące uwzględnienia zapisów projektu rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie ustanowienia planu ochrony dla Wigierskiego Parku Narodowego.

Dodatkowo, Wigierski Park Narodowy przedstawił swoje wnioski do opracowywanego Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania miasta Suwałki. W celu zabezpieczenia obszarów chronionych parku (w szczególności wód: rzeki Czarna Hańcza i jeziora Wigry) WPN wnosił o wprowadzenie do ustaleń studium zapisów nakazujących instalowanie separatorów substancji ropopochodnych w kanalizacji deszczowej na terenie miasta (tej istniejącej jak i projektowanej) oraz o zaplanowanie działań modernizacyjnych w oczyszczalni ścieków polegających na wykonaniu osadników zabezpieczających, uniemożliwiających niekontrolowany wyciek nieczyszczonych ścieków do rzeki Czarna Hańcza i pośrednio do jeziora Wigry.

Wigierski Park Narodowy w 2018 roku przedstawiał swoje stanowisko w 90 rozpatrzonych sprawach dotyczących zagospodarowania obszaru WPN i jego otuliny. 60 z nich dotyczyło uzgodnień decyzji o warunkach zabudowy. Na terenie strefy ochronnej parku uzgodniono 39 projektów decyzji o warunkach zabudowy. Wszystkie inwestycje na terenie otuliny zostały uzgodnione przez dyrektora parku.

Uzgodnienia decyzji o warunkach zabudowy w granicach parku:

W granicach parku uzgadniano 21 inwestycji, uwzględniając uwarunkowania prawne w zakresie ochrony gruntów rolnych i leśnych oraz w zakresie ochrony przyrody parku. W pięciu przypadkach Dyrektor Wigierskiego Parku Narodowego odmówił uzgodnienia inwestycji.

Odmowa uzgodnienia planowanej inwestycji dotyczyła:

  • budowy 3 nowych siedlisk we wsiach: Krusznik i Bryzgiel w gminie Nowinka i we wsi Tartak w gminie Suwałki. Zaskarżone przez inwestorów postanowienia Dyrektora WPN odmawiające zgody na wprowadzenie nowej zabudowy zagrodowej w gminie Nowinka zostały utrzymane przez Ministra Środowiska. Postanowienie Dyrektora WPN dotyczące lokalizacji nowego siedliska we wsi Tartak nie zostało zaskarżone;
  • budowy budynku mieszkalnego i budynku letniskowego we wsi Piertanie, w gminie Suwałki. Postanowienia Dyrektora Parku w tych przypadkach nie zostały zaskarżone.

Minister Środowiska w styczniu 2018 roku utrzymał w mocy zaskarżone postanowienie Dyrektora WPN dotyczące budowy budynku rekreacji indywidualnej (letniskowej) we wsi Krusznik, w gminie Nowinka planowanego do realizacji w stumetrowej strefie ochronnej jeziora Mulaczysko (procedura administracyjna rozpoczęta była w 2017 roku).

Dyrektor Wigierskiego Parku Narodowego wydał 16 postanowień o pozytywnym uzgodnieniu inwestycji. Postanowienia dotyczyły inwestycji lokalizowanych w gminach: Suwałki, Nowinka i Krasnopol. Uzgodnienia inwestycji odnosiły się do budowy, rozbudowy, przebudowy i zmiany sposobu użytkowania obiektów.

Uzgodniono:

  • 6 inwestycji dotyczących realizacji siedlisk rolniczych: we wsiach Leszczewo (dwa siedliska) i Tartak (jedno siedlisko) w gminie Suwałki; we wsi Krusznik w gminie Nowinka (jedno siedlisko) i we wsi Rosochaty Róg w gminie Krasnopol (dwa siedliska);
  • 4 inwestycje dotyczące budowy pomostów: we wsiach Rosochaty Róg w gminie Krasnopol, Sobolewo w gminie Suwałki i Bryzgiel (dwa pomosty) w gminie Nowinka;
  • 2 inwestycji dotyczących realizacji budynków gospodarczych: we wsiach Wigry w gminie Suwaki i Bryzgiel w gminie Nowinka;
  • 4 inwestycje różne: inwestycja związana ze zmianą sposobu użytkowania budynku gospodarczego na mieszkalny we wsi Czerwony Folwark, budowa piwnicy ziemnej we wsi Leszczewo i budowa mostu we wsi Cimochowizna oraz zagospodarowanie terenu z punktem widokowym we wsi Wigry w gminie Suwałki.

Uzgodnienia decyzji o warunkach zabudowy w otulinie parku:

39 postanowień o pozytywnym uzgodnieniu w obszarze otuliny WPN dotyczyło terenu gmin: Suwałki, Krasnopol, Nowinka i Szypliszki. Przedmiotem uzgodnień były budowy, rozbudowy, przebudowy i zmiany sposobu użytkowania obiektów.

Uzgodniono:

  • 9 inwestycji dotyczących budowy siedlisk rolniczych we wsiach: Magdalenowo, Piertanie, Nowa Wieś, Krzywe, Bobrowisko, Okuniowiec, Mała Huta i Burdeniszki w gminie Suwałki, oraz Monkinie w gminie Nowinka;
  • 15 inwestycji dotyczących budowy budynku mieszkalnego we wsiach: Remieńkiń (3), Buda Ruska (2), Ryżówka (3), Maćkowa Ruda (2), Gremzdy Polskie i Piotrowa Dąbrowa w gminie Krasnopol; Nowa Wieś w gminie Suwałki oraz Dębowo i Kaletnik w gminie Szypliszki;
  • 3 inwestycje związane ze zmianą sposobu użytkowania budynku gospodarczego z przeznaczeniem na mieszkalny we wsi Walne w gminie Nowinka, we wsi Dębowo w gminie Szypliszki i we wsi Mała Huta w gminie Suwałki;
  • 3 inwestycje związane ze zmianą sposobu użytkowania budynku gospodarczego z przeznaczeniem na budynek letniskowy we wsiach Aleksandrowo, Mikołajewo i Maćkowa Ruda w gminie Krasnopol;
  • 3 inwestycje związane z budowa dróg: we wsi Kaletnik w gminie Szypliszki i we wsi Płociczno (dwa odcinki) w gminie Suwałki;
  • 6 inwestycji dotyczących: budowy budynku letniskowego we wsi Remieńkiń, budowy wiaty, pomostu i linii energetycznej we wsi Gremzdy Polskie w gminie Krasnopol, budowy sali gimnastycznej we wsi Nowa Wieś w gminie Suwałki oraz budowy budynku gospodarczego we wsi Walne w gminie Nowinka.

W sumie Wigierski Park Narodowy uzgodnił:

  • 23 inwestycje w gminie Suwałki (12 w parku, 11 w otulinie);
  • 11 inwestycji w gminie Nowinka (6 w parku, 5 w otulinie);
  • 22 inwestycje w gminie Krasnopol (3 w parku i 19 w otulinie)
  • 4 inwestycje w gminie Szypliszki (4 w otulinie).

3.10. Ochrona przed szkodnictwem

Karol Korsakowski

Podstawą prawną działalności Straży Parku Narodowego jest art. 108 Ustawy o Ochronie Przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r.

Straż Wigierskiego Parku Narodowego w 2018 roku realizowała zadania ochronne w 4 osobowej obsadzie, tj. 3 strażników i komendant.

Do pomocy w sytuacjach, kiedy zachodziła taka konieczność, decyzją Dyrektora Parku udział w patrolach brali wyznaczeni pracownicy służby terenowej parku.

Głównymi przestępstwami i wykroczeniami, z jakimi ma do czynienia Straż Wigierskiego Parku Narodowego, są naruszenia prawa polegające przede wszystkim na:

  • kłusownictwie rybackim (art. 27a. ust. 1, ustawy o rybactwie śródlądowym z dnia 18.04.1985 r. z późn. zm.), przez które rozumie się nielegalne połowy ryb sieciami, przy użyciu prądu i przy użyciu ościeni, oraz amatorski połów ryb wędkami bez wymaganego zezwolenia (art. 27; ust. 1 cytowanej ustawy);
  • zaborze mienia (art.278 §1 kk i art.290 ust. 1 kk.), polegającym na kradzieży drewna ze stosów, oraz innych rzeczy ruchomych, jak również nielegalnym wyrębie i kradzieży drewna;
  • kłusownictwie na zwierzynę łowną (marginalnie zdarza się wnykarstwo);
  • poruszaniu się poza wyznaczonymi szlakami i biwakowaniu poza miejscami do tego celu wyznaczonymi (art. 15, ust. 1, pkt. 23; ustawy z dnia 16.04.2004 r. o ochronie przyrody), jak również paleniu ognisk w miejscach nie wyznaczonych (art.15, ust. 1, pkt.10 cytowanej ustawy);
  • ruchu pojazdów poza drogami publicznymi (art.15 ust.1 pkt.18 ustawy jw.);
  • parkowaniu pojazdów w miejscach do tego nie przeznaczonych (art.161 kw.);
  • zaśmiecaniu lasu (art.162 §1 kw.).

Straż Parku wyposażona jest w:

  • krótką bojową broń palną (pistolety P-83 „Wanad”),
  • ręczne miotacze gazu,
  • radiotelefony nasobne firmy Motorola,
  • telefony komórkowe,
  • kajdanki,
  • samochód terenowy marki Suzuki Grand Vitara,
  • łódź motorową typu „Harpun” i łódź hybrydową typu „Okoń” z silnikiem zaburtowym,
  • łódź wiosłową z doczepnym silnikiem zaburtowym,
  • fotopułapki (2 szt.).

Funkcjonariusze Straży Parku w 2018 roku odbyli 328 patroli po lądzie i wodach znajdujących się w granicach administracyjnych WPN, z czego 4 realizowano wspólnie z funkcjonariuszami Policji, z KMP w Suwałkach. W trakcie wszystkich patroli w ciągu roku wylegitymowano 235 osób z czego 94 osoby pouczono o konieczności przestrzegania obowiązujących na terenie WPN przepisów. W wyniku patroli łodziami po wodach Wigierskiego Parku Narodowego zlokalizowano, podjęto i zabezpieczono w magazynie straży następujący sprzęt kłusowniczy:

  • sieci typu wonton 19 szt.,
  • żywcówki (samołówki) 6 szt.,
  • żaki 7 szt.,
  • żywcówki 6 szt.,
  • sznur węgorzowy 1szt.

Podjęty sprzęt kłusowniczy został przejrzany i pozbawiony cech użytkowych. Ryby, które znajdowały się w podjętym sprzęcie kłusowniczym zostały przekazane do magazynu ryb WPN lub przekazane na potrzeby ośrodka rehabilitacji zwierząt w Maćkowej Rudzie.

Nałożono dwie grzywny w drodze mandatu karnego z art.161 KW, o łącznej kwocie 300 zł.

Funkcjonariusze Straży SP brali czynny udział w liczeniu ptactwa wodnego na jeziorze Wigry oraz w zabezpieczaniu regat i imprez m.in. „Bezpieczna woda”, „Maraton Wigry”, rajd rowerowy, „Pogoń za bobrem”.

Tabela 27. Szkodnictwo i ochrona przed szkodnictwem w 2018 r.

Liczba

funkcjonariuszy

Straży Parku

Windykacja

należności

w zł

Kradzieże drewna

Liczba

przypadków

kłusownictwa

Liczba

przypadków

skradzione drewno

masa (m3)

wartość (zł)

4

0

0

0

0

2

3.11. Wolontariat

Joanna Górecka

W 2018 roku w programie „Wolontariat dla Wigier” uczestniczyła jedna osoba. W dniach 5-10 lutego wolontariuszka brała udział w tropieniu wilków oraz liczeniu zwierzyny. Łącznie, wolontariuszka przepracowała 38 godzin. Ponadto zgłoszenia dokonały 4 osoby, ale później zrezygnowały z odbywania wolontariatu w WPN.

  

  


Spis treści

Dalej »

Strona główna WPN