ANALIZA DZIAŁALNOŚCI WIGIERSKIEGO PARKU NARODOWEGO W 2018 ROKU

KRZYWE 2019

---

3. ANALIZA I OCENA WYPEŁNIANIA PODSTAWOWYCH FUNKCJI PARKU

3.1. Ochrona ekosystemów leśnych

3.1.1. Ochrona lasu

Łukasz Skiendziul

W celu zabezpieczenia ekosystemów leśnych przed czynnikami abiotycznymi i biotycznymi, w 2018 roku wykonano następujące zabiegi:

1. Prognozowanie wystąpienia zagrożenia ze strony owadów liściożernych polegające na:

a. próbnych odłowach samców brudnicy mniszki do 39 pułapek feromonowych, w których zastosowano feromon o nazwie Lymodor;

b. obserwacjach intensywności lotów samic brudnicy mniszki wykonanych metodą transektów (10 drzew). Samice zaobserwowano w obwodach ochronnych: Powały (2 szt.), Krusznik (158 szt.), Mikołajewo (1 szt.), Lipowe (219 szt.), Wysoki Most (1szt.);

c. jesiennych poszukiwaniach owadów zimujących w ściółce na powierzchniach podokapowych. Zebrano i oznaczono materiał z 52 partii kontrolnych, wyznaczonych w 2017 roku metodą „10 ramek”. Był to zatem drugi (od 10 lat) rok prognozowania występowania owadów na tych powierzchniach.

2. Ograniczanie występowania owadów kambiofagicznych polegające na:

a. wykładaniu drzew pułapkowych, tzw. pułapek klasycznych (15 sztuk). Wykorzystano w tym celu głównie wiatrołomy i wywroty oraz drzewa uszkodzone. Pułapki służyły obserwacji stadiów rozwojowych korników świerkowych, po wykorzystaniu były terminowo korowane lub wywożone z lasu;

b. odłowach kambiofagów świerka (kornik drukarz i chrząszcze towarzyszące) w pułapki feromonowe (181 sztuk). Zastosowano pułapki Theysohna. Do zwabienia chrząszczy wykorzystano feromon Ipsodor;

c. wyszukiwaniu od początku maja do końca sierpnia drzew zasiedlonych przez kornika drukarza, przypłaszczka granatka i inne owady. W wyniku tych czynności usunięto 2 960 m³ (w 2017 r. – 3 424 m³) drewna świerkowego i 653 m³ (w 2017 r. – 1 024 m³) drewna sosnowego zasiedlonego przez owady. Prowadzono także systematyczną kontrolę i czyszczenie wyłożonych pułapek feromonowych. Zajmowało się tym 10 osób, które przepracowały łącznie 5 940 godzin;

d. rozdrabnianiu gałęzi po usuniętych świerkach, na powierzchniach przygotowywanych do odnowienia i w ramach działań przeciwpożarowych – 1 095 rbh, z pozostawieniem biomasy na miejscu oraz 30 rbh z wywiezieniem poza powierzchnie, które były przygotowywane do powtórnego użytkowania rolnego.

3. Ograniczanie szkód wyrządzanych przez duże ssaki roślinożerne w drzewostanach polegające na:

a. zabezpieczaniu upraw repelentem Wam Extra PA na powierzchni 27,65 ha. Ochronę stosowano tylko na części sadzonek, zapewniając utrzymanie bazy żerowej zwierząt. Na jednym hektarze powierzchni upraw smarowano ok. 1,5-2 tys. sadzonek;

b. wykonaniu nowych ogrodzeń z użyciem siatki o wys. 2 m (7 399 mb), w celu ochrony 12,70 ha upraw. Naprawiano także stare grodzenia 301 rbh) oraz usunięto te, które spełniły już swoje zadanie (2 280 mb);

c. uprawie 5,51 ha poletek zaporowych (owies, kukurydza, żyto). Poletka wykorzystano w celu zatrzymania zwierzyny w lesie w okresie nasilonych szkód w uprawach rolnych.

W 2009 roku zaprzestano zabezpieczania sadzonek osłonami indywidualnymi, podczas gdy w latach poprzednich co roku stosowano tę metodę (1 500-4 000 szt.). Od 2010 roku rozpoczęto zdejmowanie osłon indywidualnych zakładanych kilka lat wcześniej i również w 2018 roku kontynuowano te działania sukcesywnie– osłony indywidualne zostały zdjęte z 29 950 sztuk sadzonek, ponieważ spełniły już swoją rolę ochronną, a drzewa wyrosły i już są mniej narażone na zgryzanie przez zwierzynę pędów głównych. Zakres i rozmiar wymienionych czynności od kilku lat utrzymuje się na podobnym poziomie.

W 2018 r. po raz kolejny zakup materiałów oraz koszty usług z zakresu ochrony lasu w całości były sfinansowane ze środków funduszu leśnego

3.1.2. Redukcja zwierząt podlegających regulacji ilościowej

Dorota Zaborowska

Redukcję zwierząt łownych wykonuje się w związku z potrzebą ochrony upraw, młodników i naturalnych odnowień przed zgryzaniem oraz ograniczeniem szkód w uprawach rolnych wyrządzanych przez zwierzynę, na podstawie Zarządzenia nr 2/2016 Dyrektora WPN z dnia 4 stycznia 2016 roku w sprawie redukcji liczebności niektórych gatunków zwierząt łownych na terenie Parku, zgodnie z zasadami określonymi w ustawie o ochronie przyrody i prawie łowieckim. Ustalanie rocznych planów redukcji odbywa się na podstawie corocznych inwentaryzacji zwierzyny. W dniu 9 lutego 2018 r., na polecenie Ministerstwa Środowiska, przeprowadzono liczenie dzików, a przy okazji również pozostałych zwierząt łownych. Liczebność zwierząt ustalono na podstawie pędzeń próbnych i wynosiła ona: 36 łosi, 400 jeleni, 340 saren i 40 dzików.

Liczebność zwierzyny w latach 2002-2018 przedstawiono na rysunku 1.

Rysunek 1. Liczebność zwierzyny w latach 2002 – 2018

Redukcję populacji zwierzyny grubej zaplanowano w liczbie 111 osobników, w tym 46 jeleni i 65 dzików. Od 2016 r. w WPN nie wykonuje się redukcji saren. W związku z rosnącą liczebnością jeleni, WPN w połowie roku wystąpił o zwiększenie planu redukcji jeleni z 27 do 46 sztuk. Zmiana zadań ochronnych została zatwierdzona przez Ministra Środowiska dopiero w listopadzie. Z tego powodu nie było możliwości wykonania planu redukcji w całości. Łącznie, liczba dużych ssaków zmniejszyła się o 116 osobników (104,5% założonego planu, w zeszłym roku było to 95,2%), w tym:

 

 

Ponadto, odnotowano 1 upadek łosia klępy z przyczyn niewyjaśnionych oraz 6 upadków saren w wyniku kolizji drogowych, a trzy jelenie zostały zagryzione przez wilki.

W 2018 r. znaleziono na terenie WPN 36 martwych dzików, z czego u 32 dzików potwierdzono obecność wirusa afrykańskiego pomoru świń (ASF), pozostałe 4 upadki nastąpiły z powodu kolizji drogowych. W dniu 26 stycznia 2018 r. został stwierdzony pierwszy przypadek ASF u dzika na terenie WPN w oddz. 360h (O.O. Lipowe) i od tej pory prowadzone były systematyczne poszukiwania padłych dzików we współpracy z powiatowymi lekarzami weterynarii.

Odstrzał redukcyjny zrealizowano w liczbie 48 szt. W związku ze stałym zagrożeniem rozprzestrzenianiem się wirusa ASF i rekomendacją Rządowego Zespołu Zarządzania Kryzysowego w sprawie intensyfikacji redukcji dzików do osiągnięcia zagęszczenia nie przekraczającego 0,1 osobnika/km², WPN już w 2017 r. znacznie zwiększył plany i wykonanie redukcji dzików (119 szt.). Spowodowało to znaczny spadek ich liczebności. Zgodnie z powyższymi zaleceniami, ustalono w planie zadań ochronnych, że liczebność dzików na terenie WPN nie powinna przekraczać 15 sztuk. Nie określono liczby sztuk do redukcji.

Na podstawie danych w tabeli 11b dotyczących redukcji dzików, można by stwierdzić, że nie ma już dzików na terenie WPN, a tak w rzeczywistości nie jest, ponieważ należy uwzględnić błąd związany z ustalaniem liczebności na podstawie danych z inwentaryzacji, a także wzmożone migracje dzików w związku z intensywną redukcją w obwodach łowieckich wokół parku. Z tego powodu nie zaprzestano redukcji dzików, pomimo że matematyczne obliczenia wskazywały osiągnięcie celu.

Przez cały rok na terenie parku obowiązywały ograniczenia związane z występowaniem afrykańskiego pomoru świń (ASF). Od 1 lutego br. cały teren WPN był położony na obszarze objętym ograniczeniami (strefa czerwona). Wcześniej strefa czerwona obejmowała gminy Krasnopol i Giby. Od lipca na terenie gminy Giby wprowadzono strefę zagrożenia (niebieską), którą odwołano w listopadzie, ponownie więc cały obszar parku znalazł się w strefie czerwonej.

Rysunek 2. Lokalizacja przypadków ASF stwierdzonych u padłych dzików w 2018 roku

  

W dniu 1 kwietnia 2018 roku weszła w życie Ustawa z dnia 22 marca 2018 roku o zmianie ustawy Prawo łowieckie oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r., poz. 651), która wprowadziła zmiany m.in. w procedurze szacowania szkód w uprawach i płodach rolnych. Zgodnie z nowymi przepisami wnioski o szacowanie szkód były składane w gminach właściwych ze względu na miejsce wystąpienia szkody, a nie jak dotychczas w parku. Szacowania szkód, a także ustalania wysokości odszkodowania dokonywał zespół składający się z: przedstawiciela właściwej gminy, przedstawiciela WPN-u oraz właściciela lub posiadacza gruntów rolnych, na których wystąpiła szkoda. Gmina zawiadamiała zainteresowane strony o terminie szacowania szkody. Odszkodowania wypłacane były, jak dotychczas, przez WPN.

Od 23 sierpnia 2018 r., w związku z kolejną zmianą ustawy (Dz.U. z 2018 r., poz. 1507), wprowadzono zmianę składu komisji szacującej tj. zamiast przedstawiciela gminy, w składzie szacującym będzie przedstawiciel wojewódzkiego ośrodka doradztwa rolniczego. Ponadto przywrócono składanie wniosków o szacowanie do dzierżawcy bądź zarządcy obwodu łowieckiego, w tym wypadku do WPN. W praktyce ta zmiana nie weszła do końca w życie, ponieważ Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Szepietowie nie wskazał swoich przedstawicieli do komisji, argumentując to koniecznością ich wyszkolenia. Przewiduje się, że komisja w nowym składzie będzie szacować szkody dopiero od 1 kwietnia 2019 r.

W 2018 roku WPN wypłacił rolnikom odszkodowania za szkody wyrządzone przez zwierzęta łowne w wysokości 48 104,08 zł (w 2017 r. – 119 156,94 zł). Powierzchnia zredukowana szkód wyniosła 40,23 ha (w 2017 r.– 77,38 ha).

Wartość wypłaconych odszkodowań w latach 2007-2018 przedstawia rysunek 3.

Rysunek 3. Wartość odszkodowań za szkody wyrządzone przez zwierzynę łowną w latach 2007-2018

 

3.1.3. Hodowla lasu

Łukasz Skiendziul

3.1.3.1. Realizacja zadań ochronnych

W roku 2018 wykonano następujące zadania z zakresu hodowli lasu:

• dolesianie luk i przerzedzeń – 2,80 ha;

• podsadzenia w drzewostanie – 9,99 ha;

• poprawki i uzupełnienia – 0,94 ha;

• pielęgnowanie gleby, niszczenie chwastów na uprawach na powierzchni 26,65 ha;

• czyszczenia wczesne na powierzchni 1,19 ha;

• czyszczenia późne na powierzchni 19,61 ha;

• jesienne przygotowanie powierzchni pod odnowienia w 2019 r. na powierzchni 10,55 ha.

Zabiegi ochronne sfinansowane były ze środków funduszu leśnego, w ramach przedsięwzięcia: „Czynna ochrona ekosystemów leśnych Wigierskiego Parku Narodowego w 2018 roku”.

Wykonanie głównych prac z zakresu hodowli lasu w latach 2014–2018 [ha]

  

Tabela 5. Wykorzystanie materiału sadzeniowego w 2018 r.

Tabela 6. Wykorzystanie materiału sadzeniowego w latach 2002 – 2018 r.

3.1.4. Pozyskanie i sprzedaż drewna

Wojciech Kamiński

3.1.4.1. Użytki przygodne

W ramach przeprowadzonych w 2018 roku cięć pielęgnacyjnych i przygodnych pozyskano drewno o łącznej masie 17,35 tys. m³ (16,52 tys. m³ w 2017), w tym 17,15 tys. m³ grubizny, tj. przeciętnie ok. 1,90 m³ z 1 ha powierzchni leśnej parku. Przyczyną zwiększenia się rozmiaru pozyskania jest wzrost przeciętnego wieku drzewostanów, a co za tym idzie - stale zwiększająca się ich miąższość. Corocznie, przy podobnych powierzchniowo zabiegach pielęgnacyjnych oraz niezmienionej ich intensywności, pozyskiwana jest coraz większa masa drewna.

W cięciach przygodnych pozyskanie grubizny na 2018 rok zaplanowano w rozmiarze 5,33 tys. m³, natomiast wykonano 4,90 tys. m³, tj. o ok. 0,4 tys. m³ mniej niż w 2017 r. Faktyczne pozyskanie w użytkach przygodnych wyniosło 4,30 tys. m ³, ponieważ pozostała masa (0,6 tys. m³) została usunięta podczas prac związanych z remontem dojazdów pożarowych nr 4, 5, 15 i 18, w celu uzyskania parametrów dróg zgodnych z obowiązującymi przepisami.

Podobnie jak w latach ubiegłych, usuwano przede wszystkim drzewa iglaste – złomy, wywroty, drzewa zasiedlone przez owady i opanowane przez grzyby. Drewno gatunków liściastych w większości przypadków pozostawiano w lesie do naturalnego rozkładu. Usuwano je głównie w razie konieczności zapewnienia przejezdności dróg.

Rysunek 5. Struktura gatunkowa drewna pozyskanego w 2018 r. w cięciach przygodnych

W 2018 r. nie stwierdzono istotnych zagrożeń dla stabilności drzewostanów WPN, co potwierdza, że zabiegi związane z utrzymaniem odpowiedniego stanu sanitarnego lasu były dotychczas przeprowadzane prawidłowo. Porównanie rozmiaru pozyskania drewna w ramach cięć przygodnych na przestrzeni ostatnich kilku lat przedstawia poniższy rysunek:

Rysunek 6. Masa drewna pozyskanego w ramach cięć przygodnych w latach 2006-2018

Masa usuniętego, zasiedlonego posuszu świerkowego była nieznacznie wyższa niż w roku ubiegłym i wyniosła 2,96 tys., przy 2,65 tys. m³ w 2017 r.

Rysunek 7. Zasiedlone drewno świerkowe usunięte w latach 1996-2018

Największym, potencjalnym zagrożeniem dla drzewostanów parku są szkody powodowane zmianami warunków meteorologicznych. Niebezpieczeństwo powstania szkód na skutek silnie wiejących wiatrów jest szczególnie duże w okresie letnim i jesiennym.

W związku z przyjętą zasadą pozostawiania na pniu zasiedlonych drzew ponadprzeciętnych, prowadzony jest stały monitoring wpływu tych drzew na stan sanitarny i trwałość drzewostanów, ze szczególnym uwzględnieniem tych powierzchni, w których udział świerka w składzie wynosi ponad 40%. Wyniki obserwacji posłużą do ustalenia dalszych procedur postępowania w ekosystemach leśnych Wigierskiego Parku Narodowego.

3.1.4.2. Cięcia pielęgnacyjne

Zabiegami pielęgnacyjnymi w 2018 roku objęto powierzchnię 290,68 ha, w tym:

• trzebieże wczesne – 64,56 ha – pielęgnacja drzewostanów w II klasie wieku,

• trzebieże późne – 212,69 ha – pielęgnacja drzewostanów w III i IV klasie wieku,

• cięcia rekonstrukcyjne – 13,23 ha – cięcia związane z przebudową drzewostanów starszych klas wieku, w związku z koniecznością dostosowania składu gatunkowego do warunków siedliskowych,

• cięcia rozluźniające – 0,20 ha – zabieg przeprowadzony w celu restytucji cisa na terenie WPN.

Plan powierzchniowy i masowy zabiegów został wykonany w pełnym zakresie.

 

Tabela 7. Wykonanie masowe cięć pielęgnacyjnych (trzebieży) w 2018 r.

 

3.1.4.3. Drzewa pozostawione do naturalnego rozkładu

W 2018 wyznaczono i pozostawiono w lesie 938 szt. drzew martwych. Łącznie w latach 1997-2018 zaewidencjonowano 17 159 szt. takich drzew. Ponadto, w ciągu roku, na powierzchniach trzebieżowych pozostawiono do naturalnego rozkładu drewno (gałęzie, odpady) o łącznej objętości ok. 930 m³ . Szacuje się, że rocznie pozostaje na gruncie od 1 500 m³ do 2 000 m³ drewna. Szacunek ten obejmuje jedynie posusz ewidencjonowany w ramach zabiegów ochronnych (cięć przygodnych i pielęgnacyjnych), nie zawiera natomiast masy drewna martwego powstającego na skutek oczyszczania się pni z gałęzi, czy też naturalnego wydzielania się drzew przygłuszonych w młodszych klasach wieku.

3.1.4.4. Struktura sortymentowa pozyskania

W strukturze pozyskania w 2018 roku, podobnie jak w latach ubiegłych przeważały sortymenty średniowymiarowe i stanowiły 65% całkowitej masy pozyskanej grubizny. Drewno wielkowymiarowe miało 35% udziału w manipulowanych sortymentach. Jest to wynikiem specyfiki prowadzenia zabiegów ochronnych w parkach narodowych. Wykonywane są głównie zabiegi pielęgnacyjne w drzewostanach II-III klasy wieku, w których głównym sortymentem jest drewno klasy S2. Nie zakłada się powierzchni zrębowych, a drewno wielkowymiarowe pochodzi przede wszystkim z cięć przygodnych. W ramach tych cięć usunięciu podlegają wyłącznie drzewa chore i uszkodzone, co nie pozostaje bez wpływu na jakość uzyskiwanego surowca. Drewno wielkowymiarowe pozyskane w ramach takich cięć jest klasyfikowane jako WC0 i WD czyli w średniej i niskiej klasie jakości. W Wigierskim Parku Narodowym nie pozyskuje się sortymentów tzw. „cennych”. Nieznacznie w stosunku do roku ubiegłego zmniejszył się udział drewna wielkowymiarowego w pozyskiwanym surowcu – z 40% do 35%.

Tabela 8. Struktura sortymentowa pozyskania w latach 2016-2018

3.1.4.5. Sprzedaż drewna

W 2018 roku rozchodowi podlegało ogółem 18,13 tys. m³ drewna pochodzącego z bieżącego pozyskania i zapasu z roku 2017. Szczegółowo strukturę sprzedaży według sortymentów przedstawia tabela „Sprzedaż drewna” – załącznik nr 10a do analizy.

Dochód netto ze sprzedaży drewna wyniósł 3 130 tys. zł, przy 2 764 tys. zł w roku 2017. Ze względu na wzrost udziału drewna średniowymiarowego w stosunku do roku ubiegłego, w analizowanym okresie nastąpił nieznaczny spadek ceny średniej sprzedawanego surowca. Średnia cena 1 m³ drewna (netto) w 2018 r. wyniosła 175 zł, przy 180 zł w 2017 r.

Dochód ze sprzedaży drewna planowano na 2 936 tys. zł, wykonanie wyniosło 3 130 tys. zł.

Na dzień 31.12.2018 roku, na gruncie pozostał zapas niesprzedanego drewna o łącznej masie 382,23 m³, w tym:

• drewno wielkowymiarowe (W0) – 10,80 m³,

• drewno średniowymiarowe (S2) – 321,84 m³,

• opałowe (S4) – 49,89 m³.

3.1.5. Ochrona przeciwpożarowa

Wojciech Kamiński

3.1.5.1. Analiza zagrożenia pożarowego w lasach

W 2018 roku nie zarejestrowano zdarzeń pożarowych w granicach administracyjnych WPN.

3.1.5.2. Realizacja zadań bieżących z ochrony przeciwpożarowej

W ramach ochrony przeciwpożarowej obszarów leśnych zrealizowano następujące zadania:

• powiększanie prześwitów dróg – 13,75 km;

• czyszczenie linii oddziałowych – 0,90 km;

• konserwacja dróg pożarowych – 2,5 km;

• remonty dróg pożarowych – 9,30 km (przebudowa na łącznym odcinku 6,80 km dojazdów pożarowych nr 4, 5 – O.O. Krzywe, 15 – O.O. Krusznik, 18 – O.O. Lipowe i O.O. Wysoki Most; remont na odcinku 2,50 km nawierzchni dojazdu pożarowego nr 7 – O.O. Leszczewek)

• konserwacja punktów czerpania wody – 3 szt.;

• porządkowanie poboczy dróg – 167,40 ha;

• wymiana i ustawianie nowych tablic informacyjno–ostrzegawczych o tematyce ppoż. – 8 szt.;

• bieżące przeglądy gaśnic i agregatów w bazach ppoż. – 28 szt.;

• bieżące przeglądy sieci rrl – 32 szt.

Większość prac wykonano w ramach zadania „Ochrona przeciwpożarowa na terenie Wigierskiego Parku Narodowego w 2018 roku”, sfinansowanego ze środków funduszu leśnego.

Ochrona przeciwpożarowa obiektów budowlanych przedstawiała się następująco:

• bieżące przeglądy gaśnic w budynkach WPN – 48 szt.;

• bieżące konserwacje hydrantów – 8 szt.

Dane statystyczne występowania pożarów oraz poniesionych strat zawarto w tabeli zamieszczonej poniżej.

Tabela 9. Pożary na terenie WPN w latach 2008-2018, odnotowane w WPN.

3.1.5.3. Służba Ochrony Przeciwpożarowej Parku

Piotr Pieczyński

Na terenie WPN od 2002 r. działa Służba Ochrony Przeciwpożarowej Parku (SOPP), która patroluje teren, zabezpiecza miejsca zdarzenia do działań ratowniczych, pomaga jednostkom ochrony przeciwpożarowej w prowadzeniu akcji, uczestniczy w działaniach edukacyjnych parku. W okresie zagrożenia pożarowego służba prowadzi dyżury, dysponując samochodem patrolowo-gaśniczym wyposażonym w wysokociśnieniowy moduł gaśniczy.

Działania w 2018 r:

• dyżury w Punkcie Alarmowo-Dyspozycyjnym (od 14 kwietnia do 15 października 2018 r.);

• dyżury alarmowe SOPP na telefon (od 14 kwietnia do 15 października 2018 r.);

• patrole przeciwpożarowe (od 14 czerwca do 15 października 2018 r.).

Tabela 10. Akcje SOPP w 2018 roku.

3.1.5.4. Wyposażenie przeciwpożarowe w dyspozycji Służby Parku

Tabela 11. Wyposażenie baz sprzętu przeciwpożarowego.

Podręczny (indywidualny) sprzęt przeciwpożarowy:

• hydronetki plecakowe wodne: wyposażenie każdego leśniczego – 1 szt. (łącznie w WPN – 10 szt.),

• hydronetki plecakowe wodnopianowe: wyposażenie nadleśniczego – 1 szt., Straż Parku – 1 szt., SOPP • 2 szt. (łącznie w WPN – 4 szt.),

• tłumice gumowe: wyposażenie każdego leśniczego – 1 szt., nadleśniczego – 1 szt., Straż Parku – 1 szt., SOPP – 2 szt. (łącznie w WPN – 14 szt.),

• samochód patrolowy Straży Parku, możliwość wyposażenia w agregat gaśniczy ze zbiornikiem wodnym o pojemności 200 litrów.

3.1.5.5. Szkolenia, warsztaty i akcje propagandowe

W dniu 12.04.2018 r. odbyła się odprawa szkoleniowa dla Służby Ochrony Przeciwpożarowej Parku.

3.1.5.6. Kontrole i zalecenia

W kwietniu 2018 r. przeprowadzone zostały na terenie WPN-u coroczne kontrole z zakresu ochrony przeciwpożarowej obszarów leśnych przez Komendę Miejską PSP w Suwałkach oraz Komendy Powiatowe PSP w Augustowie i Sejnach. W toku przeprowadzonych kontroli nie stwierdzono istotnych nieprawidłowości w zakresie przestrzegania przepisów ppoż.

3.2. Ochrona lądowych ekosystemów nieleśnych

3.2.1. Zabiegi w ekosystemach

Łukasz Skiendziul

W 2018 r. powierzchnia gruntów nieleśnych będących w użytkowaniu wieczystym i stanowiących własność parku wynosiła 599,72 ha.

Podział gruntów nieleśnych według kategorii użytkowania przedstawia się następująco:

grunty orne	– 244,70 ha
łąki i pastwiska	– 155,04 ha
nieużytki	– 199,98 ha

Grunty rolne o pow. 135,28 ha (22,5%) były użytkowane rolniczo:

• przez pracowników WPN i miejscowych rolników na podstawie umów dzierżawnych zawartych w drodze przetargu nieograniczonego – 93,68 ha,

• na potrzeby parku (użytkowane ornie oraz kośnie) – 41,60 ha.

Na użytkowanych przez Wigierski Park Narodowy gruntach prowadzono uprawę owsa, żyta, łubinu oraz mieszanek traw i koniczyny. Zabiegi te wykonywano w celu utrzymania gruntów w odpowiedniej kulturze rolnej, zachowania różnorodności biologicznej, zapewnienia materiału siewnego na poletka zaporowe oraz zapobiegania zarastaniu gruntów rolnych przez roślinność drzewiastą i krzewy.

W maju 2018 r. WPN złożył kolejny wniosek do Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa o przyznanie płatności obszarowej, uzupełniającej oraz z tytułu ONW (obszary o niekorzystnych warunkach gospodarowania) do gruntów rolnych o powierzchni 41,60 ha i otrzymał pozytywną decyzję w sprawie przyznania tych płatności.

Park przystąpił w 2017 roku do nowego działania rolno-środowiskowo-klimatycznego (w wariancie rolnictwo ekologiczne) i jest to zobowiązanie pięcioletnie. Dzięki przyjęciu dodatkowego pakietu, WPN otrzyma, oprócz płatności obszarowej, corocznie dodatkowe wsparcie finansowe. Jednakowoż, w związku z tym uczestnictwem, park zobowiązany jest do poddawania się corocznej kontroli upraw. W sierpniu przeprowadzona była kontrola, którą po raz kolejny wykonała firma BIOCERT z Krakowa. Wigierski Park Narodowy przeszedł ją bez żadnych zastrzeżeń.

Kolejny rok, na tak dużą skalę, prowadzono walkę z inwazyjnymi gatunkami obcego pochodzenia. Prace polegały między innymi na:

• koszeniu, wyrywaniu:

- niecierpka gruczołowatego (21,21 ha),

- nawłoci kanadyjskiej (972 m²);

• wyrywaniu, karczowaniu i usuwaniu odrośli:

- róży pomarszczonej (0,041 ha),

- dębu czerwonego (0,20 ha),

- czeremchy amerykańskiej (5,15 ha);

• dwukrotnym koszeniu zarośli trojeści amerykańskiej (0,90 ha) oraz co najmniej ośmiokrotnym koszeniu i wyrywaniu rdestowca ostrokończystego (2 240 m²), w celu osłabienia siły życiowej i w konsekwencji wyeliminowania z flory WPN.

Zabieg koszenia i odkrzaczania oraz walka z inwazyjnymi gatunkami obcymi zostały sfinansowane po raz kolejny ze środków funduszu leśnego.

3.3. Ochrona ekosystemów wodnych

Michał Osewski

W 2018 r. w wybranych ekosystemach wodnych parku kontynuowano program aktywnej ochrony zespołów ryb i raków. Zabiegi ochronne wykonywano w jeziorach: Wigry, Pierty, Mulaczysko, Postaw oraz Białe Wigierskie, o łącznej powierzchni 2 574,25 ha. Polegały one na:

I. zarybieniach wód gatunkami:

1. zagrożonymi skutkami eutrofizacji wód (sielawa, sieja),

2. drapieżnymi (szczupak), w celu zwiększania ich liczebności, wzmacniania w ten sposób skuteczności biomanipulacji,

3. zagrożonymi spadkiem liczebności (lin, pstrąg potokowy, węgorz);

II. odłowach rybackich i wędkarskich, w tym:

1. odłowach regulacyjnych:

- ryb o krótkim cyklu życiowym, w celu zapobiegania wtórnemu zanieczyszczeniu jezior przez snące ryby (sielawa),

- ryb karpiowatych (płoć, leszcz), w celu monitorowania ich liczebności,

- ryb migrujących poza obszar WPN (węgorz);

2. odłowach tarlaków do wychowu materiału zarybieniowego (sielawy, siei, szczupaka);

3. odłowach wędkarskich;

4. odłowach kontrolnych ryb i raków;

III. zimowym koszeniu roślinności wynurzonej (trzcinowisk) na jeziorze Wigry;

IV. obserwacji stanu zdrowotnego ryb.

3.3.1. Produkcja materiału zarybieniowego i zarybianie

W 2018 r. dokonano zarybień jezior: Wigry, Pierty, Mulaczysko oraz Postaw. Łącznie zarybiono 2 472,35 ha jezior.

Wpuszczony do jezior parku wylęg sielawy, siei oraz szczupaka pochodził z wylęgarni ryb WPN w Tartaku. Z własnych tarlaków wyhodowano 52 800 000 szt. wylęgu sielawy oraz 405 000 szt. wylęgu siei, z czego 8 765 000 szt. wylęgu sielawy sprzedano rybackim użytkownikom jezior, za kwotę 35 060,00 zł.

W ramach wykonywanych usług wylęgarniczych, z których korzystało w sezonie 2017/2018 siedem podmiotów rybackich, uzyskano w wylęgarni dodatkowo 4 400 000 szt. wylęgu sielawy, 45 000 szt. wylęgu siei oraz 1 985 000 szt. wylęgu szczupaka. Za inkubację ikry sielawy i siei WPN uzyskał kwotę 10 150,00 zł, za inkubację ikry szczupaka przejął 985 500 szt. uzyskanego wylęgu, którym zostały zarybione jeziora WPN.

Ilości materiału zarybieniowego, z podziałem na gatunki i ich sortymenty wielkościowe wprowadzone do wybranych wód parku zawarte są w załączniku nr 12.

3.3.2. Odłowy

1. Odłowy regulacyjne

Odłowy regulacyjne wykonywano w jeziorze Wigry (powierzchnia 2 202,035 ha), przy wykorzystaniu rybackiego sprzętu biernego oplatającego (wontony sielawowe, siejowe, okoniowo-płociowe, leszczowe) oraz biernego klatkowego. Ogółem (odłowy regulacyjne i odłowy tarlaków) odłowiono 27 323,5 kg ryb. Dane dotyczące struktury odłowów zawarte są w załączniku nr 12.

2. Odłowy tarlaków

W listopadzie oraz grudniu przeprowadzono w jeziorze Wigry odłowy tarlaków sielawy i siei. Odłowiono i pozyskano następujące ilości tarlaków (w kilogramach) i zapłodnionej ikry (w litrach):

• sielawy – 2 820 kg/359 l,

• siei – 334,5 kg/13,25 l.

Ikra sielawy i siei jest inkubowana w wylęgarni ryb WPN, a wylęganie narybku nastąpi wiosną 2019 r. W wylęgarni zgromadzono także 35,75 litra zapłodnionej ikry sielawy oraz 0,5 litra ikry siei, którą dostarczyły 2 podmioty rybackie spoza terenu parku.

3. Odłowy wędkarskie

Presja wędkarska w roku 2018 była nieco niższa od tej zanotowanej w roku 2017. Łącznie w 2018 roku sprzedano 3 630 szt. licencji, z czego 247 szt. za pośrednictwem serwisu internetowego e-parki. Sprzedaż licencji uwzględniająca kategoryzację czasu połowowego przedstawiała się następująco:

• licencje roczne – 267

• licencje półroczne – 310

• miesięczne – 26

• licencje dwutygodniowe – 55

• licencje tygodniowe – 47

• licencje dzienne – 2 925.

Całkowite odłowy wędkarskie można oszacować na ok. 15 000 kg.

4. Odłowy kontrolne ryb i raków

Odłowy kontrolne siei oraz raków w jeziorze Białe Wigierski przeprowadził Zakład Rybactwa Jeziorowego IRŚ w Giżycku. Wyniki odłowów były zbieżne z tymi, które uzyskano w roku 2017. W jeziorze tym liczebność siei utrzymuje się na zadowalającym poziomie, zaś obcy rak pręgowaty występuje tam wciąż w skrajnie małym zagęszczeniu.

5. Ochrona tarlisk – zimowe koszenie roślinności

Koszenie roślinności wynurzonej przeprowadzono na jeziorze Wigry, w okresie zlodzenia. Wykoszono łącznie 22,01 ha trzcinowisk, w obrębie Zatoki Zadworze, Plosa Północnego oraz Południowego.

6. Stan zdrowotny ryb, śnięcia, zagrożenia

W 2018 r. nie wystąpiły w żadnym z jezior WPN-u zjawiska wywołujące masową śmiertelność ryb (przyduchy, epizoocje). Podobnie jak w latach ubiegłych obserwowano silnie negatywny wpływ kormorana czarnego na rybostan i jakość wód.

W dniu 27 lipca 2018 r. w wyniku awarii oczyszczalni ścieków w Suwałkach nastąpiło zanieczyszczenie wód rzeki Czarnej Hańczy, które spowodowało masowe śnięcie ryb na całym odcinku rzeki powyżej jeziora Wigry, w granicach Wigierskiego Parku Narodowego.

W dniach 28-29.07.2018 r. przeprowadzono obserwacje skutków zanieczyszczenia połączone z wyławianiem z rzeki śniętych ryb. Akcję przeprowadzono na całym odcinku rzeki powyżej jeziora Wigry, w granicach parku.

Z rzeki wyłowiono: 606 szt. pstrąga potokowego i troci jeziorowej (80 kg), 18 szt. (ok. 1 kg) miętusa, 15 szt. (ok. 3 kg) szczupaka oraz ok. 15 kg okonia oraz krąpia. Wszystkie wyłowione ryby przekazano sprawcy śnięcia - Przedsiębiorstwu Wodociągów i Kanalizacji w Suwałkach, które zobowiązało się wykonać zgodną z przepisami utylizację ryb.

Wyłowione ryby stanowią około 20% całkowitych strat w rybostanie rzeki Czarnej Hańczy na odcinku rzeki powyżej jeziora Wigry, w granicach Parku. Zdecydowanej większości ryb nie udało się wyłowić z powodu znacznej głębokości rzeki, silnego zarośnięcia koryta rzecznego oraz mnogości różnorodnych przeszkód podwodnych i kryjówek, w których schroniły się ryby.

7. Monitoring badawczy ichtiofauny, pierwotniaków i fitoplanktonu w jeziorach dystroficznych

Badania monitoringowe przeprowadził Zakład Rybactwa Jeziorowego IRŚ z Giżycka w jeziorach: Suchar Dembowskich, Suchar Rzepiskowy, Suchar Wielki, Suchar Wschodni, Suchar Zachodni. W okresie zimowym (z lodu) pobrano próby planktonowe, w okresie letnim przeprowadzono odłowy kontrolne ryb. Wyniki monitoringu zostaną podsumowane i zaprezentowane po przeprowadzeniu badań we wszystkich sucharach parku.