JEZIORA I RZEKI WPN

Tekst:
Michał
Osewski
 
Zdjęcia: 
Maciej
Kamiński,
Lech Krzysztofiak

Wody stojące - informacje ogólne

Jeziora decydują o niepowtarzalnym pięknie i unikatowej wartości przyrodniczej obszaru Wigierskiego Parku Narodowego. Wraz z otaczającymi je bardzo różnorodnymi formami terenu tworzą one pojezierny krajobraz, który został ukształtowany ok. 12 tysięcy lat temu przez ustępujący z tego terenu lodowiec i jego wody.

Na terenie WPN-u znajdują się 42 stałe zbiorniki wodne, które zajmują obszar 2839 ha, tj. blisko 19% powierzchni Parku.

Jeziora WPN-u położone są w trzech skupiskach. Najliczniejszą grupę stanowią tzw. "jeziora wigierskie", z Wigrami oraz okolicznymi jeziorami, sucharami i jeziorami stawowymi (24 zbiorniki). Dwanaście z nich ma wspólny z Wigrami poziom lustra wody (131,9 m n.p.m.) i łączy się z nimi przesmykami, ciekami naturalnymi oraz kanałami.

Niektóre jeziora, jak np. Leszczewek, Długie, Okrągłe czy Muliczne były niegdyś częścią Wigier i tworzyły akwen określany jako Pra-Wigry. W długim okresie zarastania stref brzegowych oraz płycizn Pra-Wigry przekształciły się w 14 samodzielnie funkcjonujących ekosystemów wodnych.

Wokół drugiego co wielkości zbiornika WPN - jeziora Pierty - położonych jest 8 bardzo różnorodnych zbiorników wodnych, reprezentujących wszystkie występujące na terenie Parku typy limnologiczne, tzn. jeziora, jeziorka oraz zbiorniki dystroficzne (polihumusowe) – suchary.

W pobliżu miejscowości Krzywe zlokalizowana jest największa na terenie WPN liczba zbiorników polihumusowych - z położonych tu 12 zbiorników, tworzących tzw. grupę "jezior huciańskich" 7 znajduje się na terenie Parku i jest typowymi sucharami.
 

Największym, najgłębszym oraz najatrakcyjniejszym dla większości turystów zbiornikiem WPN są Wigry. Jezioro to zajmuje 76% ogólnej powierzchni i aż 87% pojemności wszystkich jezior WPN. Wigry są zbiornikiem nieprzeciętnym, cechują się wieloma parametrami klasyfikującymi je w ścisłej czołówce wśród prawie 10 000 jezior jakie znajdują się na terenie Polski. Pod względem wielkości (2202 ha) są 10 w Polsce, a z głębokością dochodzącą do 73 m. zajmują 5 miejsce. Jeśli wykluczyć z tej statystyki jeziora tatrzańskie to Wigry pod względem głębokości są na trzecim miejscu wśród jezior leżących na niżu Polski.

Oprócz Wigier do największych jezior WPN zaliczają się Pierty (236 ha), Białe (102 ha) oraz Długie Wigierskie (80,00 ha). Pozostałe zbiorniki wodne są dużo mniejsze a powierzchnia większości z nich nie przekracza kilku hektarów.

Blisko połowa jezior WPN reprezentowana jest przez zbiorniki tzw. harmonicznej sukcesji - jeziora, których ewolucji ("starzeniu się") towarzyszy wzrost żyzności (trofii) ekosystemów. Najliczniejszą jednak grupę (19 zbiorników) stanowią prawie zawsze bezodpływowe, ubogie w wapń, kwaśne, polihumusowe jeziora dystroficzne (suchary).

Bardzo ciekawe w tej grupie jest jezioro Wądołek - najgłębszy na terenie parku zbiornik polihumusowy, jednocześnie reprezentujący rzadki typ zbiornika meromiktycznego, tzn. trudno mieszającego się i posiadającego bardzo wyraźną stratyfikację (uwarstwienie) termiczną i tlenową.

Inny typ zbiorników stanowią tzw. jeziorka. Są to niewielkie zbiorniki otoczone lasem i na pierwszy rzut oka bardzo przypominające suchary. Jednak woda jeziorek posiada inny skład chemiczny – jest zasobna w wapń i charakteryzuje się podwyższoną alkalicznością przekraczającą ponad 30 krotnie wartość spotykaną w sucharach.

Jeziora WPN-u słyną z ryb, zwłaszcza z występowania sielawy, siei oraz troci jeziorowej. Zgodnie z rybacką klasyfikacją należą do czterech powszechnie wyróżnianych typów, mianowicie do jezior sielawowych, leszczowych, linowo-szczupakowych i karasiowych oraz specjalnie wydzielonej dla WPN-u grupy jezior typu suchar. Najwięcej gatunków ryb, bo aż 26 występuje w Wigrach, które zasiedlają także ryby należące do tzw. fauny zimnolubnej pochodzenia arktycznego – sielawa i sieja, a także blisko spokrewniona z nimi troć jeziorowa. W pozostałych wodach przeważają gatunki o mniejszych wymaganiach środowiskowych – leszcz, płoć, lin, ukleja, wzdręga, którym towarzyszą typowe dla polskich wód ryby drapieżne, jak szczupak, okoń a nawet sum.

23 jeziora objęte są ochroną ścisłą. Na wodach tych obowiązuje zakaz wstępu i wykonywania jakichkolwiek czynności i zabiegów, z wyjątkiem prowadzenia badań naukowych i monitoringu.

Do uprawiania turystyki wodnej udostępnione jest w WPN-ie 8 jezior (Wigry, Pierty, Leszczewek, Postaw, Mulaczysko, Omułówek, Czarne k. Bryzgla, Czarne k. Gawrych Rudy) zajmujących łączną powierzchnię 2523 ha, tj. aż 90 % całkowitej powierzchni jezior Parku. Sezon turystyczny na wodach WPN-u trwa od maja do końca października. Pamiętać należy, iż wszystkie wody Parku stanowią tzw. "strefę ciszy", czyli nie można tu używać napędu spalinowego. "Zielone światło" mają za to wszelkiego typu ekologiczne jednostki pływające jak: kajaki, rowery wodne, łodzie wiosłowe, żaglówki.
 

Jeśli chcemy poszerzyć swą wiedzę na temat jezior wigierskich wybierzmy się na ścieżki edukacyjne, które zlokalizowane są przy siedzibie WPN-u w Krzywem (ścieżka "Suchary" oraz "Las") oraz w rejonie miejscowości Gawrych Ruda (ścieżka "Jeziora").

Trasy ścieżek są oznakowane a w miejscach zasługujących na szczególną uwagę wyznaczono przystanki z tablicami informacyjnymi.

Duża wartość przyrodnicza jezior wigierskich od dawna zwracała uwagę naukowców oraz organizacji odpowiedzialnych za ochronę przyrody. W 1920 r. powstała nad jez. Wigry stacja badawcza, określana "kolebką polskiej hydrobiologii". Wyrazem uznania walorów przyrodniczych Wigier było także umieszczenie tego jeziora w 1975 r. przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody (IUCN) na liście najcenniejszych ekosystemów wodnych świata, późniejsze (1976) powołanie pierwszego w Polsce parku krajobrazowego, oraz ostateczne objęcie tego obszaru najwyższą formą ochrony, poprzez utworzenie w 1989 r. Wigierskiego Parku Narodowego.
 

dalej