Proszę chwilę zaczekać, ładuję zdjęcia ... |
Proszę chwilę zaczekać, ładuję zdjęcia ... |
Dawniej przy każdej osadzie na wsi był przydomowy warzywnik i sad, a w nich lokalne odmiany roślin. Dzisiaj odmiany te często występują już tylko w instytutach, bankach genów roślin i… wspomnieniach naszych mam i babć. A lokalne odmiany to element naszej różnorodności biologicznej – zasoby genetyczne roślin użytkowych. Warzywa lokalnych odmian cechuje wysoka zdrowotność, a także odporność na niekorzystne warunki uprawy (surowy klimat, słabe gleby). Zachowanie tradycyjnego krajobrazu wsi i przetrwanie zasobów genetycznych, które w przyszłości mogą okazać się niezwykle cenne zależy od przetrwania tradycji uprawy roślin użytkowych w przydomowych, wielogatunkowych ogrodach i warzywnikach. Od tego też zależy czy nasze dzieci poznają takie smaki, jak smak doskonałych pomidorów malinowych, tradycyjnie zakiszanych ogórków czy kapusty, smaki jabłek z dawniej powszechnych odmian i wiele innych.
W 2009 roku Fundacja Wspomagania Wsi ogłosiła konkurs pod nazwą „Różnorodność biologiczna naszą szansą”. Członkowie Stowarzyszenia Konferencja Służb Ochrony Przyrody Zielonych Płuc Polski, które od lat działa w obszarze rozwoju zrównoważonego i ochrony rolniczej różnorodności biologicznej, napisali projekt pod tytułem „Warzywa i zioła w kuchni suwalskiej”, który zdobył wyróżnienie Fundacji i dotację na jego realizację. Pomoc finansową na rzecz projektu udzieliła nam także Fundacja Heifer Project International. Pomoc rzeczową dla uczestników zaofiarowała także firma FISKARS.
Celem projektu jest zachowanie różnorodności biologicznej tradycyjnych ogrodów przydomowych i lokalnych odmian warzyw oraz ziół i zwiększenie szans na podniesienie dochodów poprzez wzbogacenie oferty gospodarstw agroturystycznych w roku 2010 oraz kolejnych latach. W projekcie wzięły udział 22 osoby, zaś kolejne 2 osoby włączyły się w nasze działania później. Uczestnikami są mieszkańcy wsi z terenu Wigierskiego Parku Narodowego i jego otuliny.
Na realizację projektu składały się następujące działania:
● Inwentaryzacja uprawianych na terenie parku i otuliny gatunków i odmian warzyw i ziół; ● Pozyskanie nasion od mieszkańców i z Banku Genów Roślin oraz zakup nasion i sadzonek niektórych roślin; ● Zakup materiałów i narzędzi do uprawy roślin; ● Szkolenie dotyczące uprawy lokalnych odmian warzyw; ● Warsztaty kulinarne; ● Przekazanie do Domu Dziecka części uzyskanych plonów; ● Warsztaty aranżacji z suchych roślin; ● Zakup i posadzenie sadzonek drzew i krzewów.
W efekcie realizacji projektu w 24 przydomowych ogrodach wyrosły warzywa lokalnych odmian. Są to odmiany dyni, cukini, ogórka, pomidora, fasoli, grochu, sałaty, kapusty, marchwi, pietruszki, kopru, brukwi, buraka ćwikłowego, czosnku, cebuli, papryki oraz zioła: cząber, szałwia, tymianek, kminek, bazylia, hyzop, lubczyk, kolendra, mięta i inne. Podczas realizacji projektu, w trakcie w trakcie warsztatów i spotkań uczestnicy wymieniali się wiedzą i doświadczeniem związanymi z uprawą warzyw i ziół oraz ich kulinarnym wykorzystaniem. Wydano także niniejszą broszurę.
Pozyskanie nasion z własnego ogrodu, wymiana nasionami pomiędzy uczestnikami projektu i innymi mieszkańcami wsi, przystosowanie lokalnych odmian do uprawy w naszym regionie i ich nie wysokie wymagania co do nawożenia i genetyczna odporność na choroby pozwalają na zachowanie tradycyjnych odmian i jednocześnie zmniejszenie nakładów finansowych na uprawę warzyw. Uprawa tradycyjnych, mało powszechnych odmian, zachowanie w ogrodzie bogactwa gatunków i odmian, ekologiczna, zdrowa żywność z otrzymanych plonów i potrawy przygotowane ze świeżych produktów prosto z ogrodu mogą stać się atutem gospodarstw agroturystycznych. Uprawa i wykorzystywanie w kuchni warzyw lokalnych odmian jest nie tylko tańsze, ale także zdrowsze, a nawet może przyczynić się do zwiększenia liczby gości w gospodarstwie.
Pozyskiwanie nasion warzyw
Zbieranie nasion warzyw pozwoli nam na zachowanie tych odmian, które w warunkach naszego ogrodu najlepiej plonują, odpowiadają nam smakiem, sprawdziły się na naszym gruncie. Nasiona z zakupu niekiedy są oznaczane symbolem F1 co oznacza, że są to nasiona uzyskane poprzez skrzyżowanie dwóch różnych odmian, rośliny, jakie wyrosną z nich mają najczęściej wspaniałe cechy plonowania, jednak te cechy nie zostaną powtórzone w kolejnym pokoleniu roślin – zbieranie ich nasion nie przyniesie oczekiwanego efektu. Nasiona zbieramy w pełnej dojrzałości, najlepiej w słoneczny dzień. Z zebranych nasion wybieramy te dobrze wykształcone i zdrowe. Oczyszczone z miąższu lub innych części rośliny suszymy i przechowujemy w suchym, przewiewnym miejscu.
Niektóre warzywa są jednorocznymi roślinami – z nich łatwiej jest pozyskać nasiona (sałata, ogórki, dynie i wiele innych). Natomiast w przypadku roślin, których cykl życiowy jest dwuletni konieczne jest przechowanie sadzonek przez zimę i wysadzenie ich do gruntu w kolejnym roku aby wydały nasiona. Sadzonki te nazywa się WYSADKAMI. Z wielu warzyw, np. marchwi, pietruszki, kapusty uzyskuje się nasiona dopiero w drugim roku wegetacji. Wysadki należy bardzo troskliwie zabezpieczyć na zimę, żeby nie stracić roślin. Na wiosnę wysadzamy sadzonki warzyw, najlepiej w żyzną glebę, nawożoną obornikiem.
W ramach zachowania różnorodności biologicznej (do czego Polska i inne kraje są zobowiązane poprzez podpisanie w 1992 r. Konwencji o różnorodności biologicznej) ochronie podlegają także zasoby genetyczne roślin, w tym stare odmiany drzew owocowych oraz lokalne odmiany warzyw. W Polsce Program Ochrony Zasobów Genowych Roślin Użytkowych zapoczątkowano w 1979 r. Utworzono Bank Genów Roślin z centralną przechowalnią i systemem informacji o zasobach genowych w Krajowym Centrum Roślinnych Zasobów Genowych Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin. Obecnie chronionych jest około 64 tys. obiektów (odmian). W kolekcjach KCRZG i instytucji współpracujących utrzymywane są ważne gospodarczo grupy roślin: zboża, rośliny strączkowe, pastewne, okopowe, warzywa, drzewa owocowe, rośliny lecznicze i przemysłowe. Wytworzone w poszczególnych regionach odmiany tego samego gatunku różnią się od siebie genetycznie, często też widoczne są różnice w wyglądzie i oczywiście w smaku, trwałości owoców i możliwości przetwarzania plonów. Zgromadzone przez KCRZG materiały stanowią część różnorodności biologicznej oraz ważną część naszego dorobku kulturalnego i naukowego. Zachowanie odmian lokalnych w bankach genów nie gwarantuje ich przetrwania dla kolejnych pokoleń. Najlepszą formą ich ochrony jest kontynuowanie ich uprawy w gospodarstwach w regionach, skąd odmiany pochodzą.
Różnorodność biologiczna obejmuje zarówno różnorodność krajobrazu (las, pola i inne…), różnorodność gatunków w ekosystemach jak i różnorodność w obrębie jednego gatunku, a więc rasy zwierząt czy odmiany roślin.
Zasoby genetyczne to ta część różnorodności, która jest wykorzystywana przez człowieka, będą to zwierzęta gospodarskie oraz rośliny uprawne.
Lokalne odmiany warzyw, drzew owocowych, roślin ozdobnych powróciły do naszych ogrodów dzięki projektowi „Warzywa i zioła w kuchni suwalskiej”. Coraz więcej osób chce żyć w zgodzie z przyrodą, chce odżywiać się zdrowo, uprawiać rośliny ekologicznie. Zachęcamy wszystkich mieszkańców wsi do zainteresowania się różnorodnością biologiczną naszych ogrodów, naszym dziedzictwem z warzywników. Od nas samych zależy zachowanie odmian lokalnych i możliwość ich użytkowania w przyszłości.
Stowarzyszenie KONFERENCJA SŁUŻB OCHRONY PRZYRODY ZIELONYCH PŁUC POLSKI Krzywe 82, 16-402 Suwałki tel. 87 563 25 63
Tekst: Joanna Górecka Fotografie: Joanna Górecka, Bożena Wasilewska
|
