|
OWADY WODNE
|
||||||||||||
Tekst:
|
Ważki
WAŻKI Odonata stanowią niezbyt liczną w gatunki grupę owadów związanych ze środowiskiem wodnym. W Polsce stwierdzono występowanie 72 gatunków ważek, co stanowi 56,2% gatunków wykazanych z całej Europy. Dorosłe ważki są owadami o średnich lub dużych rozmiarach ciała, dużych oczach, krótkich czułkach i często intensywnym, bogatym ubarwieniu. Narządy gębowe typu gryzącego, u larw przyjmują postać tzw. maski, z silnie rozwiniętą wargą dolną stanowiącą narząd chwytny. Larwy prowadzą wodny tryb życia, zaś owady dorosłe lądowy. Ważki spotykane są we wszystkich typach zbiorników słodkowodnych, przy czym charakter roślinności w danym zbiorniku decyduje o składzie gatunkowym ważek. Większość gatunków zasiedla jeziora i stawy, znacznie mniej spotyka się ich w rzekach i strumieniach. Larwy ważek związane są głównie ze strefą przybrzeżną i występują zwykle do głębokości kilku metrów. Niektóre z nich pełzają po roślinach wodnych, inne zagrzebują się w mule lub w piasku.
Europejskie gatunki ważek podzielone zostały na dwa podrzędy: ważki równoskrzydłe Zygoptera i różnoskrzydłe Anisoptera. Ważki równoskrzydłe charakteryzują się długim, cienkim odwłokiem, dużym odstępem miedzy oczami złożonymi (większym niż szerokość oka) oraz dwiema parami prawie identycznych skrzydeł, które w spoczynku złożone są na grzbiecie górną powierzchnią do siebie lub ukośnie pochylone do tyłu. Ważki różnoskrzydłe mają gruby odwłok, mniejszy odstęp pomiędzy oczami złożonymi oraz skrzydła przednie inaczej zbudowane, niż tylne (w pozycji spoczynkowej pozostają rozpostarte). Również postacie larwalne obu podrzędów różnią się wyglądem zewnętrznym: larwy Anisoptera maja ciężką, masywną budowę, podczas gdy Zygoptera smukłą i delikatną.
Wszystkie ważki - zarówno larwy, jak i postacie dorosłe - są drapieżne. W zależności od wielkości ciała larwy ważek odżywiają się mikroorganizmami wodnymi, skorupiakami, płazińcami, obleńcami, owadami wodnymi, małymi rybami oraz larwami płazów.
Dorosłe ważki są aktywne w ciągu dnia. Są doskonałymi lotnikami, osiągają w locie prędkość do 15 m/s. Potrafią wykonywać gwałtowne zwroty, latać do tyłu, a nawet zawisać w powietrzu jak helikopter. Umiejętność precyzyjnego lotu umożliwia im sprawne polowania na owady (motyle, chrząszcze, osy, muchówki oraz inne ważki). Jeśli zdobycz nie jest zbyt duża ważki mogą ją pożreć nie przerywając lotu.
Samce ważek różnoskrzydłych przepędzają inne samce tego samego gatunku z własnych rewirów, na których czatują na samice. Kopulacja ważek odbywa się w locie i jest czynnością dość złożoną. Najpierw samiec, który wypatrzył samicę własnego gatunku, chwyta samicę odnóżami. Następnie, zależnie od grupy ważek, swoimi szczypcowatymi przydatkami odwłokowymi chwyta samicę za potylicę lub za przedtułów i w czasie krótkiego lotu przenosi nasienie z końca odwłoka do swojego drugiego pierścienia odwłokowego, gdzie znajduje się właściwy organ kopulacyjny. Dopiero teraz dochodzi do kopulacji, podczas której samica wyginając odwłok przyczepia jego koniec do aparatu kopulacyjnego samca. Tak połączona para może latać do kilkudziesięciu minut. Po kopulacji samiec pozostawia samicę lub towarzyszy jej jeszcze, częściowo połączony, przy składaniu jaj. Jaja mogą być składane bezpośrednio do wody, umieszczane w tkankach roślin wodnych lub w mule. Larwy wylęgają się z jaj po 2-5 tygodniach. Podczas rozwoju larwa linieje wielokrotnie (od 10 do 15 razy), wzrasta do ostatecznych rozmiarów, po czym opuszcza środowisko wodne, aby się przeobrazić. W rozwoju nie występuje stadium poczwarki. Dojrzała larwa wspina się na pobliskie rośliny lub wystające z wody przedmioty, oddychając teraz przetchlinkami umieszczonymi na przedtułowiu. Oskórek larwy pęka na grzbiecie, a dorosły owad wydostaje się przez powstałą w ten sposób szczelinę. Ciało ważki jest początkowo miękkie i niewybarwione. Dopiero po 1-2 godzinach od opuszczenia skórki wylinkowej nabiera odpowiedniej sztywności, a właściwe kolory uzyskuje dopiero po kilku dniach.
Na terenie Wigierskiego Parku Narodowego stwierdzono do tej pory 40 gatunków ważek, ale prowadzone obecnie badania z całą pewnością wykażą obecność na tym terenie kolejnych gatunków. Wśród stwierdzonych gatunków znalazły się cztery gatunki podlegające ochronie prawnej, są to: trzepla zielona Ophiogomphus cecilia, żagnica zielona Aeshna viridis, zalotka białoczelna Leucorrhinia albifrons oraz zalotka większa Leucorrhinia pectoralis. Stwierdzono ponadto dwa gatunki bardzo rzadko spotykane w naszym kraju, występujące w Parku nad śródleśnymi jeziorami dystroficznymi - euroazjatycki Epitheca bimaculata oraz eurosyberyjski Libellula fulva.
Gatunki ważek stwierdzone na terenie Wigierskiego Parku Narodowego:
Ważki różnoskrzydłe Anisoptera
Ważki równoskrzydłe Zygoptera
|
|||||||||||
|
|
|
