Ocalić od zapomnienia ...
Wstęp / Specyfika regionu / Narzędzia rolnicze / Wyposażenie domu / Rzemiosła i wytwórczość / Budownictwo /
Strój ludowy / Lista ofiarodawców / Piśmiennictwo / Wigierski Park Narodowy
  

 
 

Wyposażenie domu chłopskiego

     


Plan chałupy I (rys.M.A.)
Plan chałupy I (rys. M.Ambrosiewicz)
   
Plan chałupy II (rys.M.A)
Plan chałupy II (rys. M.Ambrosiewicz)

Na przełomie XIX i XX wieku chałupa chłopska spełniała wielorakie funkcje: mieszkalne, gospodarcze, kultowe, estetyczne i towarzysko-reprezentacyjne. Składała się z sieni, izby (izb), kuchni i komory.

Funkcja mieszkalna związana była z podstawowymi potrzebami biologicznymi, konsumpcją żywności, czynnościami higienicznymi oraz z wypoczynkiem. Funkcja gospodarcza łączyła się z prowadzeniem gospodarstwa domowego, przygotowaniem karmy dla bydła i trzody chlewnej. W izbie stały żarna, krosna, przyrząd do cięcia sieczki, a także wykonywano wiele czynności związanych z wytwórczością rzemieślniczą, tkactwem, przędzeniem, ciesielstwem itp. Funkcje kultowe w izbie w wydzielonym miejscu zgrupowane były przedmioty kultu religijnego oraz ozdoby dekorujące wnętrze wykonywane przez mieszkańców z okazji corocznych świąt: pająki ze słomy, palmy z suszonych kwiatów, sztuczne kwiaty z bibułki i in. Funkcje towarzyskie Tutaj przyjmowano gości, odbywały się uroczystości związane z obrzędami. W izbie zbierano się gromadnie na pogawędki w czasie przędzenia wełny, darcia pierza, szydełkowania itp.

W izbie, która miała charakter wielofunkcyjny, rozmieszczenie sprzętów było uzależnione od funkcji, którym one służyły. Była część przeznaczona do przygotowywania posiłków, zlokalizowana przy kuchni, część do spania i do spotkań towarzyskich.

Z upływem lat w chacie wiejskiej pojawiła się druga izba, która posiadała odświętny charakter. Wyposażona była w najlepsze sprzęty i była różnorodnie zdobiona. Używano jej tylko do celów reprezentacyjnych i z okazji uroczystości obrzędowych, a także służyła do spania. Sprzęty miały swoje stałe miejsce i znajdowały się pod ścianami, a środek był zawsze wolny.

Półka z łyżnikiem (fot.M.K)
Półka z łyżnikiem
   
Lampy naftowe (fot.M.K)
Lampy naftowe

Stół wokół którego stały ławy i zydle znajdował się zazwyczaj przy oknie w przeciwległym do drzwi rogu izby przy ścianie frontowej. Nad stołem wisiał rząd obrazów. Stół nie służył na ogół do spożywania posiłków poza wieczerzą wigilijną, śniadaniem wielkanocnym i uroczystościami rodzinnymi. Pełnił funkcję ołtarzyka.

W chałupach występowały sprzęty do spania: prycze z desek zwane wyrkami, ławy zwykłe, ławy rozkładane o konstrukcji skrzyniowej - kanapy (tak zwane szlabanki od określenia wziętego z języka niemieckiego - ławka do spania), drewniane łóżka ustawiane wzdłuż ścian. Łóżko zajmował gospodarz z żoną, rodzina spała na ławach.

Łóżka zaściełano słomą i lnianą płachtą, a na wierzchu układano pierzynę i poduszki, posiadające charakter ozdobny. Dla niemowląt przygotowywane były kołyski na biegunach, bardzo często malowane i zdobione.

Sprzęty przeznaczone do przechowywania dobytku to: półki, gdzie ustawiano na garnki gliniane, misy talerze, żerdki (sprzęt do przewieszania odzieży codziennej, a czasem i pościeli), łyżniki (służące do przechowywania drewnianych łyżek, które wkładano do wywierconych w desce otworów), skrzynie (zasadniczy element wyprawy dziewczyny wiejskiej; przechowywano w nich głównie odzież kobiecą, zajmowały w izbie bardzo eksponowane miejsce na wprost wejścia pod oknem), kufer (posiadał łukowato sklepione wieko oraz ściany boczne zwężające się do dołu, dekoracja kufra to na ogół okucia kowalskiej roboty; przechowywano w nich odzież męską), szafy na odzież pojawiać się zaczęły pod koniec XIX i początku XX wieku (były to szafy jedno lub dwudrzwiowe z szufladą u dołu).

Oświetlenie wnętrza na przełomie XIX i XX wieku stanowiły szczapy smolne, kaganki gliniane ze zwierzęcym tłuszczem i lnianym knotem oraz lampy naftowe. Świece nie były zbyt często używane ze względu na ich wysoką cenę.

 

dalej »