|
Ocalić od zapomnienia ... |
||
Strój ludowy |
||
|
Proces zaniku stroju ludowego na terenie Suwalszczyzny rozpoczął się pod koniec XIX wieku i trwał do okresu międzywojennego. Najwcześniej zaprzestano nosić strój ludowy w okolicach Augustowa i Suwałk, najdłużej zachował się wśród ludności litewskiej w okolicach Puńska oraz ludności białoruskiej we wsiach zabiebrzańskich. Dzisiaj trudno stwierdzić, jakie były przyczyny tego zjawiska. Jest to tym bardziej zastanawiające, że wszędzie gdzie tkactwo było rozwinięte w tym okresie, tj. na przełomie XIX i XX wieku, również i na Suwalszczyźnie, tam nastąpił bujny rozkwit stroju ludowego, który był wyznacznikiem przynależności etnicznej, społecznej, zawodowej i terytorialnej. W literaturze i ikonografii informacje o tradycyjnym stroju ludowym Pojezierza Suwalsko - Augustowskiego są bardzo skąpe. Istnieją tylko dziewiętnastowieczne opisy Aleksandra Połujańskiego, Aleksandra Osipowicza i Oskara Kolberga oraz nieco wcześniejsze rysunki Gersona., Oskar Kolberg tak opisuje stroje z tych okolic: " Pod Suwałkami (Biała Woda) włościanie noszą sukmanę białą sukienną (koloru wełny), przy niej wypustki obszyte tasiemką czarną lub ciemnoszarą; krój jej surdutowy, mieszczański, z dwoma rzędami guzików (po trzy lub cztery). Pas ciemnoczerwony, wełniany. Na głowie czapka barania. Na szyi chustka lub sztywny halsztuch (halsztuch - trójkątna chustka na szyję - poprzednik krawata). Kobiety noszą spódnicę (kitel) wełnianą i sukienkę (stanik) perkalową, krojem miejskim uszytą"). Na rysunku Gersona (w oryginale podkolorowanym) mężczyźni z okolic Suwałk ubrani są w sukmany koloru jasnego i szare spodnie obwiązane do kolan trokami łączącymi się z łapciami. Na głowie starszy mężczyzna ma magierkę z niebieskiego sukna obszytą barankiem, młodszy czapę nauszną z sukna. Kobieta ubrana jest w niebieską spódnicę do kostek, biały fartuch, zielony serdak, białą koszulę z haftowanym kołnierzykiem. Na głowie ma biały zawój, przez plecy i ramiona przerzuconą białą płachtę, na nogach czarne pantofle, płytkie na płaskich podeszwach. |
|
|
Tradycyjny strój kobiecy i męski w XIX wieku wykonywany był prawie wyłącznie z tkanin samodziałowych: płótna lnianego, tkanin wełnianych i lniano-wełnianych. Z lnu szyto przede wszystkim koszule, spodnie i fartuchy. Koszule kobiece i męskie były długie (sięgały za kolana), z rękawami o kroju przyramkowym, posiadały kołnierzyki stojące (tzw. stójki) lub wyłożone. W koszulach ludności białoruskiej i rosyjskiej (u staroobrzędowców) rozcięcie znajdowało się zawsze z boku, najczęściej z lewej strony. Kołnierzyki były stojące, zdobione czerwono - czarnym haftem krzyżykowym (zwano ten typ koszuli ruską rubachą). Koszule kobiece często składały się z dwóch części: górnej, z cienkiej delikatnej tkaniny i dolnej, czyli podołka, z gorszego i grubszego materiału. Koszule Polek i Litwinek zdobione były białym haftem dziureczkowym na kołnierzykach, mankietach, a czasem na przodach. Dolna część była niewidoczna, ponieważ wpuszczano ją pod spódnicę. Koszule męskie były nieco krótsze i uszyte z jednego kawałka materiału, ponieważ noszono je wypuszczone na spodnie. W pasie przewiązywano się krajką (wielobarwną tkaną taśmą), tasiemką lub paskiem. W stroju kobiecym drugim podstawowym elementem były kitle, czyli spódnice. Tu istniała pewna różnica: kitel to spódnica wełniana, lniano-wełniana, utkana w pasy, kratkę, rzadziej gładka; spódnicami zaś nazywano te, które pojawiły się na przełomie XIX i XX wieku i utkane były z wełny i fabrycznych nici bawełnianych i kamelowych (spódnice te nazywano powszechnie spódnicami kamelowymi). Kitle pasiaste miały szerokie ciemne pasy, w kolorze brązowym, granatowym, ciemno-zielonym, bordowym, przedzielane węższymi i jaśniejszymi paskami. Kitle kraciaste wykonywane były w dwóch lub trzech kolorach, np. czerwono-granatowe, brązowo-zielone. Spódnice kamelowe tkano z nitek o dwóch odcieniach wzajemnie przenikających się co przy zastosowaniu fabrycznej przędzy dawało mieniącą się powierzchnię. |
 |
|
|
Na kitle kobiety zakładały fartuchy, które były najbardziej rozpowszechnionym elementem stroju. Najstarsze były lniane fartuchy pasiaste lub kraciaste, biało-czerwone z dodatkiem nitek ciemniejszych np. granatowych, czarnych. Układ pasków był dowolny, ale istniała pewna zasada, że na kitle o pasach pionowych nakładano fartuchy o paskach poziomych. Dużą różnorodnością charakteryzowały się występujące w tym regionie fartuchy wełniane o jednolitych kolorystycznie szerokich pasach przedzielonych węższymi paskami. Tło, czyli pasy szerokie, było ciemniejsze natomiast paski jaśniejsze. W pierwszych latach XX wieku na terenach Suwalszczyzny rozpowszechniły się czarne fartuchy z bawełnianych i kamelowych nici zdobione wielobarwnym haftem o wzorach kwiatowych. Była to ostatnia wersja stroju ludowego w tej części Suwalszczyzny. Ostatnim elementem stroju kobiecego były gorsety szyte z gotowych materiałów, np. adamaszku, kameli. Gorsety nie posiadały rękawów, były wcięte w pasie, miały duży dekolt i zapinane były na 2 - 3 guziki. Niektóre były lamowane. Oprócz gorsetów noszono też kaftaniki podobne w kroju do gorsetów, ale posiadające rękawy. W męskim stroju odpowiednikiem gorsetów były kamizele bez rękawów, zapinane na guziki. Spodnie były białe lub szare uszyte z grubego płótna lnianego lub wełny. Nogawice luźne i proste, niekiedy zawiązywani u dołu tasiemkami, rzemieniami. Spodnie tego rodzaju noszono do I wojny światowej. Najbardziej charakterystyczne w męskim stroju były sukmany o kroju surdutowym, długie za kolana, z szerokim kołnierzem z klapami i szerokimi rękawami. Wykonywano je z sukna w naturalnym kolorze wełny tj. białoszarym, rzadziej farbowano. Nakładano je na koszule lub kamizelkę, a zimą na kożuszek. Podobne krojem do męskich były kobiece sukmany noszone w okresie zimowym jako wierzchnie kapoty uszyte z szarego lub brązowego sukna. Sukmany, zwane też siermięgami, zostały zastąpione w 1 ćwierćwieczu XX wieku kapotami z sukiennego samodziału o kroju nawiązującym do wojskowych szyneli. Wierzchnim zimowym okryciem były też kożuchy, zarówno długie za kolana, jak i krótkie w rodzaju kurtek. Kobiety używały też jako wierzchniego okrycia chust, dawniej samodziałowych w kratkę, później zastąpionych chustami kupowanymi na jarmarkach i w sklepach. Do tradycyjnego obuwia należały tu łapcie, klumpie i buty z cholewami. Najwcześniej, bo już przed I wojną światową zanikły łapcie wypalane z łyka lipowego techniką taśmowo-krzyżową. Obuwie drewniane, czyli klumpie były bardzo powszechnie noszone jeszcze w okresie międzywojennym. Natomiast buty z cholewami, czyli skórzane, noszone były przez bogatszych chłopów. Tradycyjne męskie okrycia głowy to słomiane i filcowe kapelusze, magierki, rogatywki, czapy z dwoma uszami i futrzane czapy barankowe. Kobiece nakrycia głowy były bardziej zróżnicowane, ponieważ inne nosiły kobiety zamężne, a inne panny. Nakryciem głowy mężatek był czepek wkładany pod chustkę. Chustki, które wiązano na głowie, były dwojakiego rodzaju: mniejsze, składane w trójkąt i wiązane pod brodą lub z tyłu głowy oraz większe, okrywające głowę i tułów. Panny nie nosiły czepków.
dalej »
|
||