Alfred
Lityński
Alfred Lityński (1880-1945), wybitny
polski uczony, hydrobiolog, nauczyciel, żył i pracował w wielu
miejscach. Najdłużej związany był z Wigrami, gdzie jako
kierownik Stacji Hydrobiologicznej osiągnął największe
sukcesy naukowe i rozsławił jezioro Wigry w świecie.
Urodził się 16 września 1880 r. W
Biełgradzie w Besarabii (obecnie miasto
Bilhorod-Dnistrovskyi, na Ukrainie) jako syn lekarza
kolejowego.
Po uwięzieniu ojca za udział w związku
rewolucyjnym i zesłaniu go do Drui w guberni wileńskiej,
opiekę nad chłopcem przejął jego dziadek w Żytomierzu.
Tam też od roku 1890 uczył się w gimnazjum. Po sześciu
latach przeniósł się do Rygi, gdzie w 1899 roku zdał
maturę.
Alfred Lityński
(pierwszy z prawej w drugim rzędzie)
wśród Polaków studiujących w Dorpacie, w roku 1901
W 1989 roku Lityński rozpoczął studia na
wydziale przyrodniczym Uniwersytetu w Dorpacie (obecnie
Tartu w Estonii). Początkowo chciał zajmować się
motylami, lecz po roku swoje zainteresowania skierował
na wodne pierwotniaki - orzęski.
Za działalność w studenckiej organizacji
niepodległościowej został usunięty z uczelni i w 1902 r.
na siedem miesięcy osadzony w wiezieniu w Wendenie, na
Łotwie.
Po „odsiadce” zesłano go do Drui na
Wileńszczyźnie, gdzie przebywał do amnestii w roku 1905.
W tym okresie pracował jako asystent swego ojca,
zdobywając zawód felczera. W 1904
roku ożenił się z pochodzącą z Wilna nauczycielką -
Heleną Bern-Bersin.
W 1905 roku Alfred Lityński wyjechał do
Krakowa i kontynuował studia biologiczne na
Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1907 roku otrzymał
absolutorium i przedstawił rozprawę pt. "Obumieranie i
regeneracja u orzęsków", która jednak nie została uznana
za pracę doktorską. W 1908 roku Lityńscy zdecydowali się
wyjechać do Zakopanego. Tu, aż do 1916 roku, Alfred
Lityński prowadził badania nad skorupiakami
planktonowymi stawów tatrzańskich, a od 1911 roku był
nauczycielem przyrody w miejscowej szkole. W 1913 roku
uzyskał na UJ tytuł doktora filozofii w zakresie
zoologii.
Poza pracą naukową i pedagogiczną
Lityński aktywnie działał w Towarzystwie Tatrzańskim,
angażując się w sprawy ochrony górskiej przyrody i
krajobrazu.
Alfred Lityński
wśród uczniów szkoły lubelskiej
W poszukiwaniu lepszych zarobków, późną
jesienią 1916 roku Lityński przeniósł się wraz z rodziną
do Lublina, gdzie objął posadę nauczyciela przyrody i
geografii w prywatnym gimnazjum. Równocześnie uczył
także w szkole handlowej. Poza zajęciami pedagogicznymi,
podjął dodatkową pracę w Wojewódzkim Inspektoracie
Rybactwa, co dało mu możliwość bliższego poznania jezior
i stawów tego regionu. Wyniki swoich badań i obserwacji
opublikował m.in. W pracy "Jeziora Firlejowskie. Zarys
limnologiczno-biologiczny". Podczas swoich wyjazdów do
Warszawy, Lityński nawiązał kontakt z Instytutem
Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego. Właśnie
wówczas zaczęto snuć plany zorganizowania pierwszej
polskiej stacji hydrobiologicznej.
W roku 1920 Instytut Biologii
Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego powierzył
Lityńskiemu zorganizowanie Stacji Hydrobiologicznej na
Wigrach i powołał go początkowo na stanowisko zastępcy,
a juz po kilku miesiącach na kierownika Stacji. Lityński
wykazywał się dużym talentem organizacyjnym, aktywnością
naukową oraz zaangażowaniem w działalność edukacyjną
nowej placówki badawczej. Jego niesamowita aktywność po
latach przyniosła mu europejską sławę, a kierowana przez
niego stacja stała się ważnym ośrodkiem naukowym.
Zainteresowania Alfreda Lityńskiego były
bardzo szerokie. Jego dorobek naukowy obejmuje 38
publikacji, z czego 28 pochodzi z okresu "wigierskiego".
Zajmował się m.in. badaniami skorupiaków planktonowych:
wioślarek i widłonogów. Najważniejszym dokonaniem
Lityńskiego w tej dziedzinie było zwrócenie uwagi na
istotne różnice składu zwierząt planktonowych w jeziorach
o odmiennej żyzności i możliwość oceny stanu jezior na
podstawie badań planktonu. Obiektem zainteresowań
Lityńskiego były także ryby, w szczególności sieja i sielawa.
Badał skład ich pokarmu oraz analizował różnice budowy
anatomicznej aparatu filtracyjnego ryb łososiowatych.
Alfred Lityński
w otoczeniu współpracowników i gości Stacji
Okres okupacji hitlerowskiej Alfred
Lityński przeżył u życzliwych mieszkańców Cimochowizny,
a pod koniec wojny zamieszkał w Sobolewie. Nie podjął
współpracy z niemiecką
administracją, która proponowała mu objęcie stanowiska
inspektora rybackiego. Pisał w tym czasie i uzupełniał
ilustracje do swojego podręcznika hydrobiologii i
partiami wysyłał materiały do swojej córki, mieszkającej
w Warszawie. Prawdopodobnie od 1942 roku należał do
Armii Krajowej, gdzie jako porucznik "Leśny" pełnił
funkcję szefa Biura Informacji i Propagandy,
redagując gazetkę "Echa Puszczy". Za działalność tą
został w 1944 roku odznaczony Krzyżem Walecznych.
W październiku 1944 roku na Suwalszczyznę
wkroczyła Armia Czerwona. Lityńscy zamieszkali w
opuszczonej organistówce we wsi Wigry. Nowa władza
powierzyła Lityńskiemu stanowisko inspektora
Gospodarstwa Rybackiego Puszczy Augustowskiej, z
siedzibą w Czerwonym Folwarku.
Pracował tu zaledwie 4 miesiące, gdyż 25 lutego 1945
roku został aresztowany za działalność w AK i skazany na
zsyłkę do łagru w Związku Radzieckim. Wieziony wraz z
innymi skazańcami w bydlęcym wagonie na wschód
zachorował na serce, a zmiany w
krążeniu krwi spowodowały puchliznę całego ciała.
Pozbawiony lekarskiej pomocy zmarł pod Smoleńskiem. Jego
ciało wyrzucono w śnieg koło torów, a podobno później
pochowano na Cmentarzu Tichwińskim w Smoleńsku.
|