Proszę chwilę zaczekać, ładuję stronę ...

Wigierski Park Narodowy       Stacja Bazowa WIGRY        Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego

Raport o stanie środowiska przyrodniczego w roku 2012

Spis treści

Strona tytułowa

Strona główna WPN

  

1. Wprowadzenie

 

 Stacja Bazowa WIGRY Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego powstała w październiku 1993 roku, na mocy porozumienia pomiędzy Głównym Inspektorem Ochrony Środowiska a Wigierskim Parkiem Narodowym. Zlewnia badawcza Stacji zlokalizowana jest w północno-wschodniej Polsce (Rys. 1), na terenie Wigierskiego Parku Narodowego, w krajobrazie młodoglacjalnym. Jest to zlewnia o charakterze leśno-torfowiskowym, z udziałem gruntów uprawnych i niewielkich obszarów zabudowanych. W znacznej części obszar zlewni objęty jest ochroną ścisłą. Ochronie podlega głównie naturalna dynamika roślinności w dolinie rzeki i związana z nią zmiana zespołów organizmów roślinnych i zwierzęcych. Jednym z podstawowych zadań Stacji jest określanie stanu, kierunków i tempa zmian zachodzących w środowisku, zarówno w rezultacie procesów naturalnych, jak i w wyniku różnorodnych form antropopresji (Krzysztofiak 1997).

  

 

Rys. 1. Lokalizacja Stacji Bazowej ZMŚP WIGRY w Polsce

 

W 2012 roku na Stacji realizowane były programy pomiarowe dotyczące: meteorologii, chemizmu powietrza, chemizmu opadów atmosferycznych, opadów podkoronowych, chemizmu roztworów glebowych, stanów i chemizmu wód podziemnych, stanów, przepływów i chemizmu wód rzeki Czarnej Hańczy, chemizmu opadu organicznego, zawartości metali ciężkich w porostach, uszkodzenia drzew i drzewostanów, epifitów nadrzewnych oraz fauny bezkręgowców epigeicznych.

 

Literatura

Krzysztofiak L.,1997: Stacja Bazowa Wigry – jej struktura i główne zadania. W: L. Krzysztofiak (Red.), Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego. Stacja Bazowa Wigry (Wigierski Park Narodowy): 14-17. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa.

  

 

2. Charakterystyka fizyczno-geograficzna zlewni

  

Zlewnia badawcza Stacji Bazowej WIGRY obejmuje przestrzeń przyrodniczą rozciągającą się wzdłuż doliny rzecznej Czarnej Hańczy, na odcinku od Sobolewa do jeziora Wigry (Rys. 2), stanowiącą środkową części dorzecza Czarnej Hańczy. Wyznaczone przed laty granice zlewni badawczej obejmowały obszar o powierzchni 8,155 km2. Obszar ten genetycznie związany jest z akumulacyjną i erozyjną działalnością dwóch ostatnich zlodowaceń (Grabowska-Bajkiewicz 1997). Rzeźba terenu jest zróżnicowana, a deniwelacje osiągają tu 50 m. Główną jednostką morfologiczną zlewni jest płaskodenna, podmokła dolina Czarnej Hańczy, której szerokość waha się od 0,5 do 2,0 km, rozcinająca wysoczyznę lodowcową.

Północną część zlewni stanowi wysoczyzna lodowcowa zbudowana głownie z piasków oraz piasków i żwirów z głazami. Górna, stosunkowo wyrównana powierzchnia wysoczyzny, znajduje się na wysokości około 170 m npm (Rys. 3). Na południe od niej rozciąga się strefa zaburzona, oddzielona od wysoczyzny stromym stokiem o nachyleniu 12-21° (maksymalnie 25°), położona znacznie niżej, tj. na wysokości 135-145 m npm. Jej szerokość jest zróżnicowana i dochodzi prawie do 0,6 km w części wschodniej zlewni.

Holoceńskie dno doliny, o płaskiej i wyrównanej powierzchni, posiada szerokość od 170 m, w przełomie znajdującym się 350 m poniżej mostu w Sobolewie, do ok. 800 m w dolnym odcinku. Dno jest pokryte torfami o miąższości kilku metrów, podścielonymi, w pobliżu ujścia do jeziora Wigry, przez gytię. Na końcowym odcinku Czarna Hańcza jest rzeką meandrującą, promienie meandrów wynoszą od kilkunastu do 70 m. Sporadycznie w korycie obserwuje się łachy śródkorytowe.

Na południe od holoceńskiego dna doliny dość wyraźnie zaznacza się krawędź morfologiczna, a następnie piaski, piaski ze żwirami i głazikami budujące wysoczyznę. Na jej powierzchni widoczne są niekiedy ślady dawnych koryt rzecznych typu roztokowego. W południowo-wschodniej części zlewni występują osady silnie zaburzone, o morfologii podobnej do osadów zaburzonych w strefie północnej (Rutkowski, dane niepublikowane).

Gleby zlewni utworzone są głównie z piasków (gleby bielicowe, rdzawe, brunatne kwaśne) i tylko na dnie doliny rzecznej, na utworach organicznych, występują gleby torfowe i murszowo-torfowe.

 

 

Rys. 2. Ukształtowanie doliny Czarnej Hańczy w obrębie zlewni badawczej

  

Rys. 3. Numeryczny model terenu zlewni badawczej Stacji Bazowej ZMŚP WIGRY

    

Na obszarze zlewni badawczej dominują środowiska leśne, stanowiące 68,6% powierzchni zlewni. Na dnie doliny, nieco dalej od koryta rzeki, występują głównie olsy Ribo nigri-Alnetum z płatami Sphagno squarrosi-Alnetum. Występują tu również duże obszary zajęte przez Sphagno squarrosi-Alnetum oraz Vaccinio uliginosi-Pinetum. Zbiorowiska te często występują w zdegradowanej postaci. W części zlewni położonej powyżej doliny rzecznej znajdują się lasy objęte gospodarka leśną. Dominuje tu zbiorowisko Corylo-Piceetum, odznaczające się sztucznym drzewostanem świerkowo-sosnowym, ze znacznym udziałem dębu i lipy, warstwą krzewów z Coryllus avellana, Evonymus verrucosa, Lonicera xylosteum, Ribes alpina, Frangula alnus i Daphne mezereum oraz roślinami runa należącymi głównie do klasy Querco-Fagetea (Sokołowski 1973). W południowej części zlewni dominują siedliska borów mieszanych i borów bagiennych.

W dolinie rzecznej, poza lasami, występują również środowiska otwarte – szuwary, torfowiska i łąki. Dominującymi zbiorowiskami szuwarowymi sąCaricetum elatae, Phragmitetum communi oraz Phalaridetum arundinaceae. Spośród zbiorowisk łąkowych największy obszar zajmuje Cirsio-Polygonetum.

Fauna zlewni badawczej nie odbiega charakterem od fauny pozostałego obszaru Wigierskiego Parku Narodowego, a jej charakterystyczną cechą jest znaczny udział gatunków borealno-górskich. Meandrująca rzeka, otoczona przez rozległe obszary zabagnione, stwarza korzystne warunki do bytowania wielu gatunków zwierząt związanych ze środowiskami podmokłymi.

Głównym obiektem hydrograficznym obszaru badań jest rzeka Czarna Hańcza, której całkowita długość wynosi 141,7 km, z czego 107,8 km znajduje się na terytorium Polski (na obszarze zlewni badawczej występuje 5,9-cio kilometrowy odcinek rzeki, zajmujący powierzchnię 0,032 km2). Od Sobolewa (początek zlewni badawczej) rzeka płynie szybko po żwirowo-kamienistym podłożu i silnie meandruje. Zbliżając się do jeziora Wigry Czarna Hańcza wyraźnie zwalnia swój bieg, a jej koryto znacznie się pogłębia.

Badania przeprowadzone w 2012 roku, związane z opracowywaniem Planu Ochrony Wigierskiego Parku Narodowego, dostarczyły nowych materiałów dotyczących różnych aspektów przyrodniczych obszaru zlewni badawczej. Analiza spływów powierzchniowych na obszarze zlewni, wykonana na podstawie numerycznego modelu terenu (NMT), pozwoliła na zweryfikowanie powierzchni zlewni i przebiegu jej granic (Rys. 4). Zamykając zlewnię badawczą punktem wodowskazowym w Sobolewie obejmujemy obszar o powierzchni 9,00 km2. Tak wyznaczona zlewnia obejmuje również tereny kopalni żwiru Sobolewo II, położonej w obrębie złoża Sobolewo-Krzywe. Jest to jedno z ważniejszych potencjalnych źródeł zanieczyszczenia wód podziemnych zlewni. Na obszar tak wyznaczonej zlewni dopływają wody powierzchniowe, już poza punktem jej zamknięcia, z terenów położonych na północ od zlewni (Rys. 4). Wydaje się logiczne, aby i ten teren przyłączyć do zlewni badawczej - wówczas powierzchna zlewni wyniesie 14,72 km2. Przeprowadzenie w najbliższym czasie szczegółowych analiz sieci drenażu pozwoli na ostateczne ustalenie granic zlewni badawczej.

Niezależnie od ostatecznego kształtu i wielkości zlewni badawczej, odznacza się ona niezwykle wysokimi wartościami przyrodniczymi. Głównie decydują o tym bogate i zróżnicowane florystycznie zespoły roślinne występujące na dnie podmokłej doliny. Tereny wzdłuż rzeki zajmuje kompleks torfowisk niskich i przejściowych, z których wiele zachowało swój pierwotny charakter. Występują tu rzadkie gatunki roślin, a wśród nich relikty polodowcowe: wełnianeczka alpejska Scirpus hudsonianus i brzoza niska Betula humilis oraz wymierający fiołek torfowy Viola epipsila. Cała dolina to miejsce bytowania łosi, bobrów, wydr, piżmaków, wilków oraz wielu innych gatunków zwierząt.

  

Rys. 4. Spływ powierzchniowy w obrębie zlewni badawczej Stacji Bazowej ZMŚP WIGRY

  

  

Literatura

Bajkiewicz-Grabowska E. 1997. Charakterystyka fizycznogeograficzna zlewni eksperymentalnej Wigierskiej Stacji Bazowej. (w:) L. Krzysztofiak (red.), Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego. Stacja Bazowa Wigry (Wigierski Park Narodowy). Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa, s. 18-28.

Sokołowski A.W. 1973. Zbiorowiska leśne północno-wschodniej Polski. Monogr. Bot., 60, s. 1-205.

   

   

   

   

   

ciąg dalszy  »  

   

spis treści