4.9. Uszkodzenia drzew i drzewostanów

Na wybranych w 2010 roku powierzchniach monitoringowych, zlokalizowanych w borze bagiennym Vaccinio uliginosi-Pinetum (pow. 050), w świerczynie na torfie Sphagno girgensohnii-Piceetum (pow. 051) oraz na siedlisku ubogiego grądu z nasadzeniem sosny Tilio-Carpinetum calamagrostietosum (pow. 052), przeprowadzono badanie stanu zdrowotnego drzew i drzewostanów. Wyznaczone wcześniej drzewa (20 na każdej powierzchni) poddano badaniom, określając dla każdego z nich:

• ubytek aparatu asymilacyjnego (stopień defoliacji),
• obecność i rodzaj uszkodzeń pnia,
• procent martwych gałęzi w koronie,
• stopień odbarwienia aparatu asymilacyjnego,
• pierśnicę pnia (liczoną jako średnia z dwóch prostopadłych pomiarów na wysokości 1,3 m nad ziemią z dokładnością do 1mm).

Ocenę stopnia defoliacji, odbarwienia aparatu asymilacyjnego i ilości martwych gałęzi w żywej części korony przeprowadziło niezależnie dwóch obserwatorów, a uzyskane wyniki stanowią wartość średnią z dwóch obserwacji dla każdego z badanych drzew. Ocenę stopnia defoliacji przeprowadzono przy pomocy „Atlasu ubytku aparatu asymilacyjnego drzew leśnych” (Borecki, Keczyński 1992). Uzyskane wyniki pogrupowano w klasy defoliacji zgodnie z klasyfikacją europejską (Wyrzykowski, Zajączkowski 1995). Przyjęty w badaniach podział na klasy defoliacji i odbarwienia przedstawiono w tabeli 62.

Tabela 62.Klasy defoliacji i odbarwienia

(Wyrzykowski, Zajączkowski 1995)

4.9.1. Bór bagienny Vaccinio uliginosi-Pinetum (pow. 050)

PPowierzchnia znajduje się w oddziale 111 w Obwodzie Ochronnym Gawarzec. Bór bagienny wytworzył się tu w bezodpływowej niecce terenu, na podłożu zbudowanym z torfów wysokich, na obrzeżach doliny Czarnej Hańczy. Występują tu gatunki charakterystyczne dla torfowisk wysokich takie, jak: bagno zwyczajne Ledum palustre, borówka bagienna Vaccinium uliginosum, borówka czernica Vaccinium myrtillus, żurawina Oxycoccus palustris oraz liczne gatunki torfowców. Z drzew gatunkiem dominującym jest sosna Pinus sylvestris, gatunków towarzyszących brak. Warstwę podszytu tworzy podrost brzozy omszonej i świerka.

Ze względu na dużą wilgotność i zakwaszenie gleby (pH poniżej 4) bór bagienny jest siedliskiem bardzo ubogim, o bardzo niskim wskaźniku bonitacji - klasa bonitacji badanego drzewostanu - IV.5 (według Operatu ochrony ekosystemów lądowych WPN).

Na powierzchni przeprowadzono badania drzew z gatunku sosna zwyczajna. Za wzorzec przyjęto drzewo z najmniejszym ubytkiem aparatu asymilacyjnego (5%) i do niego porównywano kolejne badane drzewa. Średni wiek drzewostanu oszacowano na około 150 lat, a średnia pierśnica badanych drzew wyniosła 22,0 cm. Wyniki badania defoliacji i odbarwienia aparatu asymilacyjnego oraz ilości martwych gałęzi przedstawiono w tabeli 63.

Tabela 63. Ocena stopnia uszkodzeń drzew

na powierzchni pomiarowej nr 050 w roku 2011

Badane drzewa charakteryzowały się dużym zróżnicowaniem stopnia ubytku aparatu asymilacyjnego (odchylenie standardowe SD=13). Minimalna stwierdzona defoliacja (średnia z dwóch pomiarów) wynosiła 8%, zaś maksymalna 50% (Tab. 63). Dominowały drzewa charakteryzujące się średnią defoliacją, stanowiące 50% badanych drzew. Badany drzewostan zaliczono do 2 klasy defoliacji – defoliacja średnia. Uzyskane wyniki defoliacji były bardzo podobne do tych, sprzed roku.

Jedynie 5 drzew (25%) na powierzchni wykazywało objawy odbarwienia igieł, z czego w pięciu przypadkach stwierdzono odbarwienie przekraczające 10%. Badany drzewostan zakwalifikowano zatem do pierwszej klasy odbarwienia – lekkie odbarwienie. W poprzednim roku badane drzewa charakteryzowały się zerową klasą odbarwienia (brak odbarwień), i jedynie jedno drzewo (5%) wykazywało odbarwienie przekraczające 10%. W badanym drzewostanie nastąpiło zatem pogorszenie klasy odbarwienia.

Na wszystkich badanych drzewach stwierdzono martwe gałęzie w koronach, a ich udział na poszczególnych drzewach wahał się w przedziale od 3% do 18%. Drzewostan zaliczono do pierwszej klasy uszkodzeń – pojedyncze martwe gałęzie. Badane drzewa nie posiadały żadnych oznak uszkodzeń pni. Podobne wyniki uzyskano w poprzednim roku, z tym, że wówczas jedno drzewo nie miało martwych gałęzi, a ich udział na pozostałych wynosił do 8%.

W oparciu o klasę defoliacji i odbarwienia aparatu asymilacyjnego koron drzew badany drzewostan zaliczono do 2 klasy uszkodzeń (uszkodzenia lekkie i średnie). W poprzednim roku badany drzewostan został zakwalifikowany do takiej samej klasy.

4.9.2. Świerczyna na torfie Sphagno girgensohnii-Piceetum (pow. 051)

Borealna świerczyna na torfie jest zbiorowiskiem w typie siedliskowym boru mieszanego z dominacją świerka i występuje wyłącznie w północno-wschodniej Polsce. Powierzchnia znajduje się w oddziale 111 w Obwodzie Ochronnym Gawarzec. Bór bagienny wytworzył się tu na glebach torfowych torfowisk niskich, o wysokim poziomie wód gruntowych, na terasie rzecznej Czarnej Hańczy. Jego cechą charakterystyczną jest silne zamszenie dna lasu licznymi gatunkami torfowców. Występują tu m.in.: Sphagnum girgensoni, borówka czernica Vaccinium myrtillus, żurawina Oxycoccus palustris oraz widłak goździsty Lycopodium clavatum. Z drzew gatunkiem dominującym jest świerk pospolity Picea abies. Występuje tu również domieszka sosny zwyczajnej. Warstwę podszytu tworzy podrost świerka, olszy oraz kruszyna. Zgodnie z Operatem ochrony ekosystemów lądowych WPN badany drzewostan zaliczono do III klasy bonitacji.

Na powierzchni przeprowadzono badania drzew z gatunku świerk pospolity Picea abies. Średni wiek drzewostanu oszacowano na około 100 lat, a średnia pierśnica wyniosła 36,0 cm. Wyniki badania defoliacji i odbarwienia aparatu asymilacyjnego oraz ilości martwych gałęzi przedstawiono w tabeli 64.

Tabela 64. Ocena stopnia uszkodzeń drzew

na powierzchni pomiarowej nr 051 w roku 2011

Badane drzewa charakteryzowały się niewielkim ubytkiem aparatu asymilacyjnego. Zaledwie na jednym drzewie stwierdzono ubytek aparatu asymilacyjnego przekraczający 25% (średnia defoliacja). U większości drzew (70%) defoliacja nie przekroczyła 10% i były to drzewa zaliczane do klasy 0 - bez defoliacji. Pod względem średniej wartości defoliacji badany drzewostan zaliczono do zerowej klasy defoliacji – bez defoliacji. W poprzednim roku badane drzewa zaliczone zostały do 1 klasy defoliacji (lekka defoliacja), gdyż średnia defoliacja wyniosła 11%. Obserwujemy tu zatem poprawę stanu aparatu asymilacyjnego badanych drzew.

Wszystkie badane drzewa wykazywały pewne objawy odbarwienia aparatu asymilacyjnego. U ponad połowy drzew (55%) odbarwienie to przekraczało 10% wszystkich igieł na drzewie. Drzewostan zaliczono do 1 klasy odbarwienia – lekkie odbarwienie. W poprzednim roku drzewostan ten zaliczono do 0 klasy odbarwienia (brak odbarwień), a średnia procent igieł wykazujących symptomy odbarwienia wynosił 4%.

Na wszystkich badanych drzewach stwierdzono martwe gałęzie w koronach, a ich udział na poszczególnych drzewach wahał się w przedziale od 3% do 45%. Z 20 badanych drzew na 9 stwierdzono niewielką ich liczbę, nie przekraczającą 10% wszystkich gałęzi w koronie. Na 11 drzewach udział martwych gałęzi był znacznie większy, a w dwóch przypadkach przekraczał 40%. Drzewostan zaliczono do 2 klasy uszkodzeń – od 11% do 50% martwych gałęzi. U dwóch drzew stwierdzono nieznaczne uszkodzenia pnia, niewiadomego pochodzenia (prawdopodobnie pęknięcia mrozowe).

W oparciu o stopień defoliacji i odbarwienia aparatu asymilacyjnego badany drzewostan zaliczono do 0 klasy uszkodzeń (bez uszkodzeń). W poprzednim roku zakwalifikowano go do 1 klasy uszkodzeń (klasa ostrzegawcza).

4.9.3. Siedlisko ubogiego grądu z nasadzeniem sosny Tilio-Carpinetum calamagrostietosum (pow. 052)

Powierzchnia znajduje się w oddziale 111 w Obwodzie Ochronnym Gawarzec, na siedlisku ubogiego grądu Tilio-Carpinetum calamagrostietosum. Siedlisko to wytworzyło się na glebach brunatnych i piaskach gliniastych. Na skutek prowadzonej przed powstaniem Parku gospodarki leśnej, typowe dla grądu gatunki drzew zastąpiono nasadzeniem sosny, która obecnie stanowi gatunek dominujący w drzewostanie. Towarzyszy jej niewielka domieszka świerka. Warstwę podszytu tworzy leszczyna i podrost świerka. W warstwie runa dominują trzcinnik, malina i szczawik zajęczy.

Nasadzenia sosnowe na siedliskach grądowych charakteryzują się bardzo wysokim wskaźnikiem bonitacji, a co za tym idzie dobrymi warunkami życia drzew, skutkującymi ich szybkim wzrostem. Na podstawie Operatu ochrony ekosystemów lądowych WPN badane wydzielenie zaliczono do I klasy bonitacji.

Na powierzchni przeprowadzono badania drzew z gatunku sosna zwyczajna (Pinus sylvestris). Średni wiek drzewostanu oszacowano na około 117 lat, a średnia pierśnica drzew wyniosła 43,3 cm. Wyniki badania defoliacji i odbarwienia aparatu asymilacyjnego oraz ilości martwych gałęzi przedstawiono w tabeli 57.

Tabela 65. Ocena stopnia uszkodzeń drzew

na powierzchni pomiarowej nr 052 w roku 2011

Badane drzewa charakteryzowały się niewielkim ubytkiem aparatu asymilacyjnego - z 20 drzew 11 charakteryzowało się defoliacją w przedziale 0-10% (bez defoliacji), a na 8 drzewach stwierdzono średnią defoliację (nie przekraczającą 25% ubytku aparatu asymilacyjnego). Zaledwie w jednym przypadku stwierdzono defoliację przekraczającą 25% (38%). Drzewostan zaliczono do 1 klasy defoliacji – lekka defoliacji, zatem o jedną klasę gorzej niż przed rokiem (wówczas stwierdzono 0 klasę defoliacji).

Wszystkie badane drzewa charakteryzowały się odbarwieniem aparatu asymilacyjnego w granicach od 5 do 55%. Na 4 drzewach (20%) stwierdzono odbarwienie aparatu asymilacyjnego nie przekraczające 10%, mieszczące się w 0 klasie odbarwienia. Na 8 drzewach (40%) stwierdzono lekkie odbarwienia (11-25%), a na pozostałych 8 drzew średnie odbarwienie (26-60%). Ogólnie drzewostan zaliczono do 1 klasy odbarwień – lekkie odbarwienie, co oznacza, że ilość odbarwionych igieł zwiększyła się w stosunku do roku 2010.

W koronach 7 badanych drzew (35%) nie stwierdzono martwych gałęzi, a na pozostałych drzewach ich udział nie przekraczał 10% żywej części korony. Pozwoliło to zaliczyć badany drzew do 1 klasy - pojedyncze martwe gałęzie. W jednym z drzew stwierdzono dziuplę dzięcioła (prawdopodobnie Dendrocopos major).

W oparciu o stopień defoliacji i odbarwienia aparatu asymilacyjnego badany drzewostan zaliczono do 1 klasy uszkodzeń (klasa ostrzegawcza). W poprzednim roku drzewostan ten zaklasyfikowano do 0 klasy - bez uszkodzeń.

Literatura

Borecki, T., Keczyński, A. 1992. Atlas ubytku aparatu asymilacyjnego drzew leśnych. Generalna Dyrekcja Lasów Państwowych, Agencja Reklamowa „Atut”, Warszawa, s. 1-48.

Wyrzykowski S., Zajączkowski S.. 1995. Wskazówki metodyczne w sprawie sporządzania ocen stanu lasu. PIOŚ, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa.

ciąg dalszy  »  

spis treści