4.9. Uszkodzenia drzew i drzewostanów

W 2010 r. przeprowadzono badanie stanu zdrowotnego drzew i drzewostanów. W tym celu dokonano wyboru trzech powierzchni monitoringowych, zlokalizowanych w borze bagiennym Vaccinio uliginosi-Pinetum (pow. 050), w świerczynie na torfie Sphagno girgensohnii-Piceetum (pow. 051) oraz na siedlisku ubogiego grądu z nasadzeniem sosny Tilio-Carpinetum calamagrostietosum (pow. 052). Na każdej powierzchni wybrano 20 drzew z drzewostanu panującego, należących do drzew górujących, niezacienionych, o pełnej widoczności korony, w wieku powyżej 40 lat. Dla każdego badanego drzewa zbadano:

• ubytek aparatu asymilacyjnego (stopień defoliacji),

• obecność i rodzaj uszkodzeń pnia,

• procent martwych gałęzi w koronie,

• stopień odbarwienia aparatu asymilacyjnego,

• pierśnicę pnia (liczoną jako średnia z dwóch prostopadłych pomiarów na wysokości 1,3 m nad ziemią z dokładnością do 1mm).

Ocenę stopnia defoliacji, odbarwienia aparatu asymilacyjnego i ilości martwych gałęzi w żywej części korony przeprowadziło niezależnie dwóch obserwatorów, a uzyskane wyniki stanowią wartość średnią z dwóch obserwacji dla każdego z badanych drzew. Ocenę stopnia defoliacji przeprowadzono przy pomocy „Atlasu ubytku aparatu asymilacyjnego drzew leśnych” (Borecki, Keczyński 1992). Uzyskane wyniki pogrupowano w klasy defoliacji zgodnie z klasyfikacją europejską (Wyrzykowski, Zajączkowski 1995).

W badaniach przyjęto następujący podział na klasy defoliacji i odbarwienia:

4.9.1. Bór bagienny Vaccinio uliginosi-Pinetum (pow. 050)

Powierzchnia znajduje się w oddziale 111 w Obwodzie Ochronnym Gawarzec. Bór bagienny wytworzył się tu w bezodpływowej niecce terenu, na podłożu zbudowanym z torfów wysokich, na obrzeżach doliny Czarnej Hańczy. Występują tu gatunki charakterystyczne dla torfowisk wysokich takie, jak: bagno zwyczajne Ledum palustre, borówka bagienna Vaccinium uliginosum, borówka czernica Vaccinium myrtillus, żurawina Oxycoccus palustris oraz liczne gatunki torfowców. Z drzew gatunkiem dominującym jest sosna Pinus sylvestris, gatunków towarzyszących brak. Warstwę podszytu tworzy podrost brzozy omszonej i świerka.

Ze względu na dużą wilgotność i zakwaszenie gleby (pH poniżej 4) bór bagienny jest siedliskiem bardzo ubogim, o bardzo niskim wskaźniku bonitacji - klasa bonitacji badanego drzewostanu - IV.5 (według Operatu ochrony ekosystemów lądowych WPN).

Na powierzchni przeprowadzono badania drzew z gatunku sosna zwyczajna. Za wzorzec przyjęto drzewo z najmniejszym ubytkiem aparatu asymilacyjnego (5%) i do niego porównywano kolejne badane drzewa. Średni wiek drzewostanu oszacowano na około 150 lat, a średnia pierśnica badanych drzew wyniosła 21,99 cm. Wyniki badania defoliacji i odbarwienia aparatu asymilacyjnego oraz ilości martwych gałęzi przedstawiono w tabeli 55.

Tabela 55. Ocena stopnia uszkodzeń drzew na powierzchni pomiarowej nr 050 w roku 2010

Badane drzewa charakteryzowały się dużym zróżnicowaniem stopnia ubytku aparatu asymilacyjnego (odchylenie standardowe SD=14,3). Minimalna stwierdzona defoliacja (średnia z dwóch pomiarów) wynosiła 2,5%, zaś maksymalna 50% (Tab. 55). Dominowały drzewa charakteryzujące się średnią defoliacją stopniu defoliacji, stanowiące 55% badanych drzew. Badany drzewostan zaliczono do 2 klasy defoliacji – defoliacja średnia.

Jedynie 6 drzew (5%) na powierzchni wykazywało objawy odbarwienia igieł, z czego tylko w jednym przypadku stwierdzono odbarwienie przekraczające 10%. Badany drzewostan zakwalifikowano zatem do zerowej klasy odbarwienia – brak odbarwień.

Z 20 badanych drzew, tylko 2 nie miały żadnych martwych gałęzi. Na pozostałych stwierdzono niewielką liczbę martwych gałęzi w koronie, nie przekraczającą 10% wszystkich gałęzi. Drzewostan zaliczono do pierwszej klasy 1 klasy uszkodzeń – pojedyncze martwe gałęzie. Badane drzewa nie posiadały żadnych oznak uszkodzeń pni.

W oparciu o klasę defoliacji i odbarwienia aparatu asymilacyjnego koron drzew badany drzewostan zaliczono do 2 klasy uszkodzeń (uszkodzenia lekkie).

4.9.2. Świerczyna na torfie Sphagno girgensohnii-Piceetum (pow. 051)

Borealna świerczyna na torfie jest zbiorowiskiem w typie siedliskowym boru mieszanego z dominacją świerka i występuje wyłącznie w północno-wschodniej Polsce. Powierzchnia znajduje się w oddziale 111 w Obwodzie Ochronnym Gawarzec. Bór bagienny wytworzył się tu na glebach torfowych torfowisk niskich, o wysokim poziomie wód gruntowych, na terasie rzecznej Czarnej Hańczy. Jego cechą charakterystyczną jest silne zamszenie dna lasu licznymi gatunkami torfowców. Występują tu m.in.: Sphagnum girgensoni, borówka czernica Vaccinium myrtillus, żurawina Oxycoccus palustris oraz widłak goździsty Lycopodium clavatum. Z drzew gatunkiem dominującym jest świerk pospolity Picea abies. Występuje tu również domieszka sosny zwyczajnej. Warstwę podszytu tworzy podrost świerka, olszy oraz kruszyna. Zgodnie z Operatem ochrony ekosystemów lądowych WPN badany drzewostan zaliczono do III klasy bonitacji.

Na powierzchni przeprowadzono badania drzew z gatunku świerk pospolity Picea abies. Średni wiek drzewostanu oszacowano na około 100 lat, a średnia pierśnica wyniosła 35,95 cm. Wyniki badania defoliacji i odbarwienia aparatu asymilacyjnego oraz ilości martwych gałęzi przedstawiono w tabeli 56.

Tabela 56. Ocena stopnia uszkodzeń drzew na powierzchni pomiarowej nr 051 w roku 2010

Badane drzewa charakteryzowały się niewielkim ubytkiem aparatu asymilacyjnego. Zaledwie u dwóch drzew stwierdzono ubytek aparatu asymilacyjnego przekraczający 25% (średnia defoliacja). U większości drzew (70%) defoliacja nie przekroczyła 10% i były to drzewa zaliczane do klasy 0 - bez defoliacji. Pod względem średniej wartości defoliacji badany drzewostan zaliczono do 1 klasy defoliacji – lekka defoliacja.

Nie stwierdzono żadnych znaczących objawów odbarwienia aparatu asymilacyjnego. Jedynie u dwóch, spośród dwudziestu badanych drzew, odbarwienie przekraczało 10%. Drzewostan zaliczono do zerowej klasy odbarwień – brak odbarwień.

Z 20 badanych drzew 6 nie miało żadnych martwych gałęzi, a na 10 drzewach stwierdzono niewielką ich liczbę, nie przekraczającą 10% wszystkich gałęzi w koronie. Na 4 drzewach udział martwych gałęzi dochodził nawet do 27,5%. Drzewostan zaliczono do 1 klasy uszkodzeń – pojedyncze martwe gałęzie. U dwóch drzew stwierdzono nieznaczne uszkodzenia pnia, niewiadomego pochodzenia (prawdopodobnie pęknięcia mrozowe).

W oparciu o stopień defoliacji i odbarwienia aparatu asymilacyjnego badany drzewostan zaliczono do 1 klasy uszkodzeń (stan ostrzegawczy).

4.9.3. Siedlisko ubogiego grądu z nasadzeniem sosny Tilio-Carpinetum calamagrostietosum (pow. 052)

Powierzchnia znajduje się w oddziale 111 w Obwodzie Ochronnym Gawarzec, na siedlisku ubogiego grądu Tilio-Carpinetum calamagrostietosum. Siedlisko to wytworzyło się na glebach brunatnych i piaskach gliniastych. Na skutek prowadzonej przed powstaniem Parku gospodarki leśnej, typowe dla grądu gatunki drzew zastąpiono nasadzeniem sosny, która obecnie stanowi gatunek dominujący w drzewostanie. Towarzyszy jej niewielka domieszka świerka. Warstwę podszytu tworzy leszczyna i podrost świerka. W warstwie runa dominują trzcinnik, malina i szczawik zajęczy.

Nasadzenia sosnowe na siedliskach grądowych charakteryzują się bardzo wysokim wskaźnikiem bonitacji, a co za tym idzie dobrymi warunkami życia drzew, skutkującymi ich szybkim wzrostem. Na podstawie Operatu ochrony ekosystemów lądowych WPN badane wydzielenie zaliczono do I klasy bonitacji.

Na powierzchni przeprowadzono badania drzew z gatunku sosna zwyczajna (Pinus sylvestris). Średni wiek drzewostanu oszacowano na około 117 lat, a średnia pierśnica drzew wyniosła 43,28 cm. Wyniki badania defoliacji i odbarwienia aparatu asymilacyjnego oraz ilości martwych gałęzi przedstawiono w tabeli 57.

Tabela 57. Ocena stopnia uszkodzeń drzew na powierzchni pomiarowej nr 052 w roku 2010

Badane drzewa charakteryzowały się bardzo niewielkim ubytkiem aparatu asymilacyjnego - 95% drzew charakteryzowało się defoliacją w przedziale 0-10% (bez defoliacji). Zaledwie w jednym przypadku stwierdzono defoliację przekraczającą 10%. Drzewostan zaliczono do zerowej klasy defoliacji – brak defoliacji.

U czterech drzew stwierdzono niewielkie, nie przekraczające 10%, odbarwienie aparatu asymilacyjnego. U pozostałych badanych drzew nie stwierdzono żadnych odbarwień. Drzewostan zaliczono do zerowej klasy odbarwień – brak odbarwień.

Przeważająca większość (90%) badanych drzew nie posiadało martwych gałęzi w koronie, a na pozostałych drzewach ich udział nie przekraczał 5% w żywej części korony. W jednym z drzew stwierdzono dziuplę dzięcioła (prawdopodobnie Dendrocopos major).

W oparciu o stopień defoliacji i odbarwienia aparatu asymilacyjnego badany drzewostan zaliczono do 0 klasy uszkodzeń (brak uszkodzeń).

Literatura

Borecki, T., Keczyński, A. 1992. Atlas ubytku aparatu asymilacyjnego drzew leśnych. Generalna Dyrekcja Lasów Państwowych, Agencja Reklamowa „Atut”, Warszawa, s. 1-48.

Wyrzykowski S., Zajączkowski S.. 1995. Wskazówki metodyczne w sprawie sporządzania ocen stanu lasu. PIOŚ, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa.

ciąg dalszy  »  

spis treści