4.7. Wody powierzchniowe

4.7.1. Stany i przepływ wody rzeki Czarnej Hańczy

W minionym roku po raz kolejny obserwowano spadek średnich stanów dobowych na rzece Czarnej Hańczy - w 2005 roku wynosił on 244 cm, a w 2009 roku 228 cm. Średni stan obliczony dla roku 2009 wyniósł 228 cm i była to wartość najniższa od początku istnienia posterunku wodowskazowego, tj. od roku 1997. Podobnie, jak w latach poprzednich wystąpiły małe różnice między stanami charakterystycznymi - stan najwyższy WW osiągnął wartość 252 cm w dniu 7 czerwca, zaś najniższy NW wyniósł 217 cm w dniu 19 września (Tab. 43).

Przebieg średnich stanów dobowych na Czarnej Hańczy w profilu wodowskazowym Sobolewo do połowy roku 2009 był bardzo podobny, jak w roku poprzednim lecz na niższym poziomie (Rys. 54). Średni stan dobowy osiągnął wartość 228 cm i był o 3 cm niższy niż w roku 2008. Wielkości stanów głównych I stopnia w całym okresie badań przedstawione zostały w tabeli 44, a ich przebieg w ostatnich 3 latach na rysunku 55).

Rys. 54. Średnie dobowe stany wody na rzece Czarnej Hańczy w latach hydrologicznych 2008 i 2009

w profilu wodowskazowym Sobolewo

Fig. 54. Average daily water levels of Czarna Hańcza River in Sobolewo (hydrological years 2008-2009)

Rys. 55. Stany główne I stopnia w przedziałach miesięcznych na Czarnej Hańczy w Sobolewie

w latach hydrologicznych 2007-2009

Fig. 55. Yearly water levels of Czarna Hańcza River in Sobolewo (hydrological years 2007-2009)

Tabela 44. Stany charakterystyczne główne I stopnia na rzece Czarnej Hańczy na wodowskazie Sobolewo w latach 1997-2009

Table 44. Yearly water levels of Czarna Hańcza River in Sobolewo in years 1997-2009

Analiza częstości trwania stanów wody na Czarnej Hańczy wykazała, że w 2009 roku stany wód miały tendencję obniżania się. Aż 65,5% stanów mieściło się w najniższym przedziale, czyli 220-229 cm. Tylko 4-krotnie (1,1% przypadków) odnotowano wysokość słupa wody w przedziale 240-249 cm. Najczęściej niskie stany występowały w miesiącach zimowych, pod koniec lata i w okresie jesiennym (Rys. 56). W porównaniu z poprzednim rokiem o prawie 20% zwiększyła się liczba stanów najniższych (220-229 cm) i nie zanotowano stanów powyżej 249 cm (Rys. 57).

Rys. 56. Rozkład częstości stanów wody na Czarnej Hańczy (wodowskaz Sobolewo)

w poszczególnych miesiącach roku hydrologicznego 2009

Fig. 56. Layout of water levels’ frequency - Czarna Hańcza River (water-gauge in Sobolewo)

in particular months (hydrological year 2009)

Rys . 57. Częstości stanów wody na Czarnej Hańczy (wodowskaz Sobolewo) w latach hydrologicznych 2007-2009

Fig . 57. Frequency of water levels of Czarna Hańcza River in Sobolewo (hydrological years 2007-2009)

Czarna Hańcza w Sobolewie charakteryzowała się niższym średnim rocznym przepływem (1,190 m³/s) niż w roku ubiegłym (1,390 m³ /s). Przepływ minimalny NQ wynosił 0,696 m³/s, a maksymalny WQ 2,106 m³/s (Tab. 45). Nie zaobserwowano tak, jak w poprzednich latach, znacznych różnic w przepływach miedzy półroczami: zimowym i letnim. Zimą SQ wyniósł 1,277 m³/s, a latem był nieznacznie niższy - 1,103 m³/s.

Tabela 45. Przepływy charakterystyczne, główne I i II stopnia na Czarnej Hańczy (Sobolewo, 2009)

Table 45. Characteristic flows of I and II degree of Czarna Hańcza River (Sobolewo, 2009)

Według Dynowskiej (1971) Czarna Hańcza ma ustrój umiarkowany z głównym wezbraniem zimowym oraz zasilaniem gruntowo-deszczowo-śnieżnym. Jednak w roku 2009 wezbrania na Czarnej Hańczy wystąpiły nie tylko w półroczu zimowym (listopad, grudzień oraz koniec marca), ale i w półroczu letnim (maj-lipiec). Najwyższe wezbranie zarejestrowano w miesiącu lipcu, a nie jak w roku poprzednim w styczniu. Najwyższy przepływ wystąpił 7 lipca (2,106 m³/s), ale jego wartość nie była wyższa niż SWQ dla lat 2001-2009 (2,816 m³/s). Odnotowane krótkotrwałe, jedno lub dwudniowe wezbrania w listopadzie, marcu, czerwcu i lipcu należały do wezbrań dużych, których natężenie przepływu przekraczało WSQ 1,770 m³/s (Rys. 58).

Okres z niżówkami, kiedy objętość natężenia przepływu zawarła się w przedziale między SNQ i NSQ (od 0,608 m³/s do 0,870 m³ /s), był znacznie dłuższy, niż w roku ubiegłym, kiedy trwał on tylko przez 5 dni. W 2009 roku niżówka wystąpiła w ostatnich 3 dniach lipca, 18 dniach sierpnia i prawie przez cały wrzesień. W tym ostatnim miesiącu znaczący wpływ na tak długą niżówkę miały niskie opady (25,8 mm) i temperatura - maksymalne temperatury dochodziły do 25°C, a przy gruncie nawet do 30°C. Byczkowski (1996) określa takie niżówki jako letnie, gdy wysokie temperatury powietrza ułatwiają szybkie parowanie wody, a niewielkie opady nie zwiększają zasilania rzeki.

Rys. 58. Przebieg przepływów dobowych na Czarnej Hańczy na tle opadów atmosferycznych (Sobolewo, 2009)

Fig. 58 . Twenty for hours water flow on the Czarna Hańcza rive, on the background of precipitation (Sobolewo, 2009)

Główny wpływ na relację opad-odpływ mają czynniki naturalne, takie jak warunki meteorologiczne, środowisko geograficzne, budowa geologiczna, fizjografia (rzeźba) terenu, gleby i pokrycie roślinne powierzchni zlewni, oraz antropogeniczne związane z działalnością człowieka w procesie zagospodarowania zlewni (Ostrowski, Zaniewska, 2001). Odpływ rzeczny podlega zmianom wskutek zmieniającego się w ciągu poszczególnych miesięcy zasilania z opadów atmosferycznych, a także zróżnicowanej możliwości retencjonowania wody, zarówno na powierzchni zlewni, jak i w profilu gruntowym.

W roku hydrologicznym 2009 przepłynęło w Sobolewie 35,5 mln m³ wody, czyli o 6 mln m³ mniej niż w roku poprzednim. Wielkość odpływu miedzy półroczami zimowym i letnim była wyrównana (Tab. 46). W półroczu zimowym odpływ stanowił 53% całkowitego odpływu rocznego. Opady atmosferyczne były znacznie wyższe w półroczu letnim, gdzie stanowiły aż 70% opadu rocznego. Według Ostrowskiego i Zaniewskiej (2001) rozbieżność pomiędzy zasilaniem zlewni, a odpływem rzecznym jest spowodowana większym parowaniem latem niż w pozostałych porach roku oraz włączeniem się wiosną znacznych ilości wód zmagazynowanych w pokrywie śnieżnej, akumulowanej w okresie zimowym.

Odpływ jednostkowy q dla całego roku hydrologicznego wyniósł 6,3 l/s/km², a wysokość warstwy odpływu H – 187. Były to wartości niższe niż w poprzednich dwóch latach.

Według Byczkowskiego (1996) podział rocznej objętości odpływu na półrocza i miesiące roku nie jest równomierny, co wynika z występowania pór roku, w których zasilanie ma różny charakter i intensywność. Średnie miesięczne odpływy jednostkowe na Czarnej Hańczy były podobne do trendów występujących na polskim niżu, czyli najwyższych odpływów w kwietniu, a najniższych w sierpniu i wrześniu. W Sobolewie najwyższy odpływ wystąpił w kwietniu – 7,5 l/s/km², a najniższy w sierpniu (4,0/s/km²) i wrześniu (4,8 l/s/km²). Współczynnik odpływu dla roku 2009 wyniósł 0,30. Podobnie jak w roku poprzednim w przypadku współczynnika odpływu wystąpiły duże różnice między półroczem zimowym, w którym wyniósł on 0,53 a w letnim - 0,22. Szczegółowe zestawienie wielkości odpływów na tle opadów atmosferycznych przedstawiają tabele 46, 47 i rysunek 59.

Tabela 47. Sumy opadów, wartości średnie odpływu rzecznego i współczynniki odpływu dla lat hydrologicznych 2001-2009

Table 47. Total precipitation, average values of river runoff and runoff index for hydrological years 2001-2009

Rys. 59. Miesięczne sumy opadów i średnie miesięczne odpływy jednostkowe dla profilu wodowskazowego Sobolewo

na Czarnej Hańczy (2009)

Fig. 59. Total monthly precipitations and monthly average river runoff of Czarna Hańcza River in Sobolewo (2009)

4.7.2. Poprawność wykonanych analiz chemicznych

Ocenę poprawności wykonanych analiz chemicznych wody przeprowadzono według normy PN-89/C-04638/01,02,03, poprzez określenie zgodności sumy równoważników kationów (SrK) z sumą równoważników anionów (SrA) i wyliczenie względnego błędu w analizie. Suma jonów w badanej wodzie mieściła się w zakresie od 5 do 15 mval/dm³, zatem dopuszczalny błąd względny analizy może wynosić ± 5%.

Rys. 60. Błąd względny analiz chemicznych wód Czarnej Hańczy (Ujście, 2009)

Fig. 60. Relative error of chemical analyses of Czarna Hańcza River (Outlet, 2009)

Analizy wody z punktu Sobolewo na rzece Czarna Hańcza wykonano w laboratorium Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska Delegatura w Suwałkach i tam też obliczono bilans jonowy w wykonanych oznaczeniach. W przypadku analiz wody pobranej z punktu Ujście na rzece Czarna Hańcza kontrola bilansu jonowego z miesięcy od listopada 2008 r. do października 2009 r. wykazała, że analizy wykonano prawidłowo – błąd mieścił się w zakresie od 0,52% do 4,19% (Rys. 60).

ciąg dalszy  »  

strona główna