|
2. Charakterystyka fizycznogeograficzna zlewni
Zlewnia badawcza Stacji Bazowej WIGRY obejmuje przestrzeń przyrodniczą rozciągającą się wzdłuż doliny rzecznej Czarnej Hańczy, na odcinku od Sobolewa do jeziora Wigry (Rys. 2), stanowiącą środkową części dorzecza Czarnej Hańczy. Jest to obszar o powierzchni 8,155 km2 genetycznie związany z akumulacyjną i erozyjną działalnością dwóch ostatnich zlodowaceń. Rzeźba terenu jest zróżnicowana, a deniwelacje osiągają tu 50 m. Główną jednostką morfologiczną zlewni jest płaskodenna, podmokła dolina Czarnej Hańczy, której szerokość waha się od 0,5 do 2,0 km. Od północnego wschodu do doliny przylegają moreny oscylacyjne, powstałe z wygniatania i akumulacji czołowej, a od południa graniczy ona ze strefą brzeżną sandru suwalsko-augustowskiego (Bajkiewicz-Grabowska 1997).
Gleby zlewni utworzone są głównie z piasków (gleby bielicowe, rdzawe, brunatne kwaśne) i tylko na dnie doliny rzecznej, na utworach organicznych, występują gleby torfowe i murszowo-torfowe.
Na obszarze zlewni badawczej dominują środowiska leśne, stanowiące 68,6% powierzchni zlewni. Na dnie doliny, nieco dalej od koryta rzeki, występują głównie olsy Ribo nigri-Alnetum z płatami Sphagno squarrosi-Alnetum. Występują tu również duże obszary zajęte przez Sphagno squarrosi-Alnetum oraz Vaccinio uliginosi-Pinetum. Zbiorowiska te często występują w zdegradowanej postaci. W części zlewni położonej powyżej doliny rzecznej znajdują się lasy objęte gospodarka leśną. Dominuje tu zbiorowisko Corylo-Piceetum, odznaczające się sztucznym drzewostanem świerkowo-sosnowym, ze znacznym udziałem dębu i lipy, warstwą krzewów z Coryllus avellana, Evonymus verrucosa,Lonicera xylosteum, Ribes alpina, Frangula alnus i Daphne mezereum oraz roślinami runa należącymi głównie do klasy Querco-Fagetea (Sokołowski 1973). W południowej części zlewni dominują siedliska borów mieszanych i borów bagiennych.
W dolinie rzecznej poza lasami występują również środowiska otwarte – szuwary, torfowiska i łąki. Dominującymi zbiorowiskami szuwarowymi są Caricetum elatae, Phragmitetum communi oraz Phalaridetum arundinaceae. Spośród zbiorowisk łąkowych największy obszar zajmuje Cirsio-Polygonetum.
Fauna zlewni badawczej nie odbiega charakterem od fauny pozostałego obszaru Wigierskiego Parku Narodowego, a jej charakterystyczną cechą jest znaczny udział gatunków borealno-górskich. Meandrująca rzeka otoczona przez rozległe obszary zabagnione stwarza korzystne warunki do bytowania wielu gatunków zwierząt związanych ze środowiskami podmokłymi.
Głównym obiektem hydrograficznym obszaru badań jest rzeka Czarna Hańcza, której całkowita długość wynosi 141,7 km, z czego 107,8 km znajduje się na terytorium Polski (na obszarze zlewni badawczej występuje 5,9 km odcinek rzeki, zajmujący powierzchnię 0,032 km2). Od Sobolewa (początek zlewni badawczej) rzeka płynie szybko po żwirowo-kamienistym podłożu i silnie meandruje. Zbliżając się do jeziora Wigry Czarna Hańcza wyraźnie zwalnia swój bieg, a jej koryto znacznie się pogłębia.
Zlewnia badawcza odznacza się niezwykle wysoką wartością przyrodniczą, zwłaszcza ze względu na bogate i zróżnicowane florystycznie zespoły roślinne występujące na dnie podmokłej doliny. Tereny wzdłuż rzeki zajmuje kompleks torfowisk niskich i przejściowych, z których wiele zachowało swój pierwotny charakter. Występują tu rzadkie gatunki roślin, a wśród nich relikty polodowcowe: wełnianeczka alpejska Scirpus hudsonianus i brzoza niska Betula humilis oraz wymierający fiołek torfowy Viola epipsila. Cała dolina to miejsce bytowania łosi, bobrów, wydr, piżmaków, wilków oraz wielu innych gatunków zwierząt.
Literatura
Bajkiewicz-Grabowska E. 1997. Charakterystyka fizycznogeograficzna zlewni eksperymentalnej Wigierskiej Stacji Bazowej. (w:) L. Krzysztofiak (red.), Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego. Stacja Bazowa Wigry (Wigierski Park Narodowy). Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa, s. 18-28.
Sokołowski A.W. 1973. Zbiorowiska leśne północno-wschodniej Polski. Monogr. Bot., 60, s. 1-205.
|