|
Nr 4/2002 |
PRZYRODA I KRAJOBRAZ |
|
|
Jacek Łoziński
Obręb Ochronny MAĆKOWA RUDA (1) |
|
|
|
Południowa część Wigierskiego Parku Narodowego, wchodząca w skład Obrębu Ochronnego Maćkowa Ruda, rozciąga się na południe i wschód od jeziora Wigry. Zdecydowaną większość obszaru obrębu stanowią lasy (4700 ha), sąsiadujące z gruntami prywatnymi wielu wsi.
Powierzchnię tej okolicy, w czasach, których nikt już nie pamięta, ukształtował materiał skalny niesiony przez lodowiec i wody z niego wypływające. Świadectwem ostatniego postoju czoła lodowca na tym terenie jest stroma skarpa tworząca południowo-zachodni brzeg jeziora Wigry, ciągnąca się przez wsie Bryzgiel i Krusznik aż do wsi Czerwony Krzyż. Na południe od tej skarpy rozciąga się płaska równina sandrowa, natomiast na północ od niej pagórkowaty krajobraz poprzetykany jest taflami różnej wielkości jezior powstałych niegdyś z brył tzw. martwego lodu. Znajdują się tutaj także liczne i rozległe bagna; brzeg Wigier jest bogato urzeźbiony.
Wysoki brzeg Wigier w Czerwonym Krzyżu (fot. M.Kamiński)
Na wyobraźnię działa rozległa panorama rozciągająca się z wieży widokowej nad jeziorem Mulaczysko. Wigierskie wyspy ukształtowane przez lodowiec najlepiej jest podziwiać z punktu obserwacyjnego w zachodniej części Bryzgla.
W miarę ocieplania się klimatu, po ustąpieniu lodowca, stopniowo zmieniała się roślinność. Od pionierskich porostów poprzez rozległe przestrzenie porośnięte z rzadka karłowatymi drzewami aż do lasów iglastych, które z czasem przekształciły się w zbiorowiska mieszane. W ślad za roślinnością pojawiały się zwierzęta, a za nimi ludzie podążający wzdłuż doliny Czarnej Hańczy. Na obu brzegach rzeki w okolicy Wysokiego Mostu, a także na wyspach Ordów, Ostrów i Kamień znajdują się ślady obozowisk pradawnych łowców, późniejszych zbieraczy i rolników.
Wpływ człowieka na puszczę pozostawał nieznaczny, aż do czasu, kiedy przed około 350 laty zaczęto intensywnie użytkować zasoby leśne, powodując spustoszenia w drzewostanach. Drewno służyło jako surowiec do produkcji smoły, dziegciu, potażu i węgla drzewnego niezbędnego przy produkcji żelaza. Kosztem lasu rozrastały się osady. W Maćkowej Rudzie i być może w Sernetkach wytapiano żelazo. W Wysokim Moście i Studzianym Lesie nad Czarną Hańczą obejrzeć można pozostałości dawnych smolarni. Podobne obiekty istniały także w pobliskich Jeziorkach i w Tobołowie, na południowy wschód od Bryzgla. W Monkiniach produkowano dziegieć. Starsi mieszkańcy wsi Czerwony Krzyż pokazać mogą jeszcze leśną drogę, zwaną "Dziegciarką". Zorganizowaną gospodarkę leśną rozpoczęto tutaj nie tak dawno, bo około 150 lat temu.
Bór mieszany (fot. J.Bednarek)
Wycięto wówczas w drzewostanie szerokie linie (tryby), służące podziałowi ostępów leśnych na mniejsze części. Wzdłuż takiej starej tryby, na odcinku kilkuset metrów, prowadzi zielony szlak turystyczny pomiędzy Płocicznem a Bryzglem. Z podobną linią krzyżuje się szlak niebieski prowadzący na zachód od wsi Maćkowa Ruda. |
Nad Wigrami - „Piaski” zimą (fot. J.Łoziński)
W tym czasie, przy zakładaniu obecnej wsi Mikołajewo, wykarczowano las, gdzie rosły ostatnie w tej okolicy cisy. Wtedy też pojawiła się po raz pierwszy nazwa Maćkowej Rudy jako siedziby straży leśnej Leśnictwa Pomorze. W czasie I wojny światowej uruchomiono kolejkę wąskotorową służącą do transportu drewna do tartaku i fabryki celulozy w Płocicznie. Lasy obrębu Maćkowa Ruda, pomimo wybudowania kolejki, nie poniosły w czasie niemieckiej okupacji widocznych strat. Przewozy towarowe zawieszono dopiero przed kilkunastu laty. Czarny szlak turystyczny z Wysokiego Mostu wiedzie wprost na dawną kolejową składnicę drewna, odległą o 19 kilometrów od tartaku. Prowadzące stąd nieczynne już torowisko powoli zarasta świerkami. Od 2001 roku wąskotorówka została ponownie uruchomiona na trasie Płociczno - Krusznik i służy do przewozów turystycznych.
W okresie międzywojennym ostępy leśne podzielono wyciętymi liniami na oddziały mniejsze niż przed laty i podział taki, widoczny w terenie, obowiązuje do dnia dzisiejszego. Świadectwem walk na linii frontu II wojny światowej są okopy w lasach wzdłuż wschodniego brzegu jeziora Wigry oraz drzewa z kawałkami stalowych odłamków, szczególnie liczne w okolicy drogi Czerwony Krzyż - Tobołowo. Uważny obserwator idący tą drogą zauważyć może na drzewach także ślady drutu kolczastego, którym po wojnie ogrodzony był zaminowany obszar lasu.
Eksploatacja lasu po wojnie stawała się bardzo intensywna. Wycinano więcej drewna niż lasy mogły wytworzyć. Oprócz tego, w dużych ilościach pozyskiwano żywicę, korę i karczowano pozostające w ziemi pniaki sosnowe. Na wielu starszych sosnach pozostały jeszcze ślady żywicowania, którego zaniechano przed około 20 laty.
Stosy „papierówki” (fot.J.Łoziński)
Pozostawione odłogiem grunty spacyfikowanej przez Niemców wsi Czerwony Krzyż porosły lasem częściowo z samosiewu, częściowo posadzonym przez Nadleśnictwo Maćkowa Ruda, które przejęło te tereny 40 lat temu. Wówczas odnowiono również wielki obszar lasu zniszczonego przez pożar. Przypomina o tym nazwa "Wysmały", określająca rejon równowiekowych drzewostanów wokół dogi z Maćkowej Rudy do Czerwonego Krzyża.
Utworzenie przed 26 laty Wigierskiego Parku Krajobrazowego i projekt wyznaczenia sieci rezerwatów przyrody istotnie wpłynęły na ograniczenie pozyskania drewna. Siedemnaście lat temu na terenie obecnego obrębu Maćkowa Ruda objęto ochroną rezerwatową prawie 800 ha najcenniejszych przyrodniczo lasów, bagien i jezior.
Wigierski Park Narodowy powstał 4 lata później. Na południe i zachód od jeziora Wigry park przejął część leśnictw Pijawne i Bryzgiel z Nadleśnictwa Suwałki i całości lub fragmenty leśnictw Wysoki Most, Maćkowa Ruda, Monkinie, Pogorzelec i Tobołowo z Nadleśnictwa Głęboki Bród. Lasy utworzonego w ten sposób obrębu Maćkowa Ruda zdominowane są przez sosnę zwyczajną (77%); towarzyszy jej świerk pospolity (19%). Niewiele jest tu brzozy, dębu i olchy. Lipa, osika, grab, klon i jesion stanowią jedynie domieszkę.
Blisko 20% powierzchni obrębu pokrywają drzewostany starsze niż sto lat, a pojedyncze sosny osiągnęły wiek ponad dwustu lat.
|
