Nr 3/2002

 HISTORIA, TRADYCJA, KULTURA   

 

Maciej Kamiński 

Stacja Hydrobiologiczna

na Wigrach

(1)

 

Stacja Hydrobiologiczna na Wigrach, która wkrótce stała się jednym ze słynnych w kraju i za granicą ośrodków naukowych, rozpoczęła swoją działalność w 1920 roku. Inicjatorem jej powołania był warszawski Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego. Dzięki życzliwości suwalskich władz, w szczególności ówczesnego inspektoratu majątków państwowych, na potrzeby przyszłej placówki przeznaczono drewniany, nie istniejący już dziś budynek na terenie tartaku w Płocicznie.

 

A. Lityński w początkowym okresie pracy w stacji

Siedziba stacji w Płocicznie

  

Warunki były początkowo niezwykle trudne - brakowało łodzi, aparatury terenowej i sprzętu laboratoryjnego. Organizacją stacji zajął się przybyły nad Wigry w lipcu 1920 roku dr Alfred Lityński, którego już po trzech miesiącach pracy powołano na kierownika tej placówki. Przed zimą 1920 roku zdołano jedynie omszyć ściany budynku oraz wstawić brakujące okna. Sprowadzono pierwszy sprzęt: dwa mikroskopy, akwaria i, jak pisze Lityński w swoim sprawozdaniu, "skromny komplet utensyliów laboratoryjnych". Dopiero w roku następnym budynek został oszalowany deskami, zrobiono pułap, wstawiono trzy piece, uzupełniono instalację elektryczną i zakupiono dwie łodzie wiosłowe. Dzięki pomocy Magistratu miasta Warszawy (zapomoga w wysokości 500 tys. marek) oraz Wydziału Nauki Ministerstwa Oświecenia (zasiłek 400 tys. marek) stacja wyposażona została w podstawowy sprzęt do badań hydrobiologicznych i meteorologicznych. Lityński rozpoczął także gromadzenie księgozbioru.

  

 Aż do połowy 1927 roku personel stacji był bardzo nieliczny i zmienny; poza niestrudzonym Lityńskim pracował w niej wówczas tylko jeden asystent i laborant. Do Płociczna przyjeżdżało w okresie letnim kilku badaczy z Warszawy i Poznania, co wkrótce zaowocowało znacznym rozszerzeniem tematyki naukowej i dużą liczbą przygotowywanych do druku artykułów. W początkowym okresie funkcjonowania stacji badania dotyczyły batymetrii, przezroczystości, termiki i chemizmu jezior wigierskich, pomiarów meteorologicznych, fauny skorupiaków, skąposzczetów, mięczaków, ważek, zimowej fauny źródeł, glonów (planktonowych, osiadłych, dennych i naśnieżnych) oraz roślinności wyższej. W wielu grupach organizmów odkryto szereg nowych dla nauki lub po raz pierwszy znalezionych na ziemiach polskich gatunków, w tym kilkanaście form endemicznych (występujących wyłącznie w wodach wigierskich).

  

Wyniki prac postanowił Lityński drukować w specjalnym wydawnictwie Instytutu im. M. Nenckiego "Pracach ...", a następnie "Sprawozdaniach Stacji Hydrobiologicznej na Wigrach". Już do 1925 roku w wydawnictwie tym ukazało się 28 artykułów poświęconych wodom wigierskim. Dzięki wymianie publikacji z innymi placówkami naukowymi w Polsce i Europie szybko powiększały się zbiory biblioteczne a stacja zaczynała być znana na forum międzynarodowym. Od roku 1926 w miejsce "Sprawozdań Stacji ..." Lityński zaczął redagować nowy periodyk - "Archiwum Hydrobiologii i Rybactwa", drukowane w drukarni St. Milewskiego w Suwałkach. Do wybuchu II wojny światowej opublikowano w "Archiwum" 130 rozpraw naukowych. Dorobek badawczy stałych pracowników stacji i przyjezdnych badaczy był imponujący i już po dziesięciu latach od powołania tej placówki Lityński mógł z satysfakcją powiedzieć, iż jezioro Wigry należy "do najlepiej poznanych [...] jezior świata".

  

  

 

  

O dużym autorytecie naukowym Lityńskiego świadczy fakt, iż już w 1921 roku został on zaproszony przez słynnych hydrobiologów - Szweda E. Naumanna i Niemca A. Thienemana do prac nad organizacją pierwszego Międzynarodowego Kongresu Limnologów, który odbył się w 1922 roku w Kilonii, oraz do prac w komisji statutowej Międzynarodowego Towarzystwa Limnologii Teoretycznej i Stosowanej. Lityński został stałym przedstawicielem Polski w tej organizacji oraz organizował następne kongresy hydrobiologów w Insbrucku i Rzymie.

  

Bardzo skromne warunki lokalowe, brak możliwości powiększenia laboratorium i prowadzenia hodowli organizmów wodnych oraz oddalenie od głównego akwenu Wigier powodowały, iż w 1922 roku Lityński rozpoczął starania o wzniesienie w dogodniejszym miejscu większego, nowoczesnego i w pełni przystosowanego do funkcji naukowej budynku stacji. Dzięki poparciu komisji między-ministerialnej, która w tym roku przyjechała do Płociczna, udało się na potrzeby nowej inwestycji uzyskać stumorgową (około 60 ha) działkę z parcelowanego majątku Stary Folwark. Projekt nowego budynku opracowali, przy udziale Lityńskiego, dwaj znani architekci warszawscy - Bohdan Lachert i Józef Szanojca.

  

Wkrótce rozpoczęto wznoszenie gmachu, jednak ze względu na niedostateczne fundusze prace budowlane przeciągały się do końca 1927 roku, a wykończeniowe trwały przez prawie cały następny rok. Jednak już w grudniu 1927 roku trzyosobowy zespół pracowników stacji przewiózł saniami i furmankami cały jej dobytek do nowego obiektu.Warunki pracy limnologów znacznie się poprawiły. W nowo wzniesionym budynku, w jego części naukowej, znajdowały się: pracownie kierownika i asystenta, duża sala z przepływowymi akwariami i sprzętem do badań ryb, pracownia ogólna i cztery pracownie specjalistyczne: fizyczna, chemiczna, biologiczno-doświadczalna i morfologiczna. 

 

Stacja Hydrobiologiczna w 1929 r.

  

W stacji znalazły się także: pokój biblioteczny, komora z aparatem do wytwarzania gazu świetlnego (wykorzystywanego w pracowni chemicznej) i ciemnia fotograficzna. Na otwartym tarasie zainstalowano część przyrządów meteorologicznych oraz widoczną z daleka turbinę wiatrową z prądnicą zasilającą baterię akumulatorów. Baterie te, aż do 1937 roku, były jedynym źródłem energii elektrycznej do oświetlenia budynku oraz poruszania kilku urządzeń i aparatów. Jak pisał Lityński, stacja została "zaopatrzona w odpowiednie urządzenia i prawie kompletną aparaturę naukową do badań na poziomie współczesnym w zakresie limnologji (limnografji oraz limnologji opisowej i doświadczalnej)." W całym okresie działalności stacji systematycznie usprawniano urządzenia i aparaturę badawczą oraz wzbogacano specjalistyczną bibliotekę.  

  

ciąg dalszy   

  

Plan pomieszczeń nowej stacji

  

ciąg dalszy   

  

indeks tematyczny "WIGRY" home Wigierski PN spis treści następny artykuł

.

.