Nr 2/2002

 PRZYRODA I KRAJOBRAZ  

Lech Krzysztofiak 

MONITORING PRZYRODY

(1)

Termin "monitoring", zaczerpnięty z języka angielskiego, oznacza prowadzenie stałej obserwacji, dokonywanie ciągłych, systema- tycznych pomiarów. System monitoringu przyrodniczego Wigierskiego Parku Narodowego składa się z dwóch części, które nawzajem się uzupełniają: ogólnego monitoringu środowiska parku i monitoringu zintegrowanego. Zadania obu rodzajów monitoringu obejmują m.in.: 

• rejestrację stanu i analizę zmian w strukturze i funkcjonowaniu przyrody parku,
• rejestrację i analizę źródeł zagrożeń dla przyrody parku.

Głównym celem pomiarów i obserwacji jest dostarczanie danych do opracowywania i weryfikacji planów ochrony parku, a przez to doskonalenie prowadzonej przez park działalności ochronnej.

Monitoring ogólny wykonywany jest na obszarze całego parku, w wybranych punktach i na wybranych powierzchniach badawczych. W części dotyczącej żywej przyrody obejmuje on badania: 

• liczebności i rozmieszczenia owadów stanowiących zagrożenie dla drzewostanów,
• liczebności i struktury zespołów ryb,
• liczebności i rozmieszczenia wybranych gatunków ptaków (m.in.: bielika, orlika krzykliwego, kani, błotniaków, bocianów, kormorana),
• liczebności i rozmieszczenia populacji innych kręgowców (m.in.: łosia, jelenia, sarny, dzika, bobra, wydry, lisa, borsuka, wilka).

Kontrola pułapki feromonowej (fot. M.Kamiński).

Monitoring owadów prowadzony jest z wykorzystaniem wabiących pułapek feromonowych (odłowy korników i brudnicy mniszki) oraz metodą próbnych poszukiwań owadów w ściółce. Zmiany składu gatunkowego i liczebności ryb oceniane są na podstawie analizy danych pochodzących z odłowów regulacyjnych oraz połowów kontrolnych. Monitoring wybranych gatunków ptaków prowadzony jest przez służbę terenową parku i polega na comiesięcznych obserwacjach ptaków na terenie poszczególnych obwodów ochronnych. Podobnie gromadzone są dane dotyczące innych zwierząt kręgowych. Ponadto raz w roku, w okresie zimowym, inwentaryzuje się zwierzynę metodą liczenia tropów na wybranych drogach i leśnych liniach oddziałowych. 

Trop zająca (fot. M.Kamiński) 

W tym celu w wyznaczonym dniu zaciera się wszystkie napotkane tropy zwierząt, a w kolejnych dniach odnotowuje się świeże ślady zwierzyny.

Służba terenowa parku prowadzi również stałe obserwacje cykli życiowych wybranych gatunków roślin. Na wyznaczonych stanowiskach opisywane są kolejne fazy rozwoju tych roślin, np. kwitnienie, owocowanie, przebarwianie się i opadanie liści. Monitoring przyrody nieożywionej obejmuje obserwacje zjawisk lodowych i śniegowych, stanów wód w wybranych rzekach i jeziorach parku oraz badanie zawartości metali ciężkich w plechach porostów.

W okresie zimowym na stałych powierzchniach obserwacyjnych, zlokalizowanych w poszczególnych obwodach ochronnych, służba terenowa rejestruje pojawianie się lodu na rzekach i jeziorach oraz czas występowania i grubość pokrywy śniegowej. Na dwóch posterunkach wodowskazowych na Czarnej Hańczy oraz na Wiatrołuży i Piertance prowadzona jest ciągła rejestracja stanów wody. Posterunki te wyposażone są w łaty wodowskazowe oraz limnigrafy, przy pomocy których zapisywane są zmiany poziomu wody w rzece. 

Limnigraf na Czarnej Hańczy (fot. L.Krzysztofiak) 

Poziom wody w jeziorach monitorowany jest przy pomocy łat wodowskazowch zainstalowanych w dwóch zbiornikach Jeziorze Białym Wigierskim i Sucharze II. Wyniki wszystkich pomiarów gromadzone są w komputerowej bazie danych.

ciąg dalszy