Nr 1/2002

 PRZYRODA I KRAJOBRAZ  

 

Maciej Kamiński 

  

TAJEMNICZE SUCHARY

(1)

  

Suchary - to tradycyjna nazwa małych, śródleśnych zbiorników wodnych w okolicach Wigier. Otoczone iglastym lasem oraz węższym lub szerszym pasem torfowisk mają wyjątkowe cechy, które odróżniają je od innych jezior Suwalszczyzny. Nie użytkowane przez człowieka zachowały swoiste, naturalnie ukształtowane zespoły roślin i zwierząt, stając się niezwykle cennym elementem przyrody Wigierskiego Parku Narodowego. 

  

Jezioro (suchar) Konopniak - fot.M.Kamiński

  

Skąd nazwa, która śmieszy niektórych turystów? Trudno na to pytanie jednoznacznie odpowiedzieć. Przy brzegach wielu jezior tego typu zobaczyć możemy uschnięte drzewa, stojące jeszcze lub wywrócone. Tak więc nazwa może pochodzić od suchych drzew. Ale słyszałem także i inne wytłumaczenie, które dotyczy ... ryb. Otóż w większości sucharów ryb jest niewiele lub nie występują wcale. Dla rybaków oznacza to więc "posuchę".

  

Swoją specyfikę zawdzięczają suchary dwóm podstawowym czynnikom. Po pierwsze, są to zbiorniki pozbawione dopływów powierzch- niowych, a najczęściej także i odpływów. Zdecydowanie ogranicza to zasilanie wód sucharów w substancje mineralne, w tym w związki wapnia. Drugim czynnikiem, który warunkuje trwałość tych jezior, jest stały dopływ ze zlewni substancji humusowych - kwaśnych produktów rozkładu substancji organicznych, głównie ściółki leśnej. Wody sucharów są w sposób naturalny zakwaszone. Część związków humusowych rozpuszcza się w wodzie i powoduje jej zabarwienie. W typowych sucharach woda jest żółtawa, a w niektórych nawet brunatna, przypominająca barwą herbatę.

   

 

Suchar Zachodni ( fot.M.Kamiński)

  

Stopień zakwaszenia jezior jest bardzo zróżnicowany - od silnie kwaśnych (pH bliskie 4) do prawie obojętnych (pH powyżej 6). Kwasowość wody uzależniona jest m.in. od składu gleb w otoczeniu tych zbiorników, wielkości zlewni oraz nachylenia terenu. W niektórych sucharach największe zakwaszenie stwierdza się w powierzchniowych warstwach wody, w innych kwasowość rośnie w kierunku dna. W terminologii naukowej suchary noszą nazwę jezior polihumusowych, dystroficznych lub humotroficznych.

  

Na terenie WPN do sucharów zaliczonych zostało 19 zbiorników wodnych. Mają one różną powierzchnię i głębokość. W północnej części parku sucharami są: położony w widłach rzek Wiatrołuży i Maniówki - Pietronajć (1,7 ha), najgłębszy w parku suchar - Wądołek (1.0 ha, głębokość maksymalna 15,2 m), grupa sucharów huciańskich: Suchar VII (0,2 ha), VI (0,2 ha), V (0,5 ha), IV (1,15 ha), III (0,33 ha), II (2,6 ha) i I (0,9 ha). Kilka sucharów występuje na półwyspie Wysoki Węgieł: największy zbiornik tego typu - Suchar Wielki (8,9 ha), Suchar Rzepiskowy (1,0 ha), Suchar Dembowskich (3,3 ha), Suchar Wschodni (1,0 ha) oraz Suchar Zachodni (1,2 ha). Na południe od Wigier sucharów jest mniej: Ślepe-Zielone (0,6 ha), Sucharek k. Bryzgla (0,7 ha), Widne-Stanowisko (2,1 ha), Wygorzele (2,0 ha) oraz położony w rejonie wsi Wysoki Most - Konopniak (1,7 ha).

  

 

  

Część sucharów ma cechy przejściowe pomiędzy jeziorami polihumsuowymi a zbiornikami o znacznie wyższej żyzności. Należą do nich jeziora o najmniejszym zakwaszeniu, użyźnione w wyniku zmniejszenia się powierzchni lasów w bezpośredniej zlewni zbiornika i zwiększonego dopływu soli mineralnych (np. jezioro Widne).

  

Zbliżając się do typowego suchara od strony lasu, zauważyć można strefowy układ zbiorowisk roślinnych. Las, który bezpośrednio otacza suchary, może być różnego typu. Jeśli teren jest płaski, na torfowym podłożu występują stosunkowo rzadkie w naszym kraju zbiorowiska leśne - bór bagienny, świerczyna na torfie lub tzw. biel - torfowisko porośnięte dość luźnym drzewostanem, w którym dominuje brzoza brodawkowata. Na suchszych i bardziej stromych brzegach rosną zwykle bory lub lasy mieszane. W pobliżu skraju lasu często występują charakterystyczne krzewy - borówka bagienna oraz zimozielone bagno zwyczajne. Oba gatunki kwitną w maju i czerwcu. Przy słonecznej pogodzie powietrze przesycone jest ich intensywnym aromatem. Po dłuższym pobycie na torfowisku niektóre osoby odczuwać mogą nawet zawroty głowy, co dobrze tłumaczy popularną nazwę borówki bagiennej - pijanica.

    

Bór z borówką bagienną nad Sucharem I ( fot. M.Kamiński)

  

Od granicy lasu w kierunku lustra wody, rozciąga się mszar, w którym dominują gatunki roślin charakterystyczne dla torfowisk przejściowych i wysokich. Pas mszaru może mieć różną szerokość. W typowych sucharach na pływającym, uginającym się pod nogami kożuchu roślinności torfowiskowej, tzw. ple, oprócz torfowców i innych mchów występują m.in. krzewinki z rodziny wrzosowatych (modrzewnica zwyczajna i żurawina błotna), bagnica torfowa, "drapieżne" rosiczki oraz turzyce: przygiełka biała, turzyca bagienna i inne. Na obrzeżu niektórych sucharów często rosną także czermień błotna i bobrek trójlistkowy. Na ple pojawiają się liczne siewki drzew: sosny, brzozy brodawkowatej i świerka. Szanse rozwoju, zwłaszcza na płytkim i pływającym kożuchu roślinnym, mają jednak niewielkie. Ze względu na ubóstwo soli mineralnych przyrastają bardzo wolno. Kiedy już jednak osiągną wielkość niewielkiego drzewka, zaczynają obumierać. Pod wpływem własnego ciężaru tracą możliwość "zakotwiczenia się" w ple, ich korzenie trafiają w pozbawioną tlenu wodę i mimo jej obfitości usychają. Wiele drzew na granicy lasu i pła, w szczególności brzóz, jest ścinanych przez występujące prawie we wszystkich sucharach bobry. Po mniejszych drzewach pozostają jedynie wystające z torfowiska zaostrzone pieńki.

  

Zespół torfowiskowy (fot.M.Kamiński)

  

Bywa, że fragmenty pła odrywają się od części przybrzeżnej i tworzą pływające wyspy. Istnienie takich wysp było jednym z powodów utworzenia w roku 1970 rezerwatu Wądołek. Jak opowiadał mi mieszkający w pobliżu tego suchara, nieżyjący już dziś, gajowy Jan Gwiazdowski, ich pochodzenie nie było jednak w tym przypadku "całkiem naturalne". Podobno wiele lat wcześniej ojciec Pana Jana, chcąc poprawić warunki pojenia bydła, odciął duży fragment pła, który porośnięty brzózkami pływa do dziś.

ciąg dalszy   

  

  

indeks tematyczny "WIGRY" home Wigierski PN spis treści następny artykuł

.

.