|
Park z lotu ptaka - okolice Krusznika (InterTIM) |
Krajobraz Parku, w którym wyróżnić można zarówno elementy naturalne jak i kulturowe, zmieniał się i zmienia nadal pod wpływem gospodarki człowieka. Pierwotna puszcza, porastająca niegdyś prawie cały obszar wokół Wigier, została zasiedlona stosunkowo późno, choć pierwsze ślady obecności człowieka na tym terenie datowane są już na XII - IX tysiąclecie przed naszą erą. Działalność koczowniczej ludności trudniącej się łowiectwem, rybołówstwem i zbieractwem była bardzo długa, jednak nie powodowała ona przekształceń środowiska.
|
|
|
Od wczesnego średniowiecza po wiek XIII zamieszkiwali tu Jaćwingowie, lecz po ich upadku nadwigierskie puszcze opustoszały na około 300 lat. Powtórna kolonizacja tych obszarów rozpoczęła się w XVI wieku od osadzenia nad Wigrami królewskich osoczników (czyli strażników puszcz), budników, smolarzy i bartników. Duże zmiany w krajobrazie omawianego obszaru nastąpiły dopiero po sprowadzeniu nad Wigry, w 1667 roku, zakonu Kamedułów. W stosunkowo krótkim czasie zakonnicy ściągnęli nad Wigry nowych osadników, zagospodarowali teren półwyspu wigierskiego, wznieśli kościół i klasztor, rozpoczęli zakładanie nowych wsi i folwarków, rozwinęli i zintensyfikowali produkcję rudni i smolarni. Technologia wytapiania smoły z drzew powodowała w puszczach ogromne spustoszenia.
Po smolarniach, w miejscu wyciętych drzew, powstawały osady rolnicze. Choć w drugiej połowie XIX w rabunkowa eksploatacja lasów uległa spowolnieniu w związku ze stopniowym upadkiem produkcji smoły i węgla drzewnego, jednak proces odlesiania terenów obecnego parku narodowego postępował. Do połowy XIX wieku kolonizowanie okolic jeziora Wigry zostało zakończone, a ukształtowana sieć osadnicza z niewielkimi zmianami przetrwała do dzisiaj.
Po II Wojnie Światowej nastąpiło istotne przyspieszenie urbanizacji terenów dzisiejszego Parku. Wigry, zwłaszcza od końca lat sześćdziesiątych, stawały się coraz atrakcyjniejszym terenem rekreacyjnym. Przybywało domków kempingowych, pojawiły się nowe ośrodki wypoczynkowe, krajobraz Parku zniekształciła w wielu miejscach zabudowa odbiegająca od lokalnych tradycji.
Zachowanie unikatowego, wciąż pięknego krajobrazu okolic jeziora Wigry, stało się przedmiotem wspólnej troski jego mieszkańców, lokalnych władz samorządowych i dyrekcji Wigierskiego Parku Narodowego. Przecież walory krajobrazowe, na równi z pięknem i bogactwem przyrody, stanowią o atrakcyjności tego obszaru. Decydować będą w przyszłości o liczbie przyjeżdżających do Parku turystów i w konsekwencji, o możliwościach pomnażania dochodów przez miejscową ludność.
|
||
|
Krajobraz okolic Leszczewa (fot.M.Kamiński) |
Głównym zagrożeniem dla krajobrazu jest jego postępująca zabudowa. Rokrocznie na terenie Parku powstaje w wyznaczonych strefach około 30 nowych budowli (w tym nowe siedliska, budynki gospodarcze i budynki mieszkalne).
|
|
|
Podejmowane są jednak także próby uzyskiwania pozwoleń na budowę domów lub roboty ziemne poza przeznaczonymi na ten cel terenami. Niespójne przepisy prawne powodują niekiedy wieloletnie procesy administracyjne w obronie obszaru parku przed degradacją. Na szczęście zasady ochrony walorów krajobrazowych Parku zostały wpisane przez władze gminne do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. W nawiązaniu do ukształtowanej historyczne sieci osadniczej zostały w nich wyznaczone obszary skupionej zabudowy wsi. Są to tereny gdzie wprowadzana jest nowa zabudowa jako „plombowe” uzupełnienie istniejących ciągów budynków. Ma to zapobiec rozpraszaniu zabudowy i chaotycznemu, bezładnemu lokalizowaniu nowych siedlisk. Jednocześnie określone zostały obszary, w których historycznie ukształtowany krajobraz kulturowy zostanie zachowany. Wyznaczone zostały strefy ochronne wokół jezior oraz strefa ochrony konserwatorskiej obejmująca Półwysep Wigierski.
Plany zagospodarowania przestrzennego gmin określiły ponadto kryteria jakim powinny sprostać nowopowstające budynki. W szczególności dotyczy to formy obiektów, która powinna nawiązywać do tradycji architektury regionalnej. W operacie zagospodarowania przestrzennego, będącym częścią planu ochrony WPN, zawarte zostały umieszczone zalecenia związane ze sposobem kształtowania istniejących osiedli. Dotyczą one nowopowstających, remontowanych, modernizowanych i adaptowanych do nowych funkcji budynków - np. przy przygotowywaniu kwater dla agroturystyki.
W operacie sprecyzowane zostały: wielkość budynków, ich kolorystyka, forma dachów i zalecane materiały (głównie związane z miejscową tradycją budowania). Bryła budynku powinna być horyzontalna a jej wysokość nie powinna przekraczać jednej kondygnacji nadziemnej licząc od poziomu terenu do okapu dachu, z jednokondygnacyjnym poddaszem użytkowym. Zalecane jest stosowanie dachów dwuspadowych, równopołaciowych, o nachyleniu połaci pod kątem 40-45 stopni. Możliwe jest budowanie ganków lub werand nakrytych daszkiem o podobnym spadku, a przypadku konieczności doświetlenia poddasza dopuszcza się lukarny oraz okna połaciowe. Zaleca się również eksponowanie elementów tradycyjnych konstrukcji i stosowanie regionalnych elementów zdobniczych.
Operat zagospodarowania przestrzennego WPN w trosce o zachowanie walorów krajobrazowych zaleca również utrzymanie dotychczasowego sposobu prowadzenia gospodarki rolnej. Scalanie gruntów i tworzenie wielkoprzestrzennych terenów uprawnych może spowodować niekorzystne dla przyrody zmiany w istniejącym mozaikowym układzie pól z zadrzewieniami śródpolnymi, „lasankami” i oczkami wodnymi oraz zdecydowanie obniżyć walory estetyczne krajobrazu naszych okolic. |
||
|
Krajobraz zurbanizowany - Stary Folwark (fot. M.Kamiński)
|
Konsekwentne stosowanie się do tych zaleceń z jednej strony umożliwi realizację planów mieszkańców Parku, z drugiej zaś zapewni zachowanie jego walorów krajobrazowych. W dyrekcji WPN można zapoznać się z wzorami tradycyjnego budownictwa w naszym regionie. |
|
