Nr 3/2001

  PRZYRODA I KRAJOBRAZ  

Wojciech Misiukiewicz

WIGIERSKIE BOBRY

Bóbr europejski jest największym ziemnowodnym gryzoniem występującym w naszym kraju. Dzięki szczególnej budowie ciała jest doskonale przystosowany do życia w wodzie. Przed zimnem i wilgocią chroni go gęsta sierść o obfitym i gęstym podbiciu puchowym. Pływanie ułatwia mu wrzecionowata budowa ciała.

Bobry pływają bardzo wolno ale wytrwale, nurkując są w stanie wytrzymać pod wodą 10 minut i dłużej. Podczas nurkowania otwory: gębowe, nosowe i słuchowe jak również odbyt zaciskają się. Zwierzę posiada trzecią powiekę umożliwiającą mu widzenie pod wodą, chroniącą jednocześnie oczy.

Bóbr (fot. W.Misiukiewicz)

Jego spłaszczony, pokryty łuskowatą skórą ogon, jest unikatowy wśród ssaków. W wodzie służy bobrowi jako ster oraz dodatkowa siła napędowa, pełni też rolę organu regulującego temperaturę ciała. Ogon bobra w gwarze łowieckiej nazywany jest "pluskiem” bądź "kielnią”, ponieważ w razie niebezpieczeństwa zwierzę uderza nim hałaśliwie o powierzchnię wody, ostrzegając w ten sposób innych członków kolonii o obecności wroga.

W średniowieczu mięso z bobra było poszukiwane w klasztorach i na dworach magnackich. Niektórzy twierdzą, iż traktowano wówczas bobra jako rybę, gdyż ogon pokryty nibyłuską pozwalał zaliczyć bobra do ryb, a to czyniło z niego danie postne.

Zęby, a jest ich 20, są najpotężniejszym narzędziem jakim dysponuje bóbr. Dwa siekacze górne działają jak dźwignie w stosunku do siekaczy dolnych, co daje bobrom solidne oparcie podczas ścinania najtwardszych nawet gatunków drzew. Jeden osobnik potrafi powalić osikę o średnicy 30 cm w przeciągu 15 minut.

Bóbr jest wyłącznie roślinożercą, w jego diecie dominują rośliny gatunków przybrzeżnych i wodnych. Od późnej jesieni do wczesnej wiosny w pokarmie bobrów dominują kora, miazga, pędy oraz liście drzew i krzewów, wśród których najchętniej zgryzane są: osika, wierzba, brzoza oraz leszczyna.

Żeremie (fot. W.Misiukiewicz)

Bobry są zwierzętami monogamicznymi, żyjącymi rodzinnie. Ruja rozpoczyna się w pierwszych dniach stycznia. Zaloty bobrów odbywają się w wodzie. W kwietniu lub w maju, 100-110 dni później, rodzą się średnio 3 małe bobry, które spędzą w rodzinnym gnieździe najbliższe 2 lata. 

Wiosną trzeciego roku opuszczą gniazdo by założyć własne rodziny. Jeżeli wszystko przebiegnie pomyślnie bóbr dożyje 15-20 lat, rzadko więcej.

Bóbr europejski swoją przestrzeń życiową urządza wokół zbiorników i cieków wodnych. Na brzegach rzek, jeśli pozwala na to konfiguracja terenu, bobry nie budują żeremi, ale kopią nory, których ogólna długość może przekraczać 50, a nawet 100 m. System nor może być piętrowy i może posiadać kilka komór gniazdowych. Na obszarach gdzie brzegi są niezbyt wysokie, uniemożliwiając kopanie nor, bobry budują żeremia, których wejście znajduje się pod wodą. Z gałęzi uszczelnianych mułem bobry wznoszą chatkę, wysokości nawet do 3,5 m. W żeremiu jest zwykle jedna komora mieszkalna, w której rodzą się i wychowują młode. 

Inną charakterystyczną konstrukcją budowlaną są tamy, budowane przez bobry na ciekach wodnych. Podstawowym budulcem tamy są kłody drewniane i gałęzie z dużym dodatkiem materiałów uszczelniających: mułu, części roślin i darni. Bobry budują tamy aby podnieść poziom wody w stawie bobrowym. Utrzymanie odpowiedniej głębokości zapewnia zasłonięcie wejść do nor, a jednocześnie umożliwia bobrom swobodne pływanie, nurkowanie i transport materiałów.

Bóbr jest zwierzęciem ziemnowodnym, przebywającym stale w obrębie swojego stanowiska. Łatwość lokalizowania rodzin bobrowych przez człowieka doprowadziło do niemal całkowitego wytępienia tego gatunku. Polskie futra z czarnych bobrów przez całe wieki znane były na rynkach zagranicznych jako najpiękniejsze. Strój bobrowy, będący wydzieliną gruczołów przyodbytowych uważany był za panaceum. Leczono nim m.in. hipochondrię, histerię, bóle głowy i migreny.

Po I wojnie światowej ten ginący gatunek został objęty ochroną ścisłą. W 1928 roku stan populacji bobra w Polsce szacowano na 235, a w 1939 roku na 400 osobników. Druga wojna światowa, jak również zmiana granic, zmniejszyły populację bobra do około 130 osobników w 1958 roku oraz 270 osobników w 1966 roku. Wieloletnia ochrona gatunkowa przyczyniła się do stopniowego wzrostu liczebności tych zwierząt. Naturalne migracje i introdukcje ze Związku Radzieckiego, jak również wysiłek naukowców z placówki PAN w Popielnie, pracujących pod kierunkiem nieżyjącego już prof. Wirgiliusza Żurowskiego, oraz myśliwych Polskiego Związku Łowieckiego włożony w odbudowę tego gatunku, pozwoliły na utworzenie wielu małych, lokalnych populacji, które dały początek obecnej 18-tysięcznej populacji bobrów w naszym kraju.

Od 1976 r. realizowany jest przez Zarząd Okręgowy PZŁ w Suwałkach program aktywnej ochrony bobrów, której podstawowym celem jest restytucja bobrów na terenie całego kraju. Do chwili obecnej przesiedlono na nowe stanowiska około 1150 osobników.

Blisko połowa krajowej populacji, bo około 10000 osobników, zamieszkuje obecnie obszar północno-wschodniej Polski. Bobry w naszym rejonie ,,wysyciły” niemalże wszystkie środowiska wodne. Na terenie Wigierskiego Parku Narodowego zamieszkuje pokaźna i stabilna populacja 250 osobników. Wędrując po szlakach turystycznych Parku w wielu miejscach można spotkać ślady ich bytowania. Przy zachowaniu spokoju i ciszy można też zaobserwować pływające, a nawet żerujące bobry, które znalazłszy tutaj bezpieczną ostoję są aktywne również w ciągu dnia. Ci miłośnicy przyrody, którym nie uda się podpatrzeć bobrów w naturze mogą obejrzeć te zwierzęta na wystawie w siedzibie WPN w Krzywem.

Bobrowa tama (fot. M.Kamiński)