Motyle Wigierskiego Parku Narodowego są stosunkowo słabo poznaną grupą owadów. Mimo dużej atrakcyjności przyrodniczej terenu, badania inwentaryzacyjne
prowadzone były tu jedynie dorywczo na przestrzeni kilku ostatnich dziesięcioleci. W piśmiennictwie znajduje się bardzo skromna ilość informacji
faunistycznej, zawarta w pracach Z. Michalskiej (1970) i A. S. Kostrowickiego (1991). Nieco lepiej poznany jest skład gatunkowy motyli dziennych,
ponieważ w latach 90. ubiegłego wieku prowadzona była ich inwentaryzacja w skali kraju w ramach programu „Atlas rozmieszczenia motyli dziennych w Polsce” (Buszko 1997). Do roku 2010 z terenu Wigierskiego Parku Narodowego znanych było zaledwie nieco ponad 220 gatunków, podczas gdy szacowana ich
liczba, wynikająca z porównania list gatunków znalezionych w Puszczy Białowieskiej i Puszczy Boreckiej oraz przy uwzględnieniu różnorodności środowisk WPN-u, powinna wynosić około 1700.
Podstawowym narzędziem w badaniach motyli
jest siatka entomologiczna. Fot. Lech Krzysztofiak.
W 2012 roku rozpoczął się w parku trzyletni program inwentaryzacji faunistycznej motyli, mający na celu zestawienie pełnej listy gatunków występujących
na tym terenie oraz określenie ich związków z różnymi typami środowisk. Zweryfikowane zostaną istniejące dane o występowaniu motyli dziennych, główny
nacisk jednak położony będzie na opracowanie fauny motyli nocnych. Grupa ta charakteryzuje się bardzo zróżnicowanym trybem życia oraz strategiami
adaptacji do warunków środowiska. Z tego też względu poznanie ich składu gatunkowego będzie wymagało zastosowania wielu metod pozyskania materiału
badawczego. Ponieważ zdecydowana większość motyli nocnych prowadzi nocny tryb życia (wyjątkiem są np. kraśniki czy fruczaki wykazujące aktywność
dzienną) podstawową metodą zbioru materiału będzie wabienie motyli do światła.
Najskuteczniejszym źródłem światła są lampy emitujące promieniowanie nadfioletowe, dlatego też do wabienia motyli stosuje się lampy rtęciowe lub
świetlówki UV. Lampy te mogą być montowane w samołówkach, a także wykorzystane do bezpośredniego chwytania motyli przy ekranie. Użycie przenośnych
generatorów prądotwórczych pozwala na stosowanie tej metody w niemal wszystkich środowiskach, nawet w najdzikszych, oddalonych od linii elektrycznych
zakątkach parku. Ma to istotne znaczenie przy wykrywaniu obecności gatunków rzadko opuszczających siedliska, z którymi związany jest ich cykl życiowy,
a także przy badaniu zjawisk migracji motyli.
Lampa do odłowu motyli nocnych. Fot. Lech Krzysztofiak
|
|
Wiele gatunków motyli nocnych zaczyna swoją aktywność już w godzinach popołudniowych lub przedwieczornych. Pozwalają się wtedy łatwo wypłaszać z roślin
na których zbierają pokarm. Można je wtedy bez trudu złowić siatką entomologiczną. Inne odżywiają się pokarmem płynnym, którym są rozmaite
sfermentowane płyny, np. sok wyciekający ze zranionych drzew. Motyle takie można zwabić do sztucznej przynęty pokarmowej, którą jest osłodzone wino. W
przynęcie moczy się sznurki (np. grube, bawełniane frędzle stosowane w „mopach”), które następnie rozwiesza się na gałęziach drzew i krzewów. Po
zapadnięciu ciemności motyle zaczynają zlatywać się do przynęty. Wkrótce potem można przy pomocy latarki oświetlać sznurki i oznaczać upojone winem
owady.
Do lampy przylatują nie tylko motyle ale i ... szerszenie.
Fot. Lech Krzysztofiak
Nie wszystkie motyle równie chętnie przylatują do światła. Niektóre pojawiają się na ekranie wyjątkowo, inne w ogóle nie reagują na światło. Można je
czasami znaleźć w dzień, ukryte na pniach drzew, pod liśćmi lub w ściółce. Wiele z takich gatunków jest stosunkowo łatwych do zlokalizowania w stadium
gąsienicy. Należy w takich przypadkach kierować się określonym sposobem żerowania lub gatunkiem rośliny pokarmowej - bardzo ważne jest więc rozpoznanie
biologii poszczególnych gatunków. Gąsienice najczęściej żywią się rożnymi częściami roślin, głównie liśćmi, ale także kwiatami, owocami, korzeniami lub
łodygami. Mogą zgryzać zewnętrzne części roślin lub żyć wewnątrz tkanek roślinnych, drążąc korytarze zwane minami lub tworzyć wyrośla. Są eksponowane
na powierzchni roślin lub przebywają w różnego rodzaju schronieniach. Wyszukiwanie oraz hodowla gąsienic do uzyskania postaci dorosłej pozwala na
potwierdzenie poprawności identyfikacji gatunku oraz poszerzenia wiedzy na temat trybu ich życia. Jest to metoda równie ważna jak pozyskiwanie postaci
dorosłych i powinna być stosowana jako jej komplementarne uzupełnienie.
Motyle w większości przypadków są łatwe do identyfikacji na podstawie cech kolorowego rysunku na skrzydłach. Służą do tego rozmaite opracowania o
charakterze kolorowych atlasów. Jest jednak wiele gatunków bardzo podobnych do siebie, gdzie szczegóły rysunku nie zawsze są jednoznaczne. Można wtedy
porównać okaz z dobrze oznaczonymi osobnikami ze zbioru porównawczego albo zidentyfikować go na podstawie preparatu narządów rozrodczych. Ta ostatnia
metoda jest jednak bardziej skomplikowana i czasochłonna.
Badacze motyli (lepidopterolodzy) są w komfortowej sytuacji, ponieważ mogą rozpoznać większość gatunków bez konieczności ich zabijania i preparowania.
Z reguły jednak pozyskuje się pojedyncze okazy dowodowe oraz okazy do zbioru porównawczego, no i oczywiście te do sporządzenia preparatów
mikroskopowych.
Poznanie składu gatunkowego motyli Wigierskiego Parku Narodowego pozwoli na sporządzenie charakterystyki fauny, zwłaszcza pod kątem określenia udziału
gatunków reliktowych, związanych ze środowiskami torfowisk oraz wilgotnych lasów iglastych z udziałem świerka. Obecności takich gatunków należy się
spodziewać po analizie danych dostępnych z innych terenów północno-wschodniej Polski oraz przygranicznych terenów Litwy, Białorusi oraz Obwodu
Kaliningradzkiego Rosji. Z drugiej strony, obecność w WPN-ie środowisk kserotermicznych pozwala na utrzymywanie się gatunków stepowych, których brak
jest w zachodniej części kraju. Wzdłuż wschodnich granic Polski przebiegają trasy migracyjne gatunków południowoeuropejskich, które omijając Karpaty,
docierają daleko na północ, nawet do Finlandii. Należy przyjąć, że badania nad motylami z obszaru Wigierskiego Parku Narodowego oraz terenów
przyległych, przyczynią się do odpowiedzi na pytania natury biogeograficznej, dotyczące granic zasięgów gatunków eurosyberyjskich w północno-wschodniej
Polsce oraz wskażą czynniki wpływające na ich przebieg.
|