Proszę chwilę zaczekać, ładuję stronę ...

  

Nr 1/2012

   

Z życia WPN-u

Obce gatunki
- rdestowiec

Jezioro Wigry
coraz cieplejsze

Leszczyna

Fotoreportaż

Pierwsze łodzie
nad Wigrami

Szlak kolejki
wąskotorowej

"Gdzie diabeł
nie może ..."

Wiadomości lokalne

Rozmaitości

Redakcja

Początek numeru

  Strona główna

Nr 1/2012

 PRZYRODA I KRAJOBRAZ   

„Leszczyna jak menada z zielonymi berły,

Ubranemi jak w grona, w orzechowe perły…”

(Adam Mickiewicz „Pan Tadeusz”)

 

  

  

  

  

Piotr Pieczyński

  

LESZCZYNA

 

 

  

Gdy zakwitnie leszczyna, możemy być pewni, że nadchodzi wiosna. Przy suchej i ciepłej pogodzie jej długie, zwisające, pręcikowe kwiaty (kotki), obficie pylą na bezlistnych gałęziach. Leszczyna kwitnie najwcześniej spośród naszych drzew i krzewów, jeszcze przed rozwojem liści, najczęściej w marcu. Zdarza się, że po łagodnych zimach, gdy szybko rozmarznie gleba, roślina budzi się do życia już w lutym.

  

Kwitnąca leszczyna pospolita to zwiastun wiosny.

Fot. Maciej Kamiński

  

Leszczyna (Corylus), rodzaj z rodziny brzozowatych (Betulaceae), obejmuje około 15 gatunków krzewów lub drzew, występujących w Europie, Azji i Ameryce Północnej. W Polsce dziko rośnie tylko jeden gatunek – leszczyna pospolita (Corylus avellana L.). Krzew o wysokości zwykle do 5 m, czasem wyższy, nawet do 8 m, przybiera wówczas formę drzewiastą. Posiada łatwe do rozpoznania duże liście, o długości do 10 cm. Są one miękkie i owłosione, szczególnie na spodniej stronie. Gałęzie leszczynowe, proste i bardzo sprężyste, czasami nazywane prętami, posiadają gładką, ciemną korę. Młode gałązki są gruczołkowato owłosione. Leszczyna jest rośliną jednopienną. Oznacza to, że na tym samym osobniku występują zarówno kwiaty męskie i  żeńskie. Większość z nas zwraca uwagę szczególnie na kwiaty męskie, które są zebrane w długie, kotkowate kwiatostany. Mało znane nam są kwiaty żeńskie, które ukryte są w pąkach, a na zewnątrz wystają tylko niewielkie, czerwonoróżowe znamiona słupków. Leszczyna pospolita jest krzewem krótkowiecznym. Żyje najwyżej 60 - 80 lat.

  

Kwiatostany męskie leszczyny pospolitej. Fot. Maciej Kamiński

  

W Polsce roślina występuje w całym kraju, do wysokości 1000 m n.p.m. W Karpatach. Z odmian ogrodowych leszczyny pospolitej najczęściej spotkać można leszczynę czerwonolistną (Corylus avellana f. fuscorubra). Bardziej dekoracyjna od niej jest odmiana purpurowa leszczyny południowej (Corylus maxima f. purpurea). Odmiana podobna z liści do leszczyny pospolitej. Posiada natomiast zupełnie inne owoce, z rurkowatą, ciemnopurpurową okrywą. Do obsadzania ulic, szczególnie na zachodzie kraju, wykorzystywana jest leszczyna turecka (Corylus colurna L.) o pokroju drzewiastym. Młode drzewa tego gatunku ugałęzione są aż do ziemi. Poprzez podkrzesywanie wyprowadza się formy pienne. Z innych, obcych odmian leszczyny, warto wspomnieć o leszczynie chińskiej (Corylus chinensis L.), która w swojej ojczyźnie dorasta nawet do 40 m wysokości!

  

Kwiat żeński leszczyny pospolitej. Fot. Piotr Pieczyński

  

Drewno leszczyny pospolitej jest twarde i ciężkie. Nadaje się do wyrobu prochu myśliwskiego i węgli do rysowania. Z leszczynowych prętów do dziś wyrabia się bicze, laski i faszynę. Drewno, pomimo dobrych właściwości fizycznych, nie znajduje zastosowania przemysłowego z uwagi na zbyt małą grubość pni.

  

Leszczyna wypuszcza liście w kwietniu, po zakończeniu kwitnienia. Fot. Maciej Kamiński

  

Leszczyna znana jest przede wszystkim z orzechów laskowych. Już w starożytnej Grecji i Rzymie uprawiana była na specjalnych plantacjach, jako krzew owocowy. Nazwa gatunkowa avellana pochodzi od włoskiego miasta Avellino, znanego z eksportu tych owoców. Wyhodowano tam bardzo cenną odmianę przemysłową „Tonda di Giffoni”. Wartość odżywcza orzechów laskowych jest bardzo duża. Zawierają ponad 60% tłuszczu i białka w ilości ok. 18%. Niedocenianym atutem orzechów naszej leszczyny jest wyższa zawartość kwasów tłuszczowych nienasyconych, zwłaszcza kwasu linolowego, ważnego w przemianach związków tłuszczowych, takich jak cholesterol. Różnica ta wynika z wpływu chłodniejszego niż we Włoszech klimatu. Orzechy nadają się do bezpośredniego spożycia i są cennym dodatkiem do wyrobów cukierniczych, m.in. czekolad i chałwy. Po odpowiednim wysuszeniu, można je długo przechowywać. Orzechy były pokarmem człowieka od zarania dziejów.

  

  

    

Liście leszczyny pospolitej osiągają długość 10 cm.

Fot. Maciej Kamiński

  

Leszczyna pospolita nie ma dużych wymagań glebowych. Preferuje jednak gleby żyźniejsze, zasobne w węglan wapnia. Dobrze rośnie również w zacienieniu, ale słabiej wtedy owocuje.

 

W Wigierskim Parku Narodowym leszczyna najliczniej występuje w podszyciu lasów liściastych i ciepłych zaroślach. W niektórych fragmentach można odnieść wrażenie, że krzew stopniowo opanowuje całe połacie dolnych warstw drzewostanów. Taką sytuację możemy zaobserwować np. na żyznych siedliskach grądowych, gdzie udział leszczyny w podszycie sięga nawet 40%. W lasach WPN-u leszczyna zajmuje niszę ekologiczną stosunkowo mało licznego graba, który jest charakterystyczny dla grądów w większej części naszego kraju. Znacznie mniej licznie krzew ten występuje na siedlisku boru mieszanego. Tutaj udział leszczyny w podszycie nie przekracza 10%. Wysokość krzewów sięga do 4 m, a miejscami nawet więcej.

  

Stare leszczyny w podszycie lasu liściastego.

Fot. Maciej Kamiński

  

W lasach wigierskich leszczyna pojawiła się około 10,5 tysiąca lat temu. Przez następne 250 lat roślina opanowała większość zbiorowisk leśnych. Krzew występował wówczas w ponad 20-krotnie większym zagęszczeniu niż współcześnie, zatem obecny, liczny jej udział na niektórych siedliskach parku jest czymś naturalnym.

  

  

Na leszczynie można zaobserwować różne uszkodzenia, do których przyczyniają się m. in. owady. Podziurkowane liście są wynikiem żeru gąsienicy motyla krzywika (Incurvaria sp.). Na niektórych orzechach można zauważyć okrągłe otworki. Jest to miejsce wyjścia larwy chrząszcza słonika orzechowca (Curculio nucum L.). Larwa wyjada całe wnętrze orzecha, po czym wychodzi na zewnątrz. Często na liściach dostrzec można uszkodzenia w postaci wydrążonych kanałów, tzw. min. Jest to obraz żeru motyla pasynka (Stigmella sp.). W drewnie leszczyny żeruje larwa chrząszcza dłużynki leszczynówki (Oberea linearis L.), która wygryza okrągłe chodniki, biegnące wzdłuż rdzenia. Natomiast gwiazdkowate chodniki, głęboko odbite w bielu, to efekt żerowania innego chrząszcza - kruszyniaka gładkiego (Lymantor coryli Perr.). Owady nie zagrażają jednak rozwojowi leszczyny. Krzew daje obfite odrośla z pnia i korzeni przez co bujnie rozrasta się pomimo ewentualnych uszkodzeń.

  

Dawniej wierzono, że leszczyna uchroni domostwa przed piorunami. Z jej pomocą przepowiadano przyszłe urodzaje i pogodę na letnie miesiące. Z gałązek robiono specjalne laski do skutecznej walki z jadowitymi wężami. Uchodziła nawet za świętą roślinę. W Nowy Rok rozdawano gospodyniom patyki leszczynowe, które miały przynieść szczęście i chronić od złego. Do dziś jej gałęzie wykorzystywane są do majenia domów.

  

Leszczyna znalazła swoje miejsce w polskiej literaturze. Oprócz Adama Mickiewicza pisała o niej Maria Konopnicka, która zapewne nieraz przechadzała się po wigierskich lasach:  

  

„Dalej, śmieszki, na orzeszki,

Dalej, razem w las!

Już leszczyna się ugina,

Woła, woła nas.”

(Maria Konopnicka „Orzeszki”).  

  

Leszczyna odgrywa dużą rolę w ekosystemie leśnym. Ocienia glebę i zasila ją w dobrze rozkładającą się ściółkę. Daje schronienie oraz pokarm dla ptaków i gryzoni. Orzechy laskowe zjadane są przez orzechówki, wiewiórki i koszatki leszczynowe. Gałązki chętnie zgryza bóbr. Roślina dostarcza obfitego, i co jest ważne, wczesnego pyłku dla pszczół. Dzięki obfitym i silnie rozgałęzionym korzeniom doskonale wiąże glebę, przez co utrwala skarpy i strome zbocza, chroniąc je przed zmywaniem i osypywaniem. W naszym parku leszczyna chroni strome, silnie nasłonecznione skarpy na brzegach jezior Wigry i  Białe Wigierskie oraz na wyspach Ordów i Ostrów. To dobrze, że pomimo zachodzących przemian środowiska przyrodniczego, leszczyna nadal spełnia ważną rolę w kształtowaniu lasów Wigierskiego Parku Narodowego.  

  

Występowanie leszczyny pospolitej w lasach Wigierskiego Parku Narodowego. Opracowanie Piotr Pieczyński

  

  

  

  

indeks tematyczny "WIGRY" home Wigierski PN spis treści następny artykuł