Proszę chwilę zaczekać, ładuję stronę ...

Nr 4/2010

 PRZYRODA I KRAJOBRAZ   

Fot. Marek Stankiewicz

 

  

Marek Stankiewicz

  

ODLATUJĄ
KORMORANY ...

 

 

      

Można powiedzieć, że kormorany są ptakami wszechstronnie uzdolnionymi. Doskonale pływają i nurkują, w czym pomaga im błona spinająca palce. Według badań, osiągają najprawdopo- dobniej największą prędkość pod wodą spośród wszystkich ptaków europejskich. Potrafią nurkować na głębokość 10 metrów, choć najczęściej polują na ryby 2-3 metry pod wodą. Kolejnym przystosowaniem do polowania w wodzie jest u kormoranów niezwykła zdolność akomodacji soczewki oka, czterokrotnie przekraczająca tę zdolność od obserwowanej u człowieka. Pozwala to kormoranom widzieć równie dobrze w powietrzu, jak i pod wodą. W przeciwieństwie do większości ptaków wodnych, kormoran świetnie radzi sobie również z chodzeniem po gałęziach drzew, w czym pomagają mu silne pazury. Ze względu na budowę ciała nie jest jednak dobrym piechurem – potrafi jednak pewnie i długo stać w pozycji wyprostowanej, na przykład susząc pióra po nurkowaniu. Jest to da niego konieczność: pióra skrzydeł kormorana nie są wodoodporne, co z jednej strony pomaga ptakom w nurkowaniu, zmniejszając wyporność, ale z drugiej wymusza częste ich suszenie po polowaniu.

  

Kormorany to ptaki bardzo towarzyskie. Gniazdują w koloniach, liczących od kilku do setek, a nawet tysięcy osobników. Do rozrodu przystępują kormorany co najmniej trzyletnie. Okres gniazdowania zaczynają gody: specyficzne „tańce” polegające na kiwaniu głowami, rozkładaniu skrzydeł i ukazywaniu sobie białych plam podskrzydłowych przez parę ptaków. Po godach ptaki przystępują do budowy gniazd – co roku nowych. Stare gniazda nie są zajmowane, a materiał z nich przeznaczany jest na nowe konstrukcje. W tym okresie częstym widokiem jest „podkradanie” budulca sąsiadom. Samica kormorana składa od 3 do 6 białych jaj. Jaja wysiadują oboje rodzice. Pisklęta wykluwają się po około 23 dniach wysiadywania. Pisklęta kormorana to typowe gniazdowniki. Wykluwają się pozbawione piór i ślepe, całkowicie zdane na opiekę rodziców. Młode są karmione przetrawionymi rybami przez oboje rodziców. Po około 6 tygodniach zyskują zdolność samodzielnego ruchu, a przez kolejne 2-3 tygodnie uczą się latać. Nie wszystkie pisklęta mają szanse na przeżycie. Młode ptaki są narażone na liczne niebezpieczeństwa: drapieżniki, takie jak wrony, kruki czy mewy srebrzyste, załamanie się gałęzi, na których zbudowane jest gniazdo, złą pogodę czy wypadnięcie z gniazda. Sukces lęgowy – liczba młodych odchowanych przez parę dorosłych ptaków – to statystycznie dwie sztuki, jednak w niektórych latach może się zdarzyć nawet całkowita utrata lęgu.

  

Charakterystyka gatunku

  

Kormoran czarny – Phalacrocorax carbo L. Rząd Pełnopłetwe Pelecaniformes. Rodzina kormorany Phalocrocoraidae. Kormoran osiąga mniej więcej wielkość gęsi (długość ciała około 80-100 cm, rozpiętość skrzydeł do 160 cm, masa do 2,5 kg). Ma bardzo charaktery-  styczne, czarnobrązowe, lśniące upierzenie z białymi policzkami i opływowy, przystoso- wany do nurkowania kształt ciała. Różnice wyglądu samców i samic są praktycznie niedostrzegalne.

  

Kormoran. Fot. Małgorzata Januszewicz

  

Kormoran - gatunek problematyczny?

  

Przez wędkarzy i rybaków kormoran jest uważany za szkodnika. Ta opinia wynika z tego, że jest on doskonałym podwodnym myśliwym. Ptaki te specjalizują się w łowach na ryby o określonych rozmiarach ciała: od około 10 do około 20 cm. W wypadku gatunków ryb o bardziej smukłych ciałach pożerane są też większe osobniki, mierzące nawet powyżej 40 cm. Nie mają szczególnych preferencji co do gatunku ryb: atakują gatunki najłatwiej dostępne. Co za tym idzie, polskie kormorany polują głównie na płocie, stanowiące 70% ich pokarmu, a na przykład niektóre ptaki z Austrii wyspecjalizowały się w połowach lipieni.

  

Codziennie każdy osobnik zjada około 0,4 kg ryb. W okresie wychowywania młodych ta ilość zwiększa się nawet do 1,5 kg. Wydaje się to wartością niewielką, ale pomnożona przez liczbę polujących osobników daje pojęcie o lokalnej i krajowej skali problemu. Oblicza się, że polskie kormorany, których liczebność szacuje się na około 50 tysięcy sztuk, zjadają rocznie nawet 4 tysiące ton ryb. Według Instytutu Rybactwa Śródlądowego, w wyniku presji kormoranów, znacząco spadła wydajność połowu ryb: z 28 kg/h w latach 70. ubiegłego wieku do 13 kg/ha notowanej obecnie.

  

Nie tylko apetyt kormoranów stanowi problem. Jedna gniazdująca para ptaków wytwarza dziennie około 1,5 kg guano. Odchody kormoranów, zawierające ogromne ilości stężonych fosforanów i azotanów są silnie żrące, co powoduje trwałe zniszczenie drzewostanów na obszarze kolonii. Średnio, drzewo zasiedlone przez kormorany jest w stanie przeżyć trzy lata. Trzeba pamiętać, że niektóre kolonie ptaków potrafią zajmować ogromne obszary: kolonia w pobliżu Kątów Rybackich na Warmii ma już blisko 70 hektarów. Zamieszkuje ją około 11 tysięcy par kormoranów.

  

  

  

 

  

Wpływ kormoranów na czystość wód jest kwestią mocno kontrowersyjną. Część badaczy twierdzi, iż jest to wpływ jednoznacznie negatywny – kolonie kormoranów mają powodować szybko postępującą eutrofizację zbiorników wodnych w pobliżu aktywnej kolonii. Inni naukowcy twierdzą, że kormorany mają pozytywny wpływ na jakość wody w jeziorach: ptaki usuwają drobne ryby, żywiące się dużymi gatunkami wioślarek, co prowadzi do zmniejszenia zakwitów i poprawy jakości wody.

  

Jako konkurent człowieka, kormorany były tępione na terenie Europy już od XVIII wieku. W literaturze duńskiej zachowały się zapiski o całkowitym wyniszczeniu populacji kormorana w 1775 roku, jednak już w roku 1800 znajdziemy dane o odtworzeniu się populacji. W XIX wieku w Niemczech wprowadzono ustawy o obo- wiązkowym niszczeniu kolonii kormoranów, zarówno na gruntach rządowych, jak i prywatnych. W konsekwencji takich działań kormoran zaczął znikać z wielu krajów Europy. Wprowadzenie kormorana na listy gatunków chronionych (w Polsce w 1952 roku) wpłynęło na bardzo szybką odbudowę populacji. Liczebność kormoranów zwiększa się, w zależności od kraju, od 10 do 30% rocznie. Dzieje się tak pomimo prowadzonych przez niektóre kraje (między innymi Szwecję, Norwegię i Francję) prób ograniczenia liczebności tych ptaków. W Polsce liczebność kormoranów w 1932 roku szacowano na około 150 par. W latach powojennych na terenie Polski istniało tylko dziewięć kolonii kormoranów. Populacja wykazywała wyraźną tendencję wzrostową: do 1992 roku istniały już 52 kolonie lęgowe gatunku. W 2004 roku nacisk środowisk rybackich zaowocował przeniesieniem kormorana z listy gatunków ochrony ścisłej do ochrony częściowej i zdjęcia statusu ochronnego z ptaków bytujących na obszarach stawów hodowlanych. W roku bieżącym znowelizowana Ustawa o Ochronie Przyrody przywróciła kormoranom status gatunku chronionego. W 2009 roku Francja postulowała na forum europejskim wprowadzenie europejskiego programu gospodarowania populacją kormorana. W chwili obecnej zespół specjalistów jest w trakcie przygotowywania podobnego programu dla terenu Polski.

  

  

Kormoran nad Wigrami

  

Choć na terenie Wigierskiego Parku Narodowego nie ma lęgowych kolonii kormoranów, to jest ich tu bardzo dużo. Ptaki przylatują do parku z oddalonych o około 20 km kolonii z jezior Serwy i Gaładuś. Pierwsze kormorany pojawiają się na terenie parku w kwietniu, a największe ich zgrupowania można obserwować w sierpniu. Ostatnie odlatują w listopadzie. Na początku sezonu dominują osobniki młode, nieprzystępujące do lęgów oraz osobniki, które lęg utraciły. W późniejszym okresie pojawiają się ptaki, które odchowały młode. W tym roku liczebność sierpniowego zgrupowania tych ptaków nad Wigrami osiągnęła 3 tysiące osobników.

  

Wigierskie kormorany upodobały sobie trzy noclegowiska: najstarsze i największe nad Jeziorem Długim, mniejsze nad Zatoką Hańczańską i małe nad zatoką Wigierki. W ostatnich dwóch latach zaobserwowano powstawanie czwartego noclegowiska, zlokalizowanego na Półwyspie Klasztornym. Widać już uszkodzenia drzewostanów wywołane przez ptaki: w obszarze noclegowiska nad Jeziorem Długim 22% drzewostanu stanowią już drzewa martwe . Można obserwować również postępujące uszkodzenia drzew w pozostałych miejscach nocowania.

  

Obumarłe drzewa w noclegowisku kormoranów

nad jeziorem Długim. Fot. Marek Stankiewicz

  

Kormorany silnie wpływają na ichtiofaunę Wigier. Z badań przeprowadzonych w 2004 roku wynika, że apetyt ptaków koncentruje się na płoci. Stanowi ona gatunek niezbyt cenny z punktu widzenia zasad ochrony ekosystemów wodnych, a jej usuwanie z jeziora może mieć pozytywne skutki: zmniejsza presję płoci na planktonożerne wioślarki i może prowadzić do intensyfikacji procesów „samooczyszczania” jeziora. Z drugiej strony wiadomo, że kormorany tępią jedną z najcenniejszych wigierskich ryb – sielawę – polując na nią w takim stopniu, iż ilość upolowanych ryb przewyższa prowadzone przez park zarybienia. Zapewne udowodnią to prowadzone od dwóch lat badania, których wyników można spodziewać się w przyszłym roku.

  

Istotnym czynnikiem presji kormoranów na wody parku jest także zasilanie wód w substancje biogenne. Odchody tysięcy ptaków trafiają bowiem bezpośrednio do jezior lub na ich brzegi, skąd są spłukiwane przez deszcze i wody roztopowe.

  

Na razie kormorany odleciały…, ale problemy się nie kończą. Ptaki wrócą w przyszłym roku.

  

  

  

indeks tematyczny "WIGRY" home Wigierski PN spis treści następny artykuł