Nr 4/2010

 PRZYRODA I KRAJOBRAZ   

1. Jezioro Wigry, Ploso Bryzglowskie. Fot. Lech Krzysztofiak

Andrzej Osadczuk, Lech Krzysztofiak

Powstanie jeziora Wigry związane jest z końcem ostatniego zlodowacenia, jakie miało miejsce na ziemiach polskich, czyli z okresem sprzed około 12 000 lat. Morfologia jeziora jest ściśle powiązana zarówno z działalnością erozyjno-akumulacyjną samego lodowca, jak i procesami towarzyszącymi jego topnieniu. Wskutek mechanicznego oddziaływania lodowca oraz erozyjnego działania jego wód roztopowych, powstały w podłożu zagłębienia. W niektórych z nich, wycofujący się wskutek ocieplenia klimatu lodowiec pozostawił swoje fragmenty w postaci brył martwego lodu. Z czasem bryły te zostały przykryte piaskami i żwirami naniesionymi przez wody wypływające spod lodowca, na których znajdowały się miejscami torfowiska. Powodowało to „zakonserwowanie” wcześniejszych zagłębień. W późniejszym okresie, po całkowitym wytopieniu się lodu i wypełnieniu przez wodę zagłębień, utworzyło się duże jezioro o skomplikowanej linii brzegowej i bardzo urozmaiconej morfologii dna. Powierzchnia tego jeziora, które można nazwać Prawigrami, wynosiła prawdopodobnie ponad 30 km².

Analiza fotometryczna zdjęć lotniczych z 1996 roku wykazała, że aktualna powierzchnia jeziora Wigry wynosi 22,3 km², z czego wyspy zajmują 0,67 km². Jezioro posiada bardzo dobrze rozwiniętą linię brzegową o długości 63,92 km - bez wysp (Ryc. 1).

   Dzięki wykonanej w latach 2009-2010 gęstej sieci echosondaży (o łącznej długości 1484 km) oraz ponad 8 tys. ręcznych sondowań w strefie brzegowej, uzyskano bardzo dokładny obraz ukształtowania dna jeziora.

 Wykonane na podstawie tych wyników obliczenia wykazały, że powierzchnia lustra wody wynosi 21 752 131 m², powierzchnia dna 21 890 922 m², a objętość misy jeziornej 335 433 689 m³. Oznacza to, że misa jeziora może pomieścić ponad 335 mld litrów wody.

Morfologia dna jeziora Wigry jest bardzo urozmaicona (Ryc. 2). Często w niewielkiej odległości od siebie występują płycizny oraz silne przegłębienia dna. W konsekwencji, w wielu miejscach skłon dna jeziora wykazuje bardzo duże nachylenie, w niektórych miejscach sięgające nawet ponad 30o. Płycizny o głę- bokościach mniejszych niż 5 metrów zajmują około 23,5% powierzchni dna jeziora. Na głębokości od 5 do 10 m przypada 19,4% powierzchni dna, od 10 do 20 m - 26,4%, a od 20 do 40 m - 25,8%. Głębokości większe niż 40 m obejmują około 5% ogólnej powierzchni dna jeziora.

W jeziorze Wigry możemy wyróżnić 6 głównych akwenów, różniących się kształtem, głębokością i ukształtowaniem dna. Część południowo-zachodnią jeziora tworzy zatoka Wigierki, która przechodzi w Ploso Bryzglowskie (nazywane również Plosem Zachodnim). Dalej na wschód rozciąga się Ploso Zakątowskie (Ploso Środkowe), które od północy styka się z plosem Szyja. Północną część jeziora tworzą Ploso Wigierskie oraz zatoka Zadworze, które do niedawna traktowane były jako jeden akwen - Ploso Wigierskie (zwane też Plosem Północ- nym). Granice pomiędzy poszczególnymi częściami jeziora przebiegają w miejscach, gdzie ulega ono przewężeniu lub spłyceniu (Ryc. 3).

2. Ukształtowanie dna jeziora Wigry

3. Mapa batymetryczna jeziora Wigry

ciąg dalszy