Proszę chwilę zaczekać, ładuję stronę ...

Nr 4/2010

 HISTORIA, TRADYCJA, KULTURA   

 

  

Andrzej Matusiewicz

  

Dobra Wigierskie -

DZIERŻAWCY

I WŁAŚCICIELE HUTTY

 

część 2

 

  

Pierwszym administratorem donacyjnych „Dóbr Wigry” z naczelnym folwarkiem w Hutcie od 1 czerwca 1869 roku na okres 12 lat został Walenty Markowski herbu Bończa (1804 Wólka Markow – 20 czerwca 1879 Huta) syn Bartłomieja i Franciszki Śliwowskiej. „Był to wysoki, rześki starszy pan, o sumiastych polskich wąsach, młodzieńczym kolorze twarzy i miłym spojrzeniu dużych filuternych oczu. Prezentował ten typ jednostki, na których opiera się samodzielność każdej nacji. Wstawał o 3 rano, swym powozem, zaprzężonym w trójkę białych koni objeżdżał liczne folwarki, przekazywał polecenia ekonomom, chwalił pracowitych, nie oszczędzał ostrych słów leniwym. Mimo wieku nie był gospodarzem zacofanym, chętnie przystawał na różne udoskonalenia. Jego liczni fornale byli dumni z niego i stanowił dla nich osiągalny ideał sukcesu. (…) Chętnie przystawał na różne udoskonalenia, wprowadzał zasiewy koniczyny, korzystał z nawozów sztucznych, trzymał dobre rasy bydła. Wśród chłopstwa posiadał autorytet absolutny”.

  

Markowski dorobił się najpierw funkcji ekonoma, potem drobnego dzierżawcy i wreszcie administratora dużych majątków. W latach 1838-1850 dzierżawił dobra Żyrwiny i Zaboryszki, w 1866 roku dobra Łosewicze (okręg sejneński), ekonomię Wigry i Kuków, w 1867-1869 roku administrował dobrami donacyjnymi Netta i od 23 kwietnia 1867 roku dzierżawił folwark Strajgi (okręg sejneński). Pisząc testament w 1873 roku, miał prawa do administracji majoratu Wigry (na 12 lat) i Szkocja (12 lat), dzierżawy folwarku Szczebra (18 lat) i Strajgi (18 lat), był właścicielem dwóch nieruchomości w Suwałkach, zakładu parowego „Markowo” z maszyną o sile 20 koni poruszającą gorzelnie i młyna położonego na sześciu placach w Suwałkach, dzierżawił rybołówstwo na jeziorach rządowych, propinację oderwaną od majoratu Wigry i Dowspuda oraz był właścicielem „majętności szlacheckiej” Markowo Wólka. Swoją „potęgę” gospodarczą oparł na gorzelniach, tworząc Kalifornię kartoflaną, jak zwał swoje majątki. Miał dwie gorzelnie, a w 1873 otworzył w Suwałkach trzecią „z maszyną parową wraz z młynem o dwóch gankach dla potrzeb gorzelni urządzonym”.

  

W pierwszym małżeństwie (żona nieznana) miał trzech synów, ale zmarli w dzieciństwie. Zmarł także jedyny syn urodzony w związku z drugą żoną Franciszką z Kozielskich (ok. 1820 – 31 lipca 1900 Suwałki), córką Wojciecha i Bogumiły z Markowskich. Przed Sądem Pokoju Powiatu Biebrzańskiego 12 stycznia 1858 roku Markowski przyjął w „dobrowolną opiekę” Antoniego Ogólewicza vel Augulisa (ur. 1853 Netta) syna Józefa i Anny z Miklaszewiczów. Usynowił go 12 grudnia 1874 roku i zdecydował „aby stosownie do przepisów prawa cywilnego (...) nazywał się Markowski herbu Bończa”. Poślubił on 13 czerwca 1880 roku w Suwałkach Teklę Aurelię Barbarę Nowakowską (ur. ok. 1848 Len par. dobrzańska gub. płocka) córkę Seweryna i Barbary z Jawornickich. Mieli troje dzieci: Czesława, Kazimierza i Marię.

  

Po śmierci przybranego ojca Antoni Markowski zarządzał większością jego majątku. Miał złą opinię: „nie mądry, rozrzutny i zły gospodarz”. Administrację donacji Wigry przejął na mocy kontraktu zawartego wkrótce po śmierci ojca, 21 czerwca / 3 lipca 1879 roku. Obejmował on dokończenie poprzedniej umowy do 1881 roku i nową na lata 1881-1893. Markowski zamieszkiwał w Hucie do około 1900 roku.

  

Wówczas dzierżawcą Huty, ale nie wiemy czy i całej donacji, został Mieczysław Anastazy Rydzewski (ok. 1857 folw. Balla Sucha par. Teolin pow. augustowski - 10 czerwca 1902 Suwałki) syn Bronisława Romualda (ok. 1830 – 9 stycznia 1916 Hutta) i Anny z Jastrzębskich. Na gruntach administrowanego już przez niego folwarku Huta odbyła się 23 września 1901 roku próba maszyn rolniczych urządzona staraniem sekcji organizacyjnej Suwalskiego Towarzystwa Rolniczego. „Próby udały się dobrze; narzędzia kupowali chętnie nawet włościanie okoliczni”. Dwa miesiące później, 21 listopada 1901 roku został członkiem rady i sekretarzem nowo utworzonego Suwalskiego Towarzystwa Rolniczego.

  

Nagrobek Mieczysława Rydzewskiego.

  

Po śmierci Mieczysława Anastazego dzierżawę Huty przejął jego stryj Piotr Rydzewski (ok. 1845 Rydzewo – 6 marca 1915 Hutta) syn Romualda i Julianny z Andrackich. Wcześniej zarządzał folwarkiem Białe Błota (1880). W Suwałkach poślubił 27 września 1880 roku Władysławę z Paszkiewiczów (ur. ok. 1860 Kalwaria – 18 grudnia 1937 Suwałki) córkę Jakuba i Rozalii z Fizykiewiczów.

  

Kwatera Rydzewskich na suwalskim cmentarzu.

  

Najpewniej ze względu na wiek Piotra faktyczne rządy nad Hutą sprawował wówczas kolejny syn Bronisława Romualda, Bronisław Antoni Rydzewski (31 maja 1858 Balla Sucha – 9 grudnia 1932 Huta). Należał do założycieli Kółka Rolniczego Parafii Suwalskiej i 28 października 1906 roku został wybrany do jego zarządu. Wraz z bratową, Marią Rydzewską, należał do Suwalskiego Towarzystwa Rolniczego (1910). Po wybuchu pierwszej wojny światowej Wacław Musiałowicz, pełnomocnik Centralnego Komitetu Obywatelskiego zgłosił 13 grudnia 1914 roku Bronisława Rydzewskiego do naczelnika powiatu suwalskiego na członka Suwalskiego Powiatowego Komitetu Obywatelskiego. 10 stycznia 1915 roku został wybrany sekretarzem zarządu Komitetu Powiatowego. Prezesem był ks. Stanisław Szczęsnowicz, a jego zastępcą Franciszek Gałdziewicz. Bronisław Rydzewski, co naturalne, został też pełnomocnikiem Komitetu w gminie Huta.

  

  

  

 

  

Bronisław Rydzewski.

  

Po zakończeniu I wojny światowej na mocy obowiązującej od 5 września 1919 roku ustawy z 25 lipca tego roku w przedmiocie dóbr donacyjnych majorat Wigry przeszedł na własność państwa polskiego. W tej sytuacji Bronisław Rydzewski, dotychczasowy administrator dóbr 26 stycznia 1920 roku zawarł kontrakt dzierżawy z Zarządem Okręgowym Dóbr Państwowych w Siedlcach. Jako znany gospodarz i społecznik 24 czerwca 1919 roku został wybrany do Wydziału Powiatowego w Suwałkach.

  

Inspektor rolny, charakteryzując w 1919 roku majątek, pisał, że jest: „o powierzchni bardzo falistej, ziemi ciężkiej lecz w silnej kulturze zawdzięczając podmiejskim warunkom (4 wiorsty od Suwałk) i dzierżawcy p. Rydzewskiemu, który postępowo prowadzi gospodarstwo po dzień dzisiejszy pełnemi inwentarzami. Dość liczna ilość zabudowań o dachach słomianych lecz poprawnie utrzymanych przez dzierżawcę; niewielki ogród owocowy oraz nie duża ilość łąk, las na miejscu”.

  

Według informacji z końca 1920 roku Huta dzięki Rydzewskiemu „to jedyny majątek w obwodzie suwalskim, który pozostał za czasów niemieckich w kulturze”.

  

Rydzewski dzierżawił całą Huttę do 1929 roku kiedy rozpoczęto jej parcelację. Wówczas, 18 maja 1929 roku, w przetargu w drodze konkursu ofert kupił tzw. ośrodek o powierzchni 162 ha 2987 m2.

  

Po jego śmierci 9 grudnia 1932 roku spadkobiercami zostały trzy osoby: Zofia Stefania c. Bronisława, niezamężna mieszkająca w Hucie, siostra rodzona zmarłego, Jan Rydzewski jego brat oraz prof. dr Bronisław Nikodem Rydzewski (15 września 1884 Wilno – 16 września 1945 Otwock), syn Władysława Jana, wcześniej zmarłego brata.

  

Zofia Stefania 11 maja 1936 roku przelała swoje prawa do 1/3 spadku na bratanka Bronisława Nikodema. Ten zobowiązał się utrzymywać ją przy sobie do końca jej życia „przy wszelkich wygodach, odpowiednio do stanu, dać jej dożywotnio na mieszkanie trzy pokoje z kuchnią oraz opału i światła w miarę potrzeby”.

  

Jan Rydzewski 16 września 1937 roku sprzedał swoją część spadku także Bronisławowi Nikodemowi Rydzewskiemu. W ten sposób Bronisław Nikodem został jedynym właścicielem Hutty. W jego imieniu majątkiem zarządzał m.in. Stanisław Maliszewski.

  

Nowy właściciel w roku 1903 ukończył gimnazjum w Suwałkach i rozpoczął studia przyrodnicze na Uniwersytecie Warszawskim. W czasie strajku szkolnego opuścił uczelnię, później studiował we Lwowie, Krakowie i Paryżu. W 1911 roku „otrzymał na Uniwersytecie Jagiellońskim stopień doktora filozofii po celującym zdaniu rigorosum”. W czasie studiów często odwiedzał Suwałki, wygłaszał referaty w Czytelni Naukowej. W 1915 roku był asystentem pracowni geologicznej Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie, w latach 1917-1918 zastępcą profesora, wykładał geologię i petrografię na Politechnice Warszawskiej, w latach 1918-1920 na Wolnej Wszechnicy Polskiej, w lipcu 1920 roku został powołany na profesora nadzwyczajnego geologii Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, w roku akademickim 1922-1923 był dziekanem wydziału matematyczno-przyrodniczego i wręczał doktorat honoris causa Józefowi Piłsudskiemu.

  

Od 1927 roku zasiadał w radzie miasta Wilna z listy PPS. W 1930 roku został senatorem z listy Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem w okręgu wileńskim. Po ciężkiej chorobie, sparaliżowany, przez pewien czas przebywał w Hucie.

  

Wanda Rydzewska,  żona Bronisława Nikodema.

  

  

Rok przed wybuchem II wojny światowej, 15 września 1938 roku, Bronisłąw Nikodem Rydzewski sprzedał Hutę z zabudowaniami i inwentarzami Janowi Ludomirowi (Lubomirowi) Stępowskiemu mieszkającemu w Prądzewie gm. Topole pow. Łęczyca. Umowa sprzedaży nie obejmowała jedynie „maszyny do robienia dachówki, nowej wirówki, ruchomości domowych i desek jesionowych w składzie”. Stępowski opuścił Huttę na czas wojny.

  

Maciej Kotowicz.

  

  

Po jej zakończeniu Hutta została przejęta 6 grudnia 1944 roku przez skarb państwa i zamieniona w Państwowe Gospodarstwo Rolne (PGR). W 1992 roku właścicielką Hutty została Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa i wkrótce przeznaczyła ją do sprzedaży. W latach 1993-1996 kupił ją wraz z zabudo- waniami Maciej Kotowicz, który systematycznie porządkuje i zagospodarowuje teren dawnego zespołu folwarcznego.

  

  

  

indeks tematyczny "WIGRY" home Wigierski PN spis treści następny artykuł