Proszę chwilę zaczekać, ładuję stronę ...

Nr 3/2010

 

TURYSTYKA, WĘDKARSTWO, REKREACJA

Kormorany. Fot. Marek Stankiewicz

 

   

Marek Stankiewicz

  

OBSERWOWANIE

PTAKÓW

NAD WIGRAMI

 

  

Jezioro Wigry to wyzwanie dla obserwatora ptaków. Trudny, możliwy tylko w niektórych miejscach dostęp do brzegu, rozbudowana, licząca ponad 72 kilometry linia brzegowa i wysokie trzcinowiska utrudniają znalezienie dobrych punktów obserwacyjnych. Mimo tych utrudnień, Wigry są interesującym miejscem obserwacji dla przygotowanego miłośnika ptaków. Możemy tu się zapoznać zarówno z rzadkimi gatunkami ptaków, jak i dużymi zagęszczeniami poszczególnych gatunków. Nie przez przypadek Wigierski Park Narodowy jest od 2002 roku obiektem Konwencji Ramsarskiej, jako obszar mający znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa wodnego.

Park narodowy zapewnia szczególne warunki ochrony zamieszkującym go gatunkom ptaków wodnych. Na wodach parku zakazane jest używanie silników spalinowych, a ruch turystyczny rozpoczyna się dopiero w maju. Zabronione jest również wpływanie w pasy trzcinowisk i skupienia roślin o pływających liściach oraz pobyt w pasie wody o szerokości 20 m od skraju pasa roślinności wynurzonej wokół wysp: Ordów, Ostrów, Krowa, Brzozowych i Kamień, a także wzdłuż południowego brzegu jeziora Wigry od cypla na przesmyku pomiędzy wyspą Krowa i stałym lądem do Zatoki Jastrzębiej oraz od ujścia rzeki Czarna Hańcza do półwyspu Łysocha. Umożliwia to wielu gatunkom ptaków spokojne lęgi i opiekę nad potomstwem.

  

Mewa srebrzysta. Fot. Marek Stankiewicz

  

Stan wiedzy o gatunkach ptaków zarówno lęgowych, jak i zalatujących, każdego roku wzrasta. Do momentu utworzenia parku badania nad populacjami ptaków prowadzone były w bardzo ograniczonym zakresie. Z początku lat 70. ubiegłego stulecia pochodzą obserwacje nura czarnoszyjego Gavia arctica i łabędzia czarnodziobego Cygnus columbianus. W sezonie letnim 1974 roku Krzysztof Wołk stwierdził występowanie 39 gatunków, które gnieździły się na wyspach wigierskich w łącznej liczbie 314 par. Obserwowane były wówczas między innymi gatunki zalatujące - wydrzyk żółtoszyi Stercorarium pomarinus i rybitwa wielkodzioba Sterna caspia. W 1983 roku liczebność gągoła Bucephala clangula szacowano na 30-50 par. Do 1989 roku w obecnych granicach Wigierskiego Parku Narodowego stwierdzono występowanie 184 gatunków ptaków, w tym 155 lęgowych. Badania i obserwacje terenowe w kolejnych latach powiększały tę listę do 195 gatunków w 1995 roku, a następnie do 202 gatunków w 2000 roku. Do dnia dzisiejszego stwierdzono występowanie w Wigierskim Parku Narodowym 204 gatunków ptaków, w tym 143 chronionych.

Nad wodami oraz brzegami rzek i jezior spotkamy pełną gamę ptaków wodno-błotnych. Obserwować możemy: łabędzie, gęsi, kaczki, 6 gatunków mew, 5 rybitw, 4 perkozów. Obok często spotykanej czapli siwej Andrea cinerea, widywana też jest jej egzotyczna dla nas jej kuzynka – czapla biała Ergetta alba.

Systematyczne obserwacje ptaków o charakterze monitoringowym, prowadzone na Wigrach przez Dorotę i Jerzego Zawadzkiego, rozpoczęte zostały w roku 2000. Wyniki ich obserwacji uzupełniają moje badania, które prowadzę od 2007 roku. W bieżącym roku nad jeziorem Wigry stwierdziłem obecność dwóch nowych gatunków: mewy romańskiej Larus michahellis i kwokacza Tringa nebularna. W roku ubiegłym po raz pierwszy zaobserwowano bączka Ixobrychus minutus (obserwacja W. Misiukiewicza).

Prowadzenie owocnych obserwacji wymaga odpowiedniego sprzętu oraz wyboru dobrego czasu i miejsca.

  

Mewa śmieszka. Fot. Marek Stankiewicz

  

Sprzęt

Na dużych akwenach wodnych, do których zalicza się jezioro Wigry, podstawowym wyposażeniem obserwatora powinna być luneta. Polecam zastosowanie sprzętu dysponującego powiększeniem od 20 do 60 x. Taki zakres powiększeń pozwoli na wygodne oznaczanie gatunków ptaków. Niezbędnym uzupełnieniem lunety jest oczywiście dobry statyw. Warto również wyposażyć się w lornetkę o powiększeniu 10 x. Pozwoli ona na prowadzenie obserwacji na krótszych dystansach oraz szybkie przeszukiwanie powierzchni jeziora. To również podstawowy sprzęt dla obserwatorów, którzy podglądać będą ptaki nie z brzegu, lecz z kajaka lub żaglówki.

Czas

Skład gatunkowy i liczebność awifauny zmienia się w cyklu rocznym.

Wiosna, od chwili pojawienia się obszarów wolnej wody, to czas „ptasich powrotów” i zajmowania terytoriów lęgowych – krótko mówiąc, bardzo dużej aktywności ptaków. To dobra pora na obserwacje ptaków przelotnych: na przykład gęsi zbożowych i białoczelnych, oraz części ptaków lęgowych: żurawi, bąków, trzciniaków. To również pora spektakularnych tańców perkozów.

Lato to dla ptaków czas wychowu młodych. Ptaki rozpraszają się na całej powierzchni trzcinowisk i stają się bardziej skryte. Obserwacje najlepiej prowadzić w godzinach porannych, zaczynając na godzinę przed wschodem słońca, ponieważ najwyższa aktywność awifauny na jeziorze utrzymuje się od przedświtu do 3-4 godzin po wschodzie. Jedynie ptaki drapieżne wykazują większą aktywność w godzinach późniejszych, po pojawieniu się prądów termicznych. 

  

  

  

Latem warto poszukać stosunkowo nowego gościa nad Wigrami: czapli białej. To również czas, gdy nad jezioro zaczynają migrować kormorany z położonych poza terenem parku lęgowisk.

  

Nurogęsi. Fot. Marek Stankiewicz

  

Najlepszym okresem do prowadzenia obserwacji nad Wigrami jest jesień (okres od końca sierpnia do końca października). To czas największych zagęszczeń ptaków na jeziorze, charakteryzujący się też najwyższym zróżnicowaniem gatunków. Ptaki wodzą odchowane młode, gromadzą się w stada, intensywnie żerują, przygotowując się do zimy. Później zaczyna się bardzo ciekawy okres jesiennych przelotów. Można wtedy liczyć na duże stada ptaków przelotnych, szczególnie skandynawskich i pojawienie się gatunków północnych: nurów, bielaczków, szlacharów.

Zima jest najsurowszym dla obserwatora okresem roku. Dopóki na jeziorze utrzymują się obszary wolnej wody, można liczyć na obserwacje dużych stad ptaków zimujących. Dominują w nich łyski, liczne są łabędzie, gągoły i perkozy. Po zamarznięciu jeziora ptaki przenoszą się w cieplejsze rejony. Zostają jedynie drobne, zimujące ptaki wróblowe i ptaki drapieżne. Zimą pospolitym gościem nad jeziorem staje się myszołów włochaty.

  

Łabędź niemy. Fot. Marek Stankiewicz

  

Miejsce

Ptaki można obserwować z wszelkich miejsc udostępnionych odwiedzającym park narodowy: szlaków turystycznych, pomostów, dróg publicznych. Doskonałym sposobem obserwacji awifauny jezior jest wykorzystanie środków pływających. Należy jednak zawsze pamiętać o tym, by przestrzegać zasad poruszania się po parku narodowym, a wchodząc na tereny należące do właścicieli prywatnych, uzyskać ich zezwolenie na wstęp.

Nad Wigrami istnieje kilka miejsc szczególnie dogodnych do obserwacji ptaków.

Szlak turystyczny Cimochowizna – Stary Folwark.

Drewniane kładki z wyniesionymi platformami obserwacyjnymi oraz most nad przesmykiem łączącym jezioro Leszczewek z Wigrami zapewniają świetny widok na główne ploso jeziora. Trzcinowiska nad brzegami są licznie zasiedlone przez gatunki trzciniaków: trzciniaka, trzcinniczka i rokitniczki. Pas trzcin to również świetne miejsce na usłyszenie – a przy odrobinie szczęścia zobaczenie – jednej z ciekawszych krajowych czapli – bąka. Częstym gościem jest tu również błotniak stawowy i perkoz zausznik.

Rosochaty Róg

Pomosty i skarpa na drodze w Rosochatym Rogu to najlepsze nad Wigrami miejsce do obserwacji bielików. Orłów należy wypatrywać nad przeciwległym brzegiem jeziora – półwyspem Wysoki Węgieł. Często penetrują one również zatokę Ciesznikajki.

Zatoka Piaski

Piaski to specyficzna lokalizacja. Duży obszar wolnej wody między wyspą Kamień i półwyspami Łapa i Wysoki Węgieł często jest pusty. Tylko przy brzegach widać pojedyncze pary łabędzia niemego. Czasem zagości tu czapla biała.

Jesienią jednak jest to jedno z ulubionych miejsc odpoczynku stad migrujących ptaków. Można tu zaobserwować duże koncentracje gągołów, nurogęsi, łabędzi i kormoranów. Wśród łabędzi niemych nierzadkim gościem będzie łabędź krzykliwy.

Bryzgiel

Wieża widokowa w Bryzglu to prawdopodobnie najlepsze miejsce do obserwacji ptaków nad Wigrami. Rozległe płycizny, zasłonięte przed wiatrem przez wyspy Ostrów i Ordów są dla ptaków świetnym miejscem żerowania i wypoczynku. Zimą obszar ten zamarza jako jeden z ostatnich na jeziorze, długo stanowiąc ptasie refugium.

Można tu zobaczyć praktycznie wszystkie gatunki ptaków wodnych odwiedzających Wigry, niejednokrotnie w dużych zagęszczeniach – w tym gatunki szczególnie rzadkie. To właśnie tu obserwowano bączka, bielaczki i szlachary.

  

Łabędź krzykliwy. Fot. Marek Stankiewicz

  

  

  

  

  

  

Obserwowanie ptaków to wspaniały sposób spędzania wolnego czasu, do którego serdecznie zachęcam. Osoby poszukujące dodatkowych informacji mogą zwrócić się w tej sprawie do pracowników parku: autora niniejszego artykułu lub Wojciecha Misiukiewicza (kontakt poprzez sekretariat dyrekcji parku: tel. 87 563 25 40, e-mail: wigry_pn@su.onet.pl)

  

  

  

W 2009 roku podczas 20 liczeń przeprowadzonych w ciągu całego roku, stwierdziłem na jeziorze Wigry obecność 80 gatunków ptaków, wśród nich 30 gatunków wodno-błotnych i 9 gatunków drapieżnych:

  

Gatunek

Liczba osobników

zaobserwowanych

w ciągu całego roku

łyska

Fulica atra

5836

kormoran

Phallocrocorax carbo

2807

perkoz dwuczuby

Podiceps cristatus

793

łabędź niemy

Cygnus olor

565

gągoł

Bucephala clangula

531

śmieszka

Larus ridibundus

302

czernica

Aythya fuligula

177

mewa pospolita

Larus canus

174

krzyżówka

Anas platyrhynchos

173

nurogęś

Mergus merganser

125

mewa srebrzysta

Larus argentatus

119

rybitwa rzeczna

Sterna hirundo

60

głowienka

Aynthya ferina

32

trzciniak

Acrocephalus arundinaceus

28

rokitniczka

Acrocephalus schoenobaenus

27

trzcinniczek

Acrocephalus scirpaceus

17

czapla biała

Egretta alba

17

bielik

Haliaeetus albicilla

11

bąk

Botaurus stellaris

9

perkoz rdzawoszyi

Podiceps grisegena

7

świstun

Anas penelope

7

błotniak stawowy

Cirrus aureginosus

5

bocian biały

Ciconia ciconia

4

żuraw

Grus grus

4

czapla siwa

Egretta egretta

4

markaczka

Melanitta nigra

4

jastrząb

Accipiter gentili

3

kania ruda

Milvus migrant

2

rybitwa czarna

Chlidonias niger

2

myszołów włochaty

Buteo lagopus

2

krogulec

Accipiter nisus

2

kania czarna

Milvus milvus

1

błotniak łąkowy

Circus pygargus

1

krakwa

Anas strepeta

1

myszołów brunatny

Buteo buteo

1

cyranka

Anas querquedula

1

bączek

Ixobrychus minutus

1

brodziec piskliwy

Actitis hypoleucos

1

zausznik

Podiceps nigricollis

1

 

indeks tematyczny "WIGRY" home Wigierski PN spis treści następny artykuł