Nr 1/2010

 PRZYRODA I KRAJOBRAZ   

Stoplamek Ruthego (Fot. Maciej Romański)

Maciej Romański

Storczyki należą prawdopodobnie do jednej z najbardziej zagrożonych grup roślin w skali globalnej. Szacuje się, iż na całym świecie występuje ich około 30 000 gatunków wraz z ogromną liczbą podgatunków i odmian tych roślin. Zdecydowana większość storczyków rośnie w strefie tropikalnej. Największe ich bogactwo występuje w deszczowych lasach Ameryki Południowej oraz w tropikalnej części południowo-wschodniej Azji. Szacuje się, iż w każdym z tych obszarów występuje po ok. 10 000 gatunków. Im dalej od stref gorącego i wilgotnego klimatu, tym mniej gatunków tej grupy roślin można znaleźć. Jednak storczyki docierają nawet do stref arktycznych, ich przedstawicieli nie można znaleźć tylko na Antarktydzie oraz na obszarach pustynnych. Z obszaru Europy znanych jest zaledwie nieco ponad 200 gatunków, z czego na terenie Polski występuje ich około 50.

Storczyki są ewolucyjnie młodą grupą roślin. Przypuszcza się, iż właśnie z tego faktu wynika ich ogromna różnorodność – storczyki są wciąż w fazie szybkich przemian ewolucyjnych i wyodrębniania się gatunków, a genetyczne bariery między nimi nie zostały jeszcze utrwalone. Stąd właśnie bierze się ogromna liczba odmian, krzyżówek oraz trudności w wyodrębnieniu poszczególnych gatunków. Innymi cechami charakterystycznymi dla tej grupy są skomplikowane cykle życiowe oraz daleko idąca specjalizacja.

Obuwik pospolity (Fot. Maciej Romański)

 W swoim cyklu życiowym storczyki są uzależnione od grzybów – ich mikroskopijne nasiona pozbawione są jakichkolwiek substancji pokarmowych. Toteż do ich skiełkowania konieczny jest odpowiedni grzyb, który w pierwszej fazie rozwoju rośliny dostarcza jej substancji pokarmowych. Również w późniejszym życiu rośliny te pozostają w ścisłej symbiozie z grzybem i nie są zdolne do samodzielnej egzystencji. Efektem tego jest to, iż nasiona co prawda mogą zostać przeniesione przez wiatr bardzo daleko, jednak z niewielu z nich wyrosną nowe rośliny. Sam proces kiełkowania, nawet gdy nasiona trafią na odpowiedniego symbiotycznego grzyba, jest niezwykle skomplikowany i długotrwały, może trwać nawet do 10 lat. W swojej ewolucji zdecydowana większość storczyków wybrała drogę bardzo ścisłej specjalizacji. Jest to widoczne choćby w uzależnieniu wielu storczyków od niewielkiej grupy owadów zapylających – ich fantazyjne kwiaty przystosowane są czasem do zapylania przez tylko jeden gatunek owada lub ich niewielką grupę.     

Kruszczyk błotny (Fot. Maciej Romański)

Bardzo wyraźnie widać to np. u przed- stawicieli rodzaju dwulistnik (Ophrys), których kwiaty do złudzenia przypominają samice zapylających je owadów. Jednak i u innych rodzajów taka wąska specjalizacja występuje – przejawia się zarówno w skomplikowanej konstrukcji kwiatów przystosowanych do zapylania przez konkretne gatunki owadów i wytwarzaniu substancji przywabiających tylko określoną ich grupę lub tylko jeden gatunek. Również w przypadku wymagań siedliskowych storczyki wykazują zazwyczaj bardzo niewielką tolerancję na jakiekolwiek odstępstwa. Dotyczy to czasem wielu czynników, takich jak: światło, wilgotność, skład gleby, itp. Są przystosowane do życia w bardzo specyficznej kombinacji wielu czynników środowiskowych i nie tolerują nawet niewielkich zmian. Mimo wielu badań, nadal nie udaje się odkryć wszystkich relacji i powiązań pomiędzy storczykiem a otaczającym go środowiskiem.

Tajęża jednostronna (Fot. Maciej Romański)

ciąg dalszy