Nr 4/2009

 HISTORIA, TRADYCJA, KULTURA   

A. Lityński ze współpracownikami i gośćmi Stacji

Hydrobiologicznej. Stary Folwark, lipiec 1934 r.

W roku 1920 Instytut Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego powierzył Lityńskiemu zorganizowanie Stacji Hydrobiologicznej na Wigrach i powołał go początkowo na stanowisko zastępcy, a już po kilku miesiącach na kierownika Stacji. Lityński wykazywał się dużym talentem organizacyjnym, aktywnością naukową oraz zaangażowaniem w działalność edukacyjną nowej placówki badawczej. Jego niesamowita aktywność po latach przyniosła mu europejską sławę, a kierowana przez niego stacja stała się ważnym ośrodkiem naukowym i edukacyjnym. O samej Stacji i jej dokonaniach pisaliśmy w 3 numerze kwartalnika Wigry z roku 2002 (zob. www.wigry.win.pl/kwartalnik/
nr7_stacja.htm).

Wybuch II wojny światowej przerwał funkcjonowanie Stacji i gwałtownie odmienił los Alfreda Lityńskiego.

Alfred Lityński z żoną na ganku domu w Cimochowiźnie,

1942 r.

Okres okupacji hitlerowskiej Alfred Lityński przeżył u życzliwych mieszkańców Cimochowizny, a pod koniec wojny zamieszkał w Sobolewie. Nie podjął współpracy z niemiecką administracją, która proponowała mu objęcie stanowiska inspektora rybackiego. Pisał w tym czasie i uzupełniał ilustracje do swojego podręcznika hydrobiologii i partiami wysyłał materiały do swojej córki, mieszkającej w Warszawie. Prawdopodobnie od 1942 roku należał do Armii Krajowej, gdzie jako porucznik „Leśny” pełnił funkcję szefa Biura Informacji i Propagandy, redagując gazetkę „Echa Puszczy”. Za działalność tą został w 1944 roku odznaczony Krzyżem Walecznych.

W październiku 1944 roku na Suwalszczyznę wkroczyła Armia Czerwona. Lityńscy zamieszkali w opuszczonej organistówce we wsi Wigry. Nowa władza powierzyła Lityńskiemu stanowisko inspektora Gospodarstwa Rybackiego Puszczy Augustowskiej, z siedzibą w Czerwonym Folwarku. Pracował tu zaledwie 4 miesiące, gdyż 25 lutego 1945 roku został aresztowany za działalność w AK i skazany na zsyłkę do łagru w Związku Radzieckim. Wieziony wraz z innymi skazańcami w bydlęcym wagonie na wschód zachorował na serce, a zmiany w krążeniu krwi spowodowały puchliznę całego ciała. Pozbawiony lekarskiej pomocy zmarł pod Smoleńskiem. Jego ciało wyrzucono w śnieg koło torów, a podobno później pochowano na Cmentarzu Tichwińskim w Smoleńsku.

ZAINTERESOWANIA NAUKOWE

Zainteresowania Alfreda Lityńskiego były bardzo szerokie. Jego dorobek naukowy obejmuje 38 publikacji, z czego 28 pochodzi z okresu „wigierskiego”. Zajmował się m.in. badaniami skorupiaków planktonowych: wioślarek i widło- nogów - ich fauną, rozmieszczeniem i wyma- ganiami środowiskowymi. Najważniejszym dokonaniem Lityńskiego w tej dziedzinie było zwrócenie uwagi na istotne różnice składu zwierząt planktonowych w jeziorach o odmiennej żyzności (trofii) i możliwość oceny stanu jezior na podstawie badań planktonu.

Obiektem zainteresowań Lityńskiego były także ryby, w szczególności sieja i sielawa. Badał skład ich pokarmu oraz analizował różnice budowy anatomicznej aparatu filtracyjnego ryb łososiowatych.

Kolejną dziedziną, która go pasjonowała, była ekologia zespołów organizmów wodnych. Głównym osiągnięciem Lityńskiego były twórcze rozważania nad ekologicznymi pojęciami biocenozy i „biosocjacji”.

Alfred Lityński interesował się hydrobiologią bagien. Był inicjatorem trzech wypraw naukowych na Polesie, a zebrane w badaniach terenowych materiały stały się inspiracją do utworzenia w 1937 Poleskiej Stacji Biologicznej w Pińsku.

Lityński rozwijał i upowszechniał metodykę badań hydrobiologicznych, publikując m.in. prace dotyczące sposobów opisywania ekosystemów wodnych, używania słownictwa naukowego, dokonywania pomiarów oraz stosowania różnego sprzętu i aparatury badawczej.

Legitymacja Alfreda Lityńskiego

- docenta Uniwersytetu Warszawskiego

ciąg dalszy