Nr 3/2009

 HISTORIA, TRADYCJA, KULTURA   

Grodzisko jaćwieskie w Jeglińcu. (Fot. J. Brzozowski)

Jaćwingowie to lud zachodniobałtyjski, który we wczesnym średniowieczu, czyli między VII a XII wiekiem zamieszkiwał tereny dzisiejszej Suwalszczyzny, wschodniej części Mazur i dużą część Litwy. Zanim zajmiemy się wczesno- średniowiecznymi Jaćwingami, prześledźmy, w jaki sposób plemiona bałtyjskie zasiedliły tę część Europy.

Przybyły one na ziemie północno-wschodniej Polski w połowie pierwszego tysiąclecia przed naszą erą. Prawdopodobnie nastąpiło to około 550 roku p.n.e., a okres zapoczątkowany tą datą i trwający mniej więcej do przełomu er nazywamy wczesną epoką żelaza. Pierwsi Bałtowie przybyli z górnego dorzecza Dniepru i osiedlili się na Mazurach, w rejonie Wielkich Jezior Mazurskich i na Pojezierzu Ełckim. Kulturę archeologiczną tego okresu, której ludność zamieszkiwała Mazury w ostatnich wiekach przed naszą erą, nazwano kulturą kurhanów zachodniobałtyjskich. W jej nazwie zawarta jest zarówno próba interpretacji etnicznej mieszkańców tych ziem (zachodni odłam Bałtów), jak też wskazanie na jedną z najważniejszych cech kulturowych, to jest dominującą formę obrządku pogrzebowego, którą były cmentarzyska kurhanowe. Nasypy kurhanów zawierały wewnątrz różnorodne obudowy i konstrukcje kamienne, kryjące w sobie szczątki zmarłych uprzednio spalonych na stosie. Innymi zjawiskami charakterystycznymi dla tego okresu były: wznoszenie osiedli nawodnych, budowa umocnionych osiedli mieszkalnych na wzgórzach oraz powstawanie małych, często jednodworczych osad otwartych.

W pierwszej połowie I wieku naszej ery rozpoczął się w dziejach plemion bałtyjskich zamieszkujących ziemie Suwalszczyzny i Mazur okres największego rozkwitu, a jego punkt kulminacyjny przypadający na III wiek n. e. nie bez racji jest często określany „złotym wiekiem kultury Bałtów”. Dynamicznie rozwijające się Imperium Rzymskie zaczęło wówczas oddziaływać pod względem politycznym, a przede wszystkim ekonomicznym, nawet na tak odległe od jego granic tereny Barbaricum. Z tego powodu okres od I do V wieku naszej ery nazywamy okresem rzymskim.

Szeroko zakrojona i sprawnie funkcjonująca wymiana handlowa sprawiła, że w zamian za wysyłany do imperium i jego prowincji bursztyn na ziemie bałtyjskie zaczęły napływać monety, luksusowe ozdoby, a nawet broń. Na cmen- tarzysku w Szwajcarii koło Suwałk znaleziono pochodzące z Nadrenii: guz brązowy z tarczką bogato zdobiony emalią, zapinkę do szat i dziwerowany miecz rzymski typu spaha. Oprócz bursztynu przedmiotem eksportu mieszkańców Suwalszczyzny i Mazur były nietrudne do pozyskania dary natury: miód i wosk, futra i skóry. Handlowano także niewolnikami.

Zapoczątkowany pod koniec II wieku n. e. szybki rozwój i widoczne, szczególnie w wyposażaniu grobów, bogactwo grupy plemiennej zamieszkującej dorzecze Czarnej Hańczy tłumaczą niektórzy badacze okolicznością, że prowadzone przez Rzym w latach 167-180 nad środkowym Dunajem wojny z Markomanami i Kwadami spowodowały konieczność zmiany przebiegającego tamtędy szlaku bursztynowego. Wszystko wskazuje na to, że przez pewien czas karawany kupieckie, ciągnące z Sambii z bursztynem i innymi towarami, przejeżdżały w pobliżu dzisiejszych Suwałk.

W pierwszych dwóch wiekach naszej ery trafili Bałtowie do źródeł pisanych. Na początku drugiej połowy I wieku Pliniusz Starszy opisał w „Historii naturalnej” wyprawę ekwity rzymskiego za czasów Nerona po bursztyn sambijski. Wkrótce potem Tacyt w „Germanii” zamieścił opis kraju Estiów (gocka i bizantyjska nazwa Bałtów) zamieszkujących południowo-wschodnie wybrzeża Bałtyku, którzy: „czczą (...) matkę bogów, jako symbol swej wiary noszą wizerunek dzików, rzadko posługują się żelazem, często pałkami”, „z uprawą zboża i innych produktów ziemnych cierpliwie się biedzą”, a także „zbierają po mieliznach i na samym wybrzeżu bursztyn, który oni sami nazywają glaesum”. Największą jednak wartość mają informacje zawarte w „Geografii”, dziele aleksandryjskiego geografa, Klaudiusza Ptolemeusza, który w niecałe sto lat później umieścił na obszarze Mazur i Suwalszczyzny plemiona Galindai i Sudinoi. Pruskie plemię Galindów zamieszkiwało we wczesnym średniowieczu (blisko tysiąc lat później) tereny nad Wielkimi Jeziorami Mazurskimi, a jedno z plemion jaćwieskich, znane pod niemiecką nazwą Sudauen - Sudowów, tereny Suwalszczyzny.

ciąg dalszy