|
PRZYRODA I KRAJOBRAZ |
||||||||||||||
|
Kłody porośnięte mchami (fot. L. Krzysztofiak) |
Anna Krzysztofiak
CIEKAWE GATUNKI MSZAKÓW w WPN-ie (1)
|
|||||||||||||
|
W ubiegłym roku dzięki inicjatywie pracowników WPN-u skupionych w Stowa- rzyszeniu „Człowiek i Przyroda” rozpoczęliśmy realizację projektu pt. „Grzyby, śluzowce i mszaki Wigierskiego Parku Narodowego – ochrona i możliwości wykorzystania w edukacji przy- rodniczej”. Chciałabym przybliżyć czytelnikom trzecią z wymienionych w tytule projektu grupę organizmów – mszaki.
Wszyscy zdajemy sobie sprawę z ich obecności, nie poświęcamy im jednak zwykle większej uwagi. Te wszędobylskie, stosunkowo prymitywne rośliny nie cieszą się zbytnią popularnością wśród biologów. Być może jest to spowodowane trudnością w ich oznaczaniu – jak wszystkie drobne organizmy, tak i mszaki wymagają użycia sprzętu optycznego – mikroskopu, binokularu lub przynajmniej dobrej lupy. Również przyrodnicy amatorzy zadowalają się znajomością jedynie podstawowych, najpopularniejszych gatunków. Wiem to, bo sama do niedawna tak właśnie traktowałam mszaki – było to głównie coś, po czym się chodzi albo w czym można poszukać grzybów lub ciekawych owadów. Jednym słowem stanowiły dla mnie tło ciekawszych okazów flory i fauny. Tym bardziej cieszę się, że dane mi było wejść do zespołu skupiającego, oprócz pracowników parku, również wybitnych specjalistów, w tym briologów (tak właśnie nazywa się biologów badających mszaki): Sylwię Wierzcholską z Uniwersytetu we Wrocławiu i Vitoslava Plaska z Uniwersytetu w Pradze. Dla zachęty przytoczę jeszcze kilka nazw gatunkowych, które polscy briolodzy nadali występującym w Polsce mchom: dzióbek rozwarty Oxyrrhynchium hians, zwiślik maczugowaty Anomodon attenuatus, płaskodziur trójkątny Plagiopus oederiana, szmotłoch jabłkowaty Bartramia pomiformis, nurzypląs czarniawy Cinclidotus riparius, brodek ucięty Tortula truncata, krzywoszczeć pogięta Campylopus flexuosus, czy smętnowieczek błotny Cleistrocarpidium palustre. Musicie przyznać, że wykazali się tu sporą fantazją!
Mszaki stoją stosunkowo nisko na drabinie ewolucyjnej. Związane są ze środowiskiem lądowym (niektóre wtórnie wróciły do środowiska wodnego), ale do zapłodnienia potrzebna jest im woda. Ich ciało zbudowane jest z trzech rodzajów tkanek: okrywającej, miękiszowej i wzmacnia- jącej. Brak typowej dla roślin wyższych właściwej tkanki przewodzącej powoduje, że rośliny te nie osiągają dużych rozmiarów. Gametofity (zielone, ulistnione łodyżki) osiągają długość od ułamków milimetra do (wyjątkowo) kilkudziesięciu centymetrów.
Mszaki są roślinami zarodnikowymi z regularną przemianą pokoleń. Dominuje gametofit (pokolenie płciowe) – na nim tworzą się rodnie i plemnie. Po zapłodnieniu powstaje zygota, z której rozwija się złączony na stałe i uzależniony od gametofitu sporofit. Sporofit składa się ze stopy wrastającej w gametofit, zarodni i (w przypadku mchów właściwych) ze szczecinki. Kształt i rozmiary puszki zarodnionośnej mchu bywają często cechą systematyczną i są wykorzystywane przy oznaczaniu gatunków. W zarodni w trakcie dojrzewania zachodzi podział redukcyjny, w wyniku czego tworzą się haploidalne (tzn. z pojedynczym garniturem chromosomów) zarodniki. Te zaś kiełkują w nitkowaty lub blaszkowaty splątek, z którego wyrasta właściwy gametofit.
Na świecie opisano dotąd około 26 000 gatunków mszaków, w Polsce 950, z czego 700 przypada na mchy a 250 na wątrobowce. Z terenu WPN-u podawano je dotąd jedynie przy okazji szerszych opracowań flory, nie poświęcając im szczególnej uwagi. Dopiero wspomniany wyżej projekt pozwoli na opracowanie w miarę pełnej listy gatunków mszaków występujących na terenie parku. W ciągu ostatnich kilkunastu miesięcy z terenu parku wykazano 23 gatunki wątrobowców i 104 mchów. Są wśród nich zarówno gatunki pospolite, jak i prawdziwe „klejnoty” – mszaki rzadkie w skali Polski i Europy, zamieszczone w czerwonych księgach i na listach gatunków chronionych.
|
Wątrobowce
Pleszanka kędzierzawa Pellia endyviifolia – swoją nazwę gatunkową wzięła od kształtu plechy – na brzegach formują się liczne wyrostki przypominające kształtem liść endywii. Długość plechy do kilku centymetrów. Okazy męskie są wyższe od żeńskich, plemnie powstają w jamkach pod powierzchnią plechy, rodnie poniżej szczytów plech żeńskich. Rośnie na brzegach rowów, strumieni i w innych wilgotnych miejscach o podłożu wapiennym. Obok widać towarzyszący jej często mech krótkosz pospolity Brachythecium rutabulum.
Porostnica wielokształtna Marchantia
polymorpha – jeden z najpospolitszych
naszych wątrobowców. Podobnie
jak pleszanka, porostnica również jest
rośliną dwupienną: na jednych plechach
umieszczone są plemnie (płaskie, parasolkowate
plemniostany), na innych
Wgłębka wąskopłatowa Riccia sorocarpa to wyjątkowe maleństwo. Poszukiwać jej trzeba z nosem przy ziemi, cała jej plecha ma bowiem od kilku do kilkunastu mm długości, dwucentymetrowe okazy to już prawdziwe kolosy. Rośnie na ścierniskach i ugorach. Gametofit jest jednopienny – zarówno plemnie, jak i rodnie zagłębione są w tej samej plesze.
Płozik różnolistny Lophocolea heterophylla jest rośliną przylegającą do podłoża, długości do 3 cm. Porasta butwiejące drewno, rzadziej glebę i skały. Charakterystyczne dla płozika są czteroklapowe zarodnie, umieszczone na długich, mlecznobiałych trzonkach, przypomi- nających chiński makaron ryżowy.
Rzęsiak piękny Ptilidium pulcherinum tworzy żółtozielone, nieregularnie rozgałęzione, przylegające do podłoża darnie. Gametofit dwupienny, rośliny męskie są mniejsze od żeńskich i często razem z nimi tworzą mieszane darnie. Porasta korę drzew liściastych, głównie brzóz, znacznie rzadziej rośnie na skałach.
|
|||||||||||||
