Nr 3/2006

 PRZYRODA I KRAJOBRAZ   

 WPN w Europie   

Grąd.    Fot. M.Kamiński

Maciej Romański

SIEDLISKA  LEŚNE

(1) 

Grądy środkowoeuropejskie i subkontynentalne (9170)

Grądami nazywane są żyzne i bogate gatunkowo lasy liściaste z drzewostanem dębowo-grabowym, z domieszką innych gatunków drzew liściastych. W Europie Środkowej i środkowowschodniej różne typy grądów stanowią docelowe zbiorowisko leśne, jakie występowałoby w tych rejonach, gdyby nie działalność człowieka. To właśnie grądy budowały puszcze, które niegdyś pokrywały większą część Europy, jednak już od wczesnego średniowiecza były systematycznie wycinane w celu zdobycia żyznych ziem na potrzeby rolnictwa. Dlatego też do współczesności grądy, w swoim naturalnym stanie, w zasadzie nie przetrwały, poza nielicznymi wyjątkami. Wprowadzenie niemieckiego modelu leśnictwa sprawiło, iż na siedliskach grądów rozwijano uprawy monokultur sosnowych i świerkowych, co dodatkowo wyniszczyło ocalałe ich fragmenty. Trzeba dodać, iż lasy grądowe są wrażliwe na wszelaką działalność gospodarczą. Nawet mało intensywna gospodarka leśna powoduje znaczne zubożenie gatunkowe, a wprowadzanie domieszek gatunków iglastych prowadzi do degradacji siedliska i zmian w składzie gatunkowym.

Lilia złotogłów.   Fot. M.Romańśki

Grąd subkontynentalny

(Tilio-carpinetum) 9170-2

Jest to wschodnioeuropejska odmiana lasu grądowego potencjalnie rozpowszechniona w Polsce centralnej i wschodniej. Ten typ grądu osiąga w Polsce zachodnią granicę zasięgu geograficznego. W swoich naturalnych postaciach są to wielowarstwowe lasy z drzewostanem budowanym głównie przez dąb szypułkowy i lipę drobnolistną, grab i klon pospolity.

W Polsce północno-wschodniej oraz na pogórzu stałym elementem występującym domieszkowo jest świerk. W warstwie krzewów występują liczne gatunki z dominującą leszczyną pospolitą, trzmieliny - pospolita i brodawkowata, kruszyna pospolita, czeremcha zwyczajna i wiele innych. Równie bogate jest runo, w którym spotkać można kilkadziesiąt gatunków roślin zielnych.

Na terenie Wigierskiego Parku Narodowego zbiorowisko to występuje w kilku podtypach - od ubogich grądów trzcinnikowych, przez ich typowe postacie, do żyznych wariantów. Grądy występują w większości w północnej części parku w pasie moren polodowcowych ciągnących się na północ od jeziora Wigry.

Grądy Wigierskiego Parku Narodowego są zachowane w różnym stopniu, w dużej części silnie przekształcone przez gospodarkę leśną, jednak z zachowanym silnym potencjałem regeneracyjnym. Można też znaleźć ich dość dobrze zachowane fragmenty, dlatego też są one dość cenne z punktu widzenia Natura 2000.

Grądy parku stanowią siedlisko licznych gatunków chronionych i rzadkich. Do charakterystycznych ich cech należy bardzo liczne występowanie wawrzynka wilczełyko i lilii złotogłów - gatunków w innych rejonach Polski spotykanych dość sporadycznie.

Grądy zboczowe

(Aceri-Tilietum)

Grądy zboczowe są nieczęstym w skali kraju zbiorowiskiem roślinnym występującym tylko w pasie Pojezierza Wschodniobałtyckiego. Są one związane z morenami, stromymi brzegami dolin rzecznych i jeziornych. Ich drzewostan budowany jest głównie przez graby, lipę drobnolistną, dąb szypułkowy i klon pospolity. Warstwa krzewów jest zwykle dobrze rozwinięta, podobnie jak i w grądach subkontynentalnych. W runie występuje wiele gatunków roślin zielnych, głównie azotolubnych. Grądy zboczowe są często dobrze zachowane, ze względu na to, iż na stromych skarpach prowadzenie gospodarki leśnej było trudne lub wręcz niemożliwe. Grądy zboczowe występują w dwóch wariantach - pomorskim na zachodzie i subborealnym na wschodzie. Na terenie Wigierskiego Parku Narodowego spotyka się wariant subborealny tego zbiorowiska roślinnego, z mniejszym udziałem grabów, które osiągają tu wschodnią granicę zasięgu i z udziałem świerka w drzewostanie. Jednak różnice w składzie florystycznym lasów tego typu na terenie WPN są głębsze i wynikają prawdopodobnie z umiejscowienia geograficznego i odrębności florystycznej tego regionu. Grądy zboczowe w parku spotykane są na wyspach jeziora Wigry, na jego stromych brzegach oraz w dolinach rzek - Kamionki, Maniówki i Czarnej Hańczy. Z ciekawszych gatunków spotykanych w grądach zboczowych WPN można wymienić paprotnicę kruchą, paprotkę zwyczajną, skrzyp zimowy, okrzyn szerokolistny, koniczynę długokłosową czy ostrołódkę kosmatą.

Florystyczna odrębność grądów zboczowych Wigierskiego Parku Narodowego, może mieć dodatkową wartość w sieci ochrony siedlisk Natura 2000.   

ciąg dalszy