Nr 1/2006

 PRZYRODA I KRAJOBRAZ   

   

 WPN w Europie   

Białe Wigierskie - jezioro "ramienicowe" (fot. M.Kamiński)

  

Jacek Adamczewski

  

SIEDLISKA WODNE

(1) 

 

      

Wigierski Park Narodowy jest elementem europejskiej sieci obszarów chronionych Natura 2000, jako cześć Obszaru Specjalnej Ochrony ptaków „Puszcza Augustowska”, oraz projektowany Specjalny Obszar Ochrony siedlisk „Ostoja Wigierska”. O sieci Natura 2000 pisaliśmy szerzej w nr 2/2004 naszego kwartalnika.

W kolejnych wydaniach „Wigier” omawiać będziemy znaczenie WPN-u dla ochrony przyrody w skali całego kontynentu. W szczególności, opiszemy te siedliska i gatunki, które zostały uznane przez Radę Europy za najcenniejsze, a które występują na terenie naszego parku. Mamy nadzieję, iż powszechna znajomość tych walorów sprzyjać będzie ochronie parku i zachowaniu różnorodności przyrodniczej Europy. (red.)

   

Wigierski Park Narodowy charakteryzuje się występowaniem ekosystemów wodnych o uznanej randze międzynarodowej. Przyrodniczą wartość wód parku potwierdza m.in. fakt umieszczenia jeziora Wigry na liście najcenniejszych zbiorników wodnych świata (Projekt AQUA Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody), objęcie patronatem Między- narodowego Towarzystwa Limnologicznego (SIL), a także wpisanie parku na listę obiektów Konwencji RAMSAR - mokradeł o znaczeniu międzynarodowym.

Z „europejskiego” punktu widzenia do najcenniejszych siedlisk wodnych parku należą:
 twardowodne oligo-mezotroficzne zbiorniki wodne z podwodnymi łąkami ramienic (kod Natura 2000: 3140)
 starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne (3150)
 naturalne dystroficzne zbiorniki wodne (3160),
 nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników (3260),
 zalewane muliste brzegi rzek (3270).

   

Oligo-mezotroficzne jeziora z podwodnymi łąkami ramienic – Charetea.

Ramienice są dużymi glonami, pokrojem przypominającymi niektóre wodne rośliny naczyniowe. Przy dobrej przezroczystości wód mogą porastać dno, tworząc tzw. łąki podwodne, na znacznej głębokości. Zbiorowiska te są najczęściej zwarte i tworzy je jeden lub kilka gatunków ramienic. Roślinność wynurzona o liściach pływających na jeziorach oligo-mezotroficznych jest zazwyczaj słabiej wykształcona. Występuje zwykle tylko fragmentarycznie lub wąskim pasem wzdłuż brzegów jeziora. Jednak gdy dochodzi do wzrostu trofii wód, wśród ramienic rozwija się roślinność naczyniowa taka jak: rdestnice, wywłóczniki czy rogatek sztywny. W wodach eutroficznych ramienice eliminowane są z większych głębokości z powodu niedoboru światła.

Jeziora ramienicowe charakteryzują się dużą przezroczystością, dobrym natlenieniem i zazwyczaj szmaragdowo-zielonym kolorem wody. Woda jest zmineralizowana, z reguły niezanieczyszczona i o małej zawartości azotanów i fosforanów. Ze względu na stopień zmineralizowania i trofię, wyróżniamy dwa podtypy siedlisk wodnych ze zbiorowiskami ramienic. Pierwszy tworzą ramienice ze związku Charion fragilis, takie jak ramienica krucha, zwyczajna i omszona. Szczególnie rzadko spotykanymi gatunkami są Chara delicatula oraz ramienica wielkokolczasta, które zasiedlają jezioro Białe Wigierskie. Najwartościowszymi pod względem liczby gatunków ramienic są jeziora - Białe i Długie Wigierskie, Muliczne, Gałęziste, Klonek i Krusznik. Wody tych jezior są zasadowe oraz bogate w jony wapnia - pierwiastka niezbędnego do prawidłowego rozwoju tych roślin oraz inkrustacji komórek ich plechy. Zawartość wapnia w plechach większości ramienic z rodzaju Chara może przekraczać nawet 30 % ich suchej masy.

   

   

 

  

Drugim podtypem siedlisk są siedliska z ramienicami ze związku Nitellion flexilis. Jest to ubogie gatunkowo zbiorowisko z dominacją kryniczników (Nitella), które z reguły nie są inkrustowane węglanem wapnia. Glony te zasiedlają czyste zbiorniki o umiarkowanej zawartości wapnia i odczynie wód zbliżonym do obojętnego. Kryniczniki są drobniejsze i mniej sztywne od ramienic, przez co są wrażliwsze na warunki środowiska. Siedliska ich są jednak słabo rozpoznane ze względu na występowanie na dużych głębokościach. Z kryniczników, w wodach parku występuje u nas świecznica giętka.

Ramienice mają duże znaczenie ekologiczne i biologiczne. Są dobrymi wskaźnikami jakości wód. Zwarte łąki ramienic wpływają na natlenienie powierzchniowej warstwy osadów dennych, co sprzyja ich mineralizacji i powstrzymaniu uwalniania biogenów. Roślinność ta jest ulubionym miejscem tarła dla ryb, w tym siei i sielawy. Ryby składają ikrę w rozwidleniach okółków, gdzie panują dobre warunki tlenowe. Należy też wspomnieć, że wytrącanie dużych ilości węglanu wapnia przez te rośliny powoduje formowanie się pokładów kredy jeziornej.

   

Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nymphaeion, Potamion.

Siedlisko to występuje w ponad 95 % wód stojących Polski, w tym w dużej liczbie ekosystemów wodnych WPN-u, z wyjątkiem zbiorników mezotroficznych i dystroficznych „sucharów”. Wydzielono w nim 2 podtypy: jeziora eutroficzne oraz eutroficzne starorzecza i drobne zbiorniki wodne. W jeziorach eutroficznych występują charakterystyczne strefy roślinności. Płycizny porasta pas roślin szuwarowych – najczęściej szuwaru niskiego, z dominacją turzyc, i szuwaru wysokiego, w którym najczęściej występuje trzcina, pałki i oczeret. Pod osłoną szuwaru czy w niewielkich, spokojnych zatoczkach rozwijają się zbiorowiska nieukorzenionych roślin pływających po powierzchni wody, należących do klasy Lemnetea. Przykładem jest rzęsa trójrowkowa czy spirodela wielokorzeniowa. Optymalnym siedliskiem dla tej grupy roślin są starorzecza i drobne zbiorniki wodne. Dno strefy przybrzeżnej (litoralu) jezior, do granicy przenikania światła zasiedla roślinność tworząca podwodne łąki. Rosną tu głównie ukorzenione rośliny zanurzone, których zbiorowiska należą do związku Potamion

   

Zbiorowisko roślin o liściach pływających
w jeziorze Ślepym Krzyżańskim (fot. M.Kamiński)

   

W wodach parku, skład gatunkowy roślin należących do tego związku jest zróżnicowany w zależności od żyzności siedliska i charakteru podłoża. Przykładem może być rdestnica połyskująca i przeszyta, rogatek sztywny, wywłócznik kłosowy, moczarka kanadyjska czy przęstka podwodna. Roślinność ukorzeniona o liściach pływających ze związku Nymphaeion reprezentowana jest przez grążel żółty, grzybienie białe i północne, rdestnicę pływającą, żabiściek pływający i osokę aleosowatą.

  

  

ciąg dalszy   

  

  

  

indeks tematyczny "WIGRY" home Wigierski PN spis treści następny artykuł