OBCE GATUNKI SSAKÓW

W opisach ogólnych dotyczących Wigierskiego Parku Narodowego często podaje się liczbę występujących tu gatunków zwierząt. Obejmują one wszystkie stwierdzone do tej pory gatunki, z których część należy do bardzo rzadkich i zagrożonych, część zaś pojawiła się na listach całkiem niedawno. Te ostatnie mogą być wynikiem lepszego poznania danej grupy lub też rzeczywistego pojawienia się gatunku. W mediach pełno jest informacji o tym, że kolejne gatunki zwierząt znikają z pewnych obszarów, a nawet całkowicie z powierzchni Ziemi. Ogólnie wiadomo, że warunki środowiskowe pogarszają się wraz z rozwojem cywilizacji. Tymczasem zmiany zachodzą i w drugim kierunku tyle, że na dużo mniejszą skalę. Co jakiś czas w naszej faunie przybywa nowy gatunek, czasem z powodu niefrasobliwości człowieka, czasem zaś po prostu z woli samej Matki Natury. 

Piżmak (fot. J. Krasnodębski)

Każde pojawienie się w ekosystemie nowego gatunku, zwłaszcza tak wszechstronnego drapieżnika, jak np. norka amerykańska, zakłóca stan równowagi, często powodując drastyczny spadek lub wręcz zanikanie całych populacji jego ofiar. Należy również pamiętać o konkurencji międzygatunkowej – nowy gatunek zaczyna “zabierać” część potencjalnego pokarmu, przynależnego dotąd rodzimym gatunkom. Dodatkowo taki przybysz często przywędrowuje wraz z całym “dobrodziejstwem inwentarza”, przynosząc nieznane na danym obszarze choroby i pasożyty. Tym razem przedstawię naszym czytelnikom sylwetki trzech “obcych” ssaków, w przyszłości zaś postaram się opisać również obce gatunki bezkręgowców, takie jak rak pręgowaty, trzmiel Bombus semenoviellus, czy racicznica zmienna. 

Norka amerykańska (Mustela vison) jest mięsożernym ssakiem z rodziny łasicowatych, pochodzącym (jak nazwa wskazuje) z Ameryki Północnej. Począwszy od roku 1930 kilkakrotnie przeprowadzano introdukcję tego ssaka w kilku miejscach Europy, zdarzały się też ucieczki zwierząt hodowlanych. Nasz rodzimy gatunek norki – norka europejska (Mustela lutreola) jest dziś jednym z najbardziej zagrożonych ssaków, natomiast dzika norka amerykańska rozprzestrzeniła się szeroko, tworząc w wielu miejscach Europy odrębne populacje. Aby rozróżnić te dwa gatunki, należy przyjrzeć się “mordce” zwierzęcia: norka amerykańska ma białą plamę tylko na dolnej wardze, podczas gdy europejska również na wardze górnej. Norka jest zwierzęciem samotnym i terytorialnym. Terytorium położone jest zwykle wzdłuż rzek i innych cieków wodnych, gdzie norka chętnie poluje na ryby, raki, płazy i inne wodne zwierzęta. Głównym pożywieniem norki są jednak drobne ssaki, stanowiące ponad 60% jej diety. W okresie lęgów ptaków wodnych norki plądrują ich gniazda, niszcząc jaja i pisklęta. Norka prowadzi głównie nocny tryb życia. Nie zapada w sen zimowy. Na lądzie najczęściej porusza się “galopem”, pozostawiając ślady czterech stóp w grupach, oddalone od siebie o około 40 cm. Jest dobrym pływakiem, potrafi też nurkować. Samica raz w roku rodzi od 3 do 7 młodych, którymi opiekuje się samodzielnie. Po 4–5 tygodniach młode otwierają oczy, a po 6 po raz pierwszy opuszczają norę.

Jenot (Nyctereutes procyonoides) należy do rodziny psowatych. Z wyglądu przypomina trochę szopa pracza, ma gęste, długie futro w kolorach: żółtym, brązowym i czarnym. Pierwotnie występował jedynie w Azji północnowschodniej (Mandżuria, Chiny, Japonia, Syberia). Ze względu na cenne futro jenot został sztucznie wprowadzony na obszar europejskiej części dawnego Związku Radzieckiego (lata 1928– 1958), a stąd, już bez pomocy człowieka ruszył na zachód. Do Polski dotarł w latach pięćdziesiątych dwudziestego wieku. Jego ekspansja trwa nadal, dziś jest już obecny w wielu krajach Europy, takich jak: Niemcy, Austria, Finlandia, Szwecja, Norwegia, Czechy, Węgry, Bułgaria i Rumunia.

Jenot zamieszkuje lasy liściaste i mieszane, chętnie przebywa w pobliżu zbiorników lub cieków wodnych i w przybrzeżnych zaroślach. Prowadzi nocny tryb życia, dzień spędza w norze wykopanej przez siebie lub przejętej od innego zwierzęcia, np. borsuka, czy lisa. Poluje na drobne gryzonie, owady, mięczaki, płazy, gady, ssaki owadożerne, ryby i ptaki, a na jesieni zjada również pokarm roślinny (jagody i owoce).

Jenot  (fot. J. Krasnodębski)

Jenoty są z natury samotnikami, łączą się w pary tylko w okresie rozrodczym. Samica ma w roku tylko jeden miot, który liczy średnio 6–7 szczeniąt. W naszych warunkach klimatycznych jenoty na jesieni gromadzą zapasy tłuszczu pod skórą, a zimę spędzają w odrętwieniu, rzadko opuszczając norę. Uważa się, że jenot wywiera niekorzystny wpływ na środowisko przyrodnicze poprzez niszczenie lęgów ptaków (kuraków leśnych i kaczek), zabijanie osłabionych po zimie saren oraz przez konkurencję z rodzimymi gatunkami ssaków – lisem i borsukiem. Ponadto jest roznosicielem wścieklizny i świerzbu. 

Piżmak (Ondatra zibeticus) został sprowadzony z Ameryki Północnej do Europy w roku 1905. Pierwszym krajem, w którym go osiedlono były Czechy, następnie wprowadzono go w Finlandii, ZSRR, Francji i Anglii. Do Polski przybył w roku 1924, od naszych południowych sąsiadów, i do 1958 rozprzestrzenił się już na całym obszarze kraju. Piżmak jest zwierzęciem ziemno-wodnym. Na lądzie jest dość ociężały, w wodzie zaś porusza się sprawnie, częściowo dzięki błonom pływnym na tylnych stopach. Czasem piżmaki są mylone z młodymi bobrami, od których różnią się głównie kształtem ogona: bóbr ma ogon szeroki i spłaszczony grzbieto-brzusznie, podczas gdy ogon piżmaka jest wąski i spłaszczony bocznie. Na jego pokarm składają się przede wszystkim rośliny wodne, trawa i przybrzeżne rośliny zielne, kora, liście i pączki wierzb, a także rośliny uprawiane przez człowieka. Stwierdzono, że piżmak potrafi też zjadać pokarm zwierzęcy, taki jak: raki, mięczaki, a czasem padlinę. W roku może mieć trzy mioty, po 3–8 młodych. Piżmaki żyją w rodzinach, zajmując liczne nory i korytarze. Jesienią można zaobserwować “chatki” piżmaków, wyglądające jak mini żeremia zbudowane z trzciny, innych roślin wodnych i mułu, osiągające niekiedy średnicę 1 metra.