Nr 2/2005

 PRZYRODA I KRAJOBRAZ   

Jaszczurka zwinka (fot. L. Krzysztofiak)

Anna Krzysztofiak

GADY

(2)

Jaszczurka żyworodna jest mniejsza od zwinki, dorasta do 15 cm długości, z czego około połowa przypada na ogon. W jej ubarwieniu brak jest koloru zielonego, inny jest też wzór na grzbiecie, co umożliwia odróżnienie jej od zwinki. W maju jaszczurka żyworodna rozpoczyna gody, przebiegające znacznie łagodniej niż u poprzed- niego gatunku. Jaszczurka ta przystosowała się do życia w znacznie trudniejszych warunkach klimatycznych, niż te, w których żyje zwinka, a jednym z tych przystosowań jest rozwój zarodków w drogach rodnych samicy. Na świat przychodzą małe jaszczurki (3–4 cm długości) od razu gotowe do samodzielnego życia. Ciąża trwa około 3 miesięcy, młode rodzą się więc zwykle w sierpniu. Jaszczurka żyworodna poluje na owady, pajęczaki, ślimaki i dżdżownice. W przeciwieństwie do zwinki, która pływa bardzo słabo, jaszczurka żyworodna nie tylko świetnie pływa, ale i nurkuje. 

Jaszczurka żyworodna (fot. L.Krzysztofiak)

Padalec zwyczajny jest jaszczurką, która w drodze ewolucji utraciła kończyny, zanikło u niej także przewężenie szyjne, tak, że nie widać zupełnie miejsca, w którym głowa przechodzi w tułów. Nic więc dziwnego, że wielu niewtajemniczonych bierze padalca za węża. Większą część jego ciała stanowi ogon, który jest jednak, podobnie jak u innych jaszczurek, łamliwy i może być odrzucany w sytuacji bezpośredniego zagrożenia. Na końcu ogona znajduje się charakterystyczny kolec. Padalce dorastają 40–50 cm, przy czym samice są nieco większe od samców. Brak jest wyraźnych różnic między płciami, dlatego trudno jest po cechach zewnętrznych określić płeć tych jaszczurek, ogólnie jednak samce mają jaśniejszy spód ciała. Padalec zjada dżdżownice, ślimaki, wszelkiego rodzaju owady i ich larwy oraz wije i pajęczaki. Aktywny jest od kwietnia do października, kiedy to zapada w sen zimowy. 

Zaskroniec jest stosunkowo dużym wężem, samce dorastają do ponad 90 cm długości, samice aż 140 cm. Swoją nazwę zawdzięcza zaskroniec obecności półksiężycowatych, żółtych plam za skroniami. Na grzbiecie przeważa kolor oliwkowo-zielony, mogą też wystąpić czarne, nieregularne plamki. Samice nie różnią się ubarwieniem od samców. W czasie godów samiec zaskrońca wykazuje silne ożywienie, pełza wokół samicy i głośno syczy. Kopulacja może trwać do kilkudziesięciu minut. Samica składa jaja (zwykle 15–20 sztuk) od maja, aż do połowy lipca. Ukrywa je najchętniej w kupach kompostu, w stertach gnijących roślin, a nawet w stertach trocin. Aby mogły się prawidłowo rozwinąć potrzebna jest bowiem odpowiednia temperatura i wilgotność, jaką zapewniają gnijące szczątki roślinne. 

Młode zaskrońce wykluwają się z jaj po 7–10 tygodniach. Zaskroniec w stanie zagrożenia próbuje uciekać, często w kierunku wody, jest bowiem świetnym pływakiem i nurkiem. Schwytany wydziela ze specjalnych gruczołów cuchnącą substancję. Potrafi też doskonale udawać martwego. Głównym pożywieniem zaskrońca są płazy, zwłaszcza żaby zielone, rzadziej ryby. 

Żmija zygzakowata wykazuje bardzo zmienne ubarwienie: tło jej grzbietu może być brązowe, czerwonawe lub szare. Charak- terystyczny, ciemny wzór w kształcie zygzaka biegnie od głowy do końca ogona. Barwa spodu ciała jest zróżnicowana: podgardle jest jasne z plamkami, spód tułowia ciemny, zwykle brązowy lub popielaty, czasem pokryty jasnymi plamkami, natomiast część ogonowa jest na spodzie jaskrawożółta. Samice osiągają długość 75–80 cm, samce 65–70 cm. Pora godowa żmij przypada u nas na kwiecień –maj. Samce walczą o samicę odbywając swoisty taniec, który wyłania silniejszego osobnika, nigdy nie dochodzi przy tym do pokąsania rywala. Żmija jest jajożyworodna, jednorazowo rodzi około 10–15 młodych. Poród następuje zwykle w sierpniu. Żmija aktywna jest zwłaszcza o zmierzchu i w nocy, dzień chętnie przesypia, wygrzewając się na słońcu. Zamieszkuje różne lasy, torfowiska, wrzosowiska. Poluje głównie na drobne gryzonie, rzadziej na jaszczurki. Żmija jest jedynym naszym gadem jadowitym. Jad żmii powoduje uszkodzenie ścian naczyń krwio- nośnych oraz zwiększone krzepnięcie krwi. Wypadki pokąsania człowieka zdarzają się jednak wyjątkowo rzadko, zawsze jednak należy wtedy udać się niezwłocznie po pomoc do najbliższej placówki medycznej. 

Na skutek przesądów i zabobonnego wręcz strachu przed wężami, zwierzęta te były przez stulecia przedmiotem licznych ataków i prze- śladowań ze strony człowieka. Efektem jest prawie całkowite wytępienie żmii zygzakowatej na terenie Suwalszczyzny, znaczne zubożenie populacji zaskrońca i mylonego z wężami padalca. Całą nadzieję pokładamy w jak najszerzej prowadzonej edukacji społeczeństwa oraz przeprowadzanych na terenie parku akcjach czynnej ochrony tych zwierząt. Wspomniane wyżej usypywanie kup kamieni w miejscach nasłonecznionych, na skrajach lasów i rozdrożach zwiększyło znacząco ilość dostępnych dla gadów kryjówek. Z kolei dla zaskrońca bardzo ważne jest zachowanie licznych środowisk wilgotnych, w których znajdują się nie uprzątnięte sterty gnijącej roślinności, stanowiące inkubatory dla jaj tego węża. Przyszłość gadów na terenie parku i w jego otulinie w dużej mierze zależy od nastawienia do nich mieszkańców tych terenów. Nie pozwólmy, by podzieliły one los żółwia błotnego.

Żmija zygzakowata (fot. L.Krzysztofiak)