|
Nr 1/2005 |
PRZYRODA I KRAJOBRAZ |
|
|
Mozaikowy układ siedlisk w suwalskim krajobrazie |
Joanna Górecka
PAKIETY ROLNOŚRODOWISKOWE ochrona przyrody w gospodarstwie rolnym
(1) |
|
|
Polska zachowała wysoką różnorodność biologiczną i krajobrazową obszarów wiejskich. Tradycyjna gospodarka rolna z niewielkimi gospodarstwami przyczyniła się do utrzymania mozaikowego charakteru krajobrazu. Granice polno-leśne, miedze, ekstensywnie użytkowane łąki i pastwiska, naturalnie ukształtowane doliny rzek, zadrzewienia śródpolne, oczka wodne są siedliskiem wielu dzikich gatunków roślin i zwierząt. Zasoby genetyczne tradycyjnych odmian roślin użytkowych i lokalnych ras zwierząt gospodarskich są także dość dobrze zachowane. Wysoka różnorodność biologiczna, zarówno w odniesieniu do gatunków dziko żyjących jak i użytkowych, wyróżnia nas spośród innych krajów europejskich.
Na stan środowiska naturalnego oraz występujące na obszarach wiejskich gatunki roślin i zwierząt istotnie wpływa sposób prowadzenia produkcji rolnej. Nadmierna intensyfikacja rolnictwa stanowi zagrożenie nie tylko dla obszarów wiejskich ale też dla ekosystemów sąsiadujących z polami i łąkami. Prowadzi do wzrostu zanieczyszczenia wód i gleb, pogorszenia jakości płodów rolnych, zachwiania równowagi przyrodniczej, zubożenia środowiska i ustępowania gatunków dzikożyjących z terenów rolniczych. Główne zagrożenia wynikające z intensyfikacji produkcji to komasacja gruntów i przekształcanie pól w ogromne uprawy monokulturowe (likwidacja miedz, oczek wodnych, zakrzaczeń i innych użytków ekologicznych), zbyt wysokie dawki nawozów, nieselektywne środki ochrony roślin, wielkostadne gospodarstwa hodowlane, zbyt duża obsada zwierząt na pastwiskach, zwiększanie częstości koszenia łąk, ciężkie maszyny uprawowe. Z drugiej strony zagrożeniem dla części gatunków może być także nadmierna ekstensyfikacja rolnictwa – zalesianie, całkowite zaprzestanie użytkowania gruntów, co powoduje sukcesję roślin krzewiastych i drzew i wypieranie gatunków charakterystycznych dla użytków rolnych. Utrzymanie tradycyjnej gospodarki rolnej pozwala zachować wiele cennych siedlisk o wysokich walorach przyrodniczych i krajobrazowych, jak półnaturalne łąki i pastwiska, które powstawały na przestrzeni wielu lat użytkowania ich przez człowieka.
Wspólna Polityka Rolna (WPR) w początku istnienia Unii Europejskiej (UE) promowała intensyfikację produkcji rolnej, która doprowadziła do znacznej degradacji środowiska naturalnego. Już w latach 80. dostrzeżono negatywne skutki wpływu intensywnej gospodarki na przyrodę krajów Europy Zachodniej, pogorszenie stanu środowiska naturalnego oraz zanik wielu cennych siedlisk i krajobrazów obszarów wiejskich. Reforma UE w 1992 roku wprowadziła nowe instrumenty do WPR, w tym program rolnośrodowiskowy. Jest on jako jedyny obowiązkowym elementem krajowych planów rozwoju obszarów wiejskich członków UE.
Krajowy Program Rolnośrodowiskowy (KPR) w Polsce jest realizowany w ramach Działania 4. Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich: Wspieranie przedsięwzięć rolnośrodowiskowych i dobrostanu zwierząt. Program rolnośrodowiskowy jest skierowany do wszystkich producentów rolnych, którzy chcą przyczynić się do poprawy jakości środowiska i zachowania walorów przyrodniczych obszarów wiejskich.
Cele Krajowego Programu Rolnośrodo- wiskowego to:
|
KPR obejmuje 7 przedsięwzięć – pakietów rolnośrodowiskowych, które obejmują w sumie 40 różnych wariantów. Część pakietów może być realizowana w całej Polsce, część natomiast ogranicza się do obszarów szczególnie cennych – tzw. stref priorytetowych. Wyznaczono 69 stref priorytetowych obejmujących łącznie 32% powierzchni Polski. Jedną z takich stref jest teren Wigierskiego Parku. W granicach parku można realizować wszystkie pakiety rolnośrodowiskowe.
Pakiet ROLNICTWO ZRÓWNOWAŻONE, jako jedyny nie dzieli się na warianty, polega na zbilansowaniu gospodarki nawozami poprzez opracowanie planu nawozowego, przestrzeganiu odpowiedniego następstwa roślin i ograniczeniu obsady zwierząt w gospodarstwie. Ten pakiet jest wdrażany tylko w strefach priorytetowych. Płatność za działania w ramach pakietu wynosi – 160 zł/ha.
ROLNICTWO EKOLOGICZNE ma na celu rozpowszechnienie metod rolnictwa ekolo- gicznego w produkcji rolnej, zgodnie z zasadami określonymi w przepisach o rolnictwie eko- logicznym. Dzieli się, w zależności od rodzaju uprawy i posiadania lub nie certyfikatu gospodarstwa ekologicznego, na 8 wariantów. Płatności za ten pakiet mieszczą się w granicach od 260 zł/ha (trwałe użytki zielone z certyfikatem) do 1800 zł/ha (uprawy sadownicze, w tym jagodowe bez certyfikatu – w okresie przesta- wiania gospodarstwa). Rolnictwo ekologiczne można realizować na terenie całego kraju.
Miedze są siedliskiem dla wielu gatunków roślin i zwierząt
Pakiet UTRZYMANIE ŁĄK EKSTEN- SYWNYCH dzieli się na 3 warianty: łąki jednokośne koszone ręcznie, koszone mechanicznie oraz łąki dwukośne. Do łąk jednokośnych zaliczono łąki bagienne, trzęślicowe, ciepłolubne, o niskiej wartości paszowej, lecz dużym znaczeniu przyrodniczym. Dwukośne łąki to żyzne łąki nizinne i górskie na siedliskach świeżych i wilgotnych, bogate pod względem florystycznym i faunistycznym, np.: łąki rajgrasowe, kaczeńcowe. Pakiet polega na ograniczeniu ingerencji człowieka w półnaturalne ekosystemy łąk – zakaz wykonywania większości zabiegów uprawowych, które są stosowane przy intensywnej produkcji łąkarskiej. Termin koszenia nie może być wcześniejszy niż 1 lipca, a dla łąk trzęślicowych 15 sierpnia. Wykaszanie musi odbywać się od środka do zewnątrz łąki z zastosowaniem wypłaszaczy, konieczne jest także usunięcie ściętej biomasy. Płatności za ten pakiet wahają się od 400 zł/ha (jednokośne, mechanicznie koszone) do 1030 zł/ha (jednokośne, ręcznie wykaszane). Pakiet wdrażany jest tylko w strefach priorytetowych.
Wilgotne, ekstensywnie użytkowane łąki – ostoja bogatej flory
|
