Nr 2/2004

 PRZYRODA I KRAJOBRAZ   

Lubosza Wesołowska 

Maciej Kamiński 

NATURA 2000

(1)

Od dawna wiadomo, że człowiek jest tylko częścią przyrody, istotą całkowicie od niej uza- leżnioną i rozwijającą się wraz z nią. Niektórzy filozofowie wierzyli w prawa regulujące obecność człowieka wśród innych istot i tworów natury. Cytując filozofów uświadamiamy sobie, że „zwierzęta nie są naszymi braćmi, nie są też podwładnymi, są jednymi z ludów, schwytanymi jak my w sieć życia i czasu”. Już starożytni Grecy zauważyli niektóre zasady funkcjonowania przyrody. Jednym z najstarszych zapisów doty- czących związków pomiędzy roślinami i sie- dliskami ich występowania były prace Teofrasta z Eressos (370–280 p.n.e), pioniera botaniki. Zaobserwował on różnorodność flory świata i zainicjował, trwające do naszych czasów, badania nad wymaganiami poszczególnych gatunków. 

Zastanówmy się, co to jest różnorodność biologiczna, o której ostatnio się tyle mówi? Tworzy ją bogactwo wszystkich zamieszkujących naszą planetę żywych istot – organizmów różnej budowy i pochodzenia, żyjących w jakże zróż- nicowanych ekosystemach lądowych i wodnych, od głębin oceanów po szczyty najwyższych gór, od pustyń i lasów tropikalnych po mroźne krainy polarne. Różnorodność biologiczną można rozpatrywać i analizować na różnych poziomach organizacji żywej materii, poczynając od zróż- nicowania genetycznego w obrębie poszcze- gólnych gatunków na różnorodności ekosys- temów i krajobrazów kończąc. Wielość form życia jest naszym największym skarbem. Powinniśmy pamiętać, że ponosimy odpowiedzialność za przekazanie tej spuścizny następnym poko- leniom. 

Przyrodnicze bogactwo Europy, w tym i Pol- ski, zmniejsza się w zastraszającym tempie. Proces ten niestety jest bardzo szybki, a zagro- żenia dla wielu gatunków i ekosystemów wyni- kają głównie z działalności człowieka. Zróżnico- wanie biologiczne w przyrodzie jest obecnie chronione prawem krajowym i międzynarodowym. Ważne dla idei ochrony przyrody znaczenie miał raport sekretarza ONZ U-Thanta z 1969 roku. Przedstawiał on stan środowiska człowieka na świecie i apelował o natychmiastowe podjęcie działań w sprawie jego ochrony. Tej problematyce była poświęcona Konferencja w Sztokholmie w 1972 r., zorganizowana przez Zgromadzenie Ogólne ONZ i UNESCO. Uchwalono wówczas Kodeks Ochrony Środowiska, a dzień 5 czerwca ogłoszono Dniem Środowiska. 

Następna ważna, międzynarodowa konferencja „Środowisko i Rozwój”, zwana także Szczytem Ziemi, odbyła się w 1992 roku w Rio de Janeiro. Wzięli w niej udział przedstawiciele 183 państw. W czasie konferencji ogłoszono i przyjęto Konwencję o Różnorodności Biologicznej. 

Konwencja ta przewidywała, że każde z państw – sygnatariuszy konwencji opracuje własną, krajową strategię i program działania dotyczący odnowy i zrównoważonego wyko- rzystania „bioróżnorodności”. Polska, która ratyfikowała Konwencję w roku 1996, stała się jej pełnoprawną stroną i przyjęła na siebie wszystkie wynikające z niej zobowiązania. Między innymi opracowana została przez Ministerstwo Środo- wiska „Krajowa Strategia Ochrony i Umiarkowa- nego Użytkowania Różnorodności Biologicznej” wraz z programem działań na lata 2003–2006.

Podstawowym sposobem ochrony różnorod- ności biologicznej powinna być ochrona eko- systemów i utrzymanie gatunków w ich natural- nych siedliskach. Od czasu ogłoszenia Kon- wencji, różnorodność biologiczna stała się świadomą wartością środowiska przyrodniczego, którą z wielu względów chcemy i powinniśmy zachować.

Europejska Agencja Ochrony Środowiska przygotowała raport określający stan zróżnico- wania biologicznego i krajobrazowego w Europie. Raport ten opisał przyrodnicze i kulturowe bogactwo kontynentu, różnorodność siedlisk flory i fauny. Zwrócono w nim także uwagę na niepo- kojące procesy i narastające zagrożenia np. na zanikanie śródlądowych torfowisk i obszarów wodno-błotnych oraz na zmniejszanie się różnorodności gatunkowej i genetycznej. Ryby zagrożone są w 53%, gady w 45%, a ptaki i ssaki w 40%. Lista zagrożonych wyginięciem roślin naczyniowych obejmuje już ponad 12 tysięcy gatunków.

W ciągu ostatnich dziesięciu lat państwa członkowskie Unii Europejskiej wypracowywały zasady wspólnej polityki w zakresie ochrony przyrody i środowiska, a efektem tych prac były liczne akty prawa wspólnotowego. Dziś, w związ- ku z wprowadzonymi także do prawodawstwa polskiego zmianami, przybliżymy zagadnienie tworzenia Europejskiej Sieci Ekologicznej zwanej Natura 2000.

Aby chronić zagrożoną przyrodę, Rada Europy uchwaliła dwie ważne dyrektywy (akty prawne o charakterze ponadnarodowym). Są to Dyrektywa 79/409/EEC o ochronie dzikich ptaków – tzw. Dyrektywa Ptasia (1979 r.), i Dy- rektywa 92/43/EEC w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej flory i fauny, zwana Dyrektywą Siedliskową (1992 r.). 

ciąg dalszy